Mihail Džavahišvili

Mihail Džavahišvili
Mihail Džavahišvili
	Mihail Džavahišvili
Lični podaci
Puno ime	მიხეილ ჯავახიშვილი
Datum rođenja	20. novembar 1880.
Mesto rođenja	Cerakvi, Donja Kartlija, Ruska Imperija
Datum smrti	30. septembar 1937. (56 god.)
Mesto smrti	Tbilisi, Gruzijska SSR, Sovjetski Savez
Narodnost	gruzijska
Zanimanje	pisac

Mihail Džavahišvili (gruz. მიხეილ ჯავახიშვილი; prezime po rođenju: Adamašvili ადამაშვილი; 20. novembar 1880 – 30. septembar 1937) bio je gruzijski i sovjetski pisac koji se smatra jednim od najboljih gruzijskih pisaca dvadesetog veka. Njegova prva priča pojavila se 1903. godine, ali je otada pisac imao dugu pauzu pre nego što se vratio pisanju ranih 1920-ih. Njegova neposlušnost sovjetskom ideološkom pritisku koštala ga je života: pogubljen je tokom Velike čistke, a njegovi spisi su bili zabranjeni skoro dvadeset godina. Prema rečima modernog britanskog proučavaoca ruske i gruzijske književnosti, Donalda Rejfilda, „njegovo živopisno pripovedanje, direktno in medias res, njegov živahni humor, suptilna ironija i moralna hrabrost zaslužuju poređenje sa Stendalom, Gi de Mopasanom, i Emilom Zolom. U savremenoj gruzijskoj prozi samo je Konstantin Gamsahurdija mogao da teži istom međunarodnom nivou.“ ^[1]

Mladost i karijera

Rođen je kao Mihail Adamašvili u selu Cerakvi u današnjem regionu Donja Kartlija, u Gruziji (tada deo Ruskog carstva). Zbrku sa njegovim pravim prezimenom kasnije je objasnio i sam pisac. Prema njegovim rečima, njegovi deda i baba, rođeni kao Džavahišvili (plemićka porodica iz provincije Kartlija), ubili su čoveka, pa su morali da pobegnu u Kahetiju gde su uzeli novo ime Toklikišvili. Mihailov deda Adam vratio se u Kartliju. Njegov sin Saba je upisan kao Adamašvili. Ovo ime je nosio i Mihail u mladosti, ali je kasnije vratio porodično prezime predaka - Džavahišvili. Upisao se na Visoku školu za hortikulturu i vinogradarstvo na Jalti, ali ga je porodična tragedija primorala da napusti studije: razbojnici su mu ubili majku i sestru, a otac mu je ubrzo umro. Vrativši se u Gruziju 1901. godine, radio je u topionici bakra u Kahetiji. Njegova prva priča objavljena je 1903. pod pseudonimom Džavahišvili, nakon čega je usledila serija novinarskih članaka koji kritikuju ruske vlasti. Godine 1906, carske političke represije primorale su ga da se povuče u Francusku, gde je studirao umetnost i političku ekonomiju na Univerzitetu u Parizu. Nakon opsežnih putovanja u Švajcarsku, Veliku Britaniju, Italiju, Belgiju, Sjedinjene Države, Nemačku i Tursku od 1908. do 1909. godine, tajno se vratio u svoju domovinu da bi 1910. bio uhapšen i prognan iz Gruzije ^[2]. Vratio se 1917. i posle skoro petnaest godina pauze nastavio da piše. Godine 1921. pridružio se Nacionalnoj demokratskoj partiji Gruzije i bio je u opoziciji prema sovjetskoj vladi uspostavljenoj u Gruziji iste godine. Tokom 1923. godine, tokom boljševičkog obračuna sa partijom, Džavahišvili je uhapšen i osuđen na smrt, ali je oslobođen krivice uz posredovanje Saveza pisaca Gruzije i pušten nakon šest meseci zatvora. Džavahišvilijevo pomirenje sa sovjetskim režimom bilo je samo površno, a njegovi odnosi sa novim vlastima ostali su nesigurni.

Najbolji radovi

Mihail Džavahišvili i njegov brat Pridon

Džavahišvili je vešto ugradio narodnu frazeologiju u normalizovani narativni jezik. U svojim najboljim delima, romanopisac kombinuje razarajući realizam i karakteristične humorističke dodire sa pesimizmom i anarhijom u pozadini da bi suprotstavio život u selu i gradu, carsko i sovjetsko vreme. Njegovi zapleti, ponekad otvoreno buntovni, nasilni i seksualno strastveni, ukrštaju se sa tradicionalnim tabuima i pobijaju svako pomirenje sa novim svetom i imaju zajedničku osnovu: uspon gruzijskog kulaka, život gruzijskog aristokratskog intelektualca i diletanta i uticaj na njih ruske revolucije 1917. i boljševičkog preuzimanja vlasti 1921. godine.

U svojoj najtipičnijoj i najuticajnijoj noveli, Jaqo's Dispossessed (ჯაყოს ხიზნები; Jakos Khiznebi)), prvi put objavljenoj 1924. godine, Džavahišvili suprotstavlja avanturističkog, grabežljivog, varalicu Jakoa sa njegovom žrtvom, princom Tejmurazom Kevistavi, ljubaznim, intelektualnim i neefikasnim filantropom kome Jako, njegov poverenik, oduzima bogatstvo, lepu i voljenu ženu Margo, pa čak i njegov razum. U ličnosti Tejmuraza pratimo propast starog plemstva, razočaranje u revoluciju i demoralizaciju nakon pada kratkotrajne nezavisne Gruzije. Još jedno veliko delo, satirično Kvači Kvačantiradze (კვაჭი კვაჭანტირაძე; 1924), dramatizovano je 1927. za Rustaveli teatar Sandra AhmetelijaRustaveli teatar, ali je projekat prekinut kada su ga vodeći pro-boljševički kritičari proglasili kao pornografski (drama je otada izgubljena). U svom romanu Beli okovratnik (თეთრი საყელო) iz 1926. godine, Džavahišvili opisuje sudbinu slobodoljubivih i stoičkih gruzijskih planinara – Kevsura – u novoj sovjetskoj stvarnosti. Elizbar iz Tbilisija, iritiran zbog prezira od strane svoje veoma seksualne, ali glupe kosmopolitske supruge Cuckije, povlači se u Kevsuretske visoravni i dok traži bakar zaljubljuje se i ženi tradicionalnom, ali voljenom i živahnom pripadnicom klana Kevsur, Katunom. Iako je dobrodošao i sprijateljio se sa lokalnom planinskom zajednicom, Elizbar, žudeći da se vrati životu grada (simbolizovan u priči kao <i>Бели овратник</i>), dovodi Hatunu u Tbilisi i napušta svoje planinske prijatelje i tazbinu pred predstojećom katastrofom kojoj je prethodio je kevsurski oružani otpor Sovjetima.^[3]

Krunska zasluga Džavahišvilijevog dela – roman Arsen od Marabde (არსენა მარაბდელი) – nastao je između 1933. i 1936. godine. Pisac je proveo godine u istraživanju i prepravljanju ruske i gruzijske verzije romana. Radnja je zasnovana na životu stvarne istorijske ličnosti, razbojnika Arsena Odželašvilija, koji je takođe omiljeni heroj gruzijskog folklora. Džavahišvili se fokusira na tragičnu nužnost zbog koje se viteški seljak Arsen degeneriše u tipičnog razbojnika iz 19. veka. Iako je priča o odmetniku koji se bori protiv plemstva smatrana „ideološki tačnom“, „levi“ kritičari su bili sumnjičavi prema Džavahišvilijevim prepoznatljivim paralelama između carske Rusije i sovjetske države. Džavahišvili je mnoge svoje misli stavio u Arsenova usta. Jedan primer je njegova čuvena fraza: „Rusija galopira za Evropom, a telo koje krvari i vuče za sobom na konopcu je Gruzija“. Delo je steklo veliku popularnost kod običnog čitaoca i ogorčene napade komunističkih kritičara i proleterskih pisaca koji su ga optuživali za korupciju, lažno predstavljanje, klevetu i subverziju; čak je i činjenica da je njegov nećak radio kao kondukter u tramvaju u Grčkoj iskorišćena protiv njega.^[4]

Politički pogledi i poslednje godine

Mihail Džavahišvili u Rusiji

Zbog svojih patriotskih stavova Džavahišvili je više puta hapšen i prognavan čak i za vreme Ruske imperije. Nakon sloma Prve Gruzijske demokratske republike i aneksije zemlje od strane ruskog boljševičkog režima, uvek je bio pod posebnom prismotrom zbog svojih stavova i bivšeg članstva u Nacional-demokratskoj partiji. Godine 1924. bio je osumnjičen za učešće u patriotskoj pobuni, zatvoren je i nakon niza ispitivanja i mučenja osuđen na smrt. Preživeo je samo zbog „ljubaznog raspoloženja“ Grigorija Ordžonikidzea, koga su lično molili Džavahišvilijevi bliski prijatelji istoričar Pavle Ingorokva i lekar Nikoloz Kipšidze. Iako su odnosi između pisca i vladajućeg režima uvek bili napeti, Džavahišvili se 1930. sukobio sa Malakijom Torošelidzeom, predsednikom Unije pisaca i narodnim komesarom za obrazovanje, za koga se sumnjalo da je trockista, nakon što je ovaj zabranio klasike gruzijske književnosti. Po dolasku Lavrentija Berije na vlast, zabrana je ukinuta, a Džavahišvili je za kratko vreme stekao naklonost. Njegov Arsen od Marabde je ponovo objavljen, dramatizovan i snimljen. Međutim, nije uspeo da izbegne gorku kritiku boljševika ni nakon što je 1936. objavio umereni Ženski teret (ქალის ტვირთი), pokušaj soc-realističkog romana. To je bila priča o jednoj revolucionarki, ali buržoaskoj ženi, Ketevan, čiji je ljubavnik, boljševički podzemni radnik Zurab, nagovara da se uda za carskog žandarma Avšarova, koga treba da ubije. Sovjetski ideolog Vladimir Ermilov osudio je roman, tvrdeći da ilustruje boljševike kao čiste teroriste i da žandarme čini previše viteškim. Ubrzo, Berija je negodovao zbog Džavahišvilijevog odbijanja da traži njegov savet u vezi sa predstavljanjem boljševičkih aktivnosti u predrevolucionarnoj Gruziji. Štaviše, Džavahišvili je bio osumnjičen da je upozorio pisca Grigola Robakidzea na predstojeće hapšenje i pomogao mu da prebegne u Nemačku još 1930. godine. Stvari su se zahuktale kada je 1936. optužen da je hvalio francuskog pisca Andrea Žida čiji su Retour de l'URSS (Povretak iz SSSR-a) i hvale gruzijskih pisaca o knjizi ponovo klasifikovali Žida i Džavahišvilija u neprijatelje. Dana 22. jula 1937. godine, kada je pesnik Paolo Iašvili pucao u sebe u zgradi Saveza književnika, a na sednici Unije je usvojena rezolucija kojom se pesnikov potez proglašava antisovjetskom provokacijom, Džavahišvili je bio jedina osoba koja je hvalila pesnikovu hrabrost. Četiri dana kasnije, 26. jula, prezidijum Unije je izglasao: „Mihail Džavahišvili, kao narodni neprijatelj, špijun i diverzant, treba da bude isključen iz Unije pisaca i fizički uništen". Njegovi prijatelji i kolege, uključujući i one koji su već bili u zatvoru, bili su primorani da inkriminišu Džavahišvilija kao kontrarevolucionarnog teroristu. Samo je kritičar Geronti Kikodze napustio sednicu Unije u znak protesta umesto da da saglasnost za rezoluciju. Romanopisac je uhapšen 14. avgusta 1937. i mučen u prisustvu Berije dok nije potpisao „priznanje“. Streljan je 30. septembra 1937. godine. Imovina mu je konfiskovana, a arhiva uništena, brat streljan, a udovica poslata u progonstvo. Džavahišhili je ostao pod cenzurom sve do kasnih 1950-ih kada je rehabilitovan i ponovo objavljen.^[5] Neke epizode iz njegove biografije, poput onih od Dimitrija Ševarnadzea, Tengiz Abuladze je dalje koristio u svom filmu Pokajanje (მონანიება).

Dela

Romani

(1924) კვაჭი კვაჭანტირაძე; Prevod na engleski: Kvachi Kvachantiradze (2015)
(1925) ჯაყოს ხიზნები; Prevod na engleski: Jaqo's Dispossessed
(1926) თეთრი საყელო; Prevod na engleski: The White Collar
(1928) გივი შადური; Prevod na engleski: Givi Shaduri
(1932) არსენა მარაბდელი; Prevod na engleski: Arsena of Marabda
(1936) ქალის ტვირთი; Prevod na engleski: A Woman's Burden

Novele

(1923) ტყის კაცი; Prevod na engleski: Man of the Forest
(1925) ლამბალო და ყაშა; Prevod na engleski: Lambalo and Qasha
(1927) კურდღელი; Prevod na engleski: Rabbit
(1928) დამპატიჟე; Prevod na engleski: Invite me
(1928) მიწის ყივილი; Prevod na engleski: Call from Motherland
(1929) ფინჯანი; Prevod na engleski: A Cup
პატარა დედაკაცი; Prevod na engleski: A small woman

Kratke priče

Chanchura (1903)
Shoemaker Gabo (1904)
The Kurka's wedding
A Stone of Devil
Eka
Night of the Autumn
Melted chain
People's Law
Metal sieve
Teties
Golden Teeth
Ownerless
Velvet dress
Award
Mususi
Qbacha has been late
Thruthful Abdulah
Two Verdicts (1925)
Grandfather Dimo (1926)
Two suns (1927)
Five stories
Nine Virgos (1935)
Follower
Two teeth
An Avenger
The Third

Galerija

Reference

^ Rayfield, Donald (2000), The Literature of Georgia: A History: 2nd edition, p. 224. Routledge. Rayfield, Donald (2000). The Literature of Georgia: A History. Curzon Press. ISBN 978-0-7007-1163-5.
^ Mikaberidze, Alexander (ed., 2007), Javakhishvili, Mikhail Arhivirano na sajtu Wayback Machine (11. jun 2022). Dictionary of Georgian National Biography. Retrieved on May 27, 2007.
^ Rayfield, str. 222–3
^ Rayfield, str. 223
^ Rayfield, str. 224

Literatura

Spoljašnje veze

(na gruzijskom) Anthology of Georgian Literature: Mikheil Javakhishvili. National Parliamentary Library of Georgia.

[1] Rayfield, Donald (2000), The Literature of Georgia: A History: 2nd edition, p. 224. Routledge. Rayfield, Donald (2000). The Literature of Georgia: A History. Curzon Press. ISBN 978-0-7007-1163-5.

[2] Mikaberidze, Alexander (ed., 2007), Javakhishvili, Mikhail Arhivirano na sajtu Wayback Machine (11. jun 2022). Dictionary of Georgian National Biography. Retrieved on May 27, 2007.

[3] Rayfield, str. 222–3

[4] Rayfield, str. 223

[5] Rayfield, str. 224

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]