Википедија

Masačusets

савезна држава САД (примљена 1788)

Masačusets (engl. Massachusetts), zvanično Komonvelt Masačusetsa (engl. Commonwealth of Massachusetts), država je koja se nalazi u severoistočnom delu SAD, u regionu Nova Engleska. Po površini je sedma najmanja država, ali je po broju stanovnika na četrnaestom, a po gustini naseljenosti na trećem mestu od 50 država. U državi se nalaze dva odvojena metropolitanska područja, Veliki Boston i Springfild. Oko 2/3 stanovništva živi u području Velikog Bostona. Masačusets je na prvom mestu po broju stanovnika od šest država Nove Engleske, a po Bruto domaćem proizvodu po glavi stanovnika je na šestom mestu u SAD.

Masačusets
Položaj Masačusetsa
Država SAD
Glavni gradBoston
Najveći gradBoston
Proglašenje za
 državu		 — datum: 6. februar 1788.
 — poredak: 6.
GuvernerČarli Bejker
Površina27.336 km2
Stanovništvo2010.
 — broj st.6.547.629
 — gustina st.239,52 st./km2
 — ISO 3166-2US-MA
Zvanični veb-sajt Izmenite ovo na Vikipodacima

Masačusets je imao značajnu ulogu u istoriji SAD. Putnici broda Mejflauer (engl. Mayflower) osnovali su 1620. na području današnjeg Plimuta jednu od prvih engleskih kolonija u Severnoj Americi. Najstarija visokoškolska ustanova u SAD, Univerzitet Harvard, osnovan je 1636. Suđenja vešticama iz Sejlema, koja su se desila 1692. u Sejlemu i okolnim gradovima, jedan su od najzloglasnijih slučajeva masovne histerije u američkoj istoriji. U 18. veku, protestantsko Prvo veliko buđenje je počelo sa propovedaonice sveštenika Džonatana Edvardsa u Nortemptonu. Krajem 18. veka, Boston je bio poznat kao „Kolevka slobode“, zbog agitacije koja je dovela do Američke revolucije i nezavisnosti Sjedinjenih Američkih Država od Velike Britanije. General Henri Noks je 1777. osnovao Oružarnicu Springfild, koja je tokom industrijske revolucije katalizovala mnoga važna tehnološka dostignuća. Ustanak farmera zapadnog Masačusetsa iz 1786, poznat kao Šejsova pobuna, doveo je do održavanja Ustavne konvencije, na kojoj je proglašen Ustav SAD. Pre Američkog građanskog rata, Masačusets je bio centar transcendentalizma i abolicionističkog pokreta. Koledž Mont Holioke, prvi koledž za žene u SAD, otvoren je 1837. u gradu Saut Hadli, u dolini reke Konektikat. Krajem 19. veka, u zapadnom Masačusetsu, u gradovima Springfild i Holjok, nastali su olimpijski sportovi košarka i odbojka. Masačusets je 2004. postao prva država koja je zakonski priznala istopolne brakove, nakon presude Vrhovnog suda. Mnogi istaknuti američki političari su poreklom iz Masačusetsa, uključujući i članove porodica Adams i Kenedi.

Prvobitno zavisan od ribolova, poljoprivrede i trgovine, Masačusets je za vreme industrijske revolucije postao industrijski centar. Tokom 20. veka, sektor usluga postaje najvažnija privredna grana i preuzima primat nad sektorom proizvodnje.

Ime

uredi

Prema jednoj teoriji Kolonija Masačusetskog zaliva je dobila ime po plemenu Masačuset (engl. Massachusett), čije je ime sastavljeno od reči „mass adchu s et“, gde „mass“ znači „veliko“, „adchu“ znači „brdo“, „s“ je deminutivni sufiks i znači „malo“, dok je „et“ oznaka za mesto. Ovo se prevodi kao „u blizini velikog brda“,[1] „od plavih brda“, ili „u rasponu brda“, a odnosi se na Plava brda, odnosno na Veliko plavo brdo, koje se nalazi između Miltona i Kantona.[2][3] Prema drugoj teoriji, ime „Masačuset“ dolazi od reči „Mosvetuset“ (engl. Moswetuset), odnosno od naziva mesta Mosvetuset humok (što znači „brdo u obliku strelice“) u Kvinsiju, gde su se 1621. sastali komandant Kolonije Plimut Majls Stendiš, i poglavica starosedelačkog naroda, Čikatavbut.[4][5]

Zvanično ime države je „Komonvelt Masačusetsa“.[6] Često je kolokvijalno nazivaju samo „Komonvelt“. Reč „komonvelt“, iako je deo zvaničnog imena države, nema nikakve praktične implikacije. Masačusets ima isti položaj i ovlašćenja kao i druge države SAD.[7]

Geografija

uredi

Položaj

uredi

Masačusets se nalazi u severoistočnom delu SAD, u regionu Nova Engleska. Prostire se od Apalačkih planina na zapadu do peščanih plaža i stenovitih obala na istoku. Graniči se sa Roud Ajlandom i Konektikatom na jugu, Njujorkom na zapadu, i Vermontom i Nju Hempširom na severu, dok na istoku izlazi na Atlantski okean. Proteže se pravcem zapad—istok između 69° 57’ i 73° 30’ zapadne geografske dužine. Raspon između najzapadnije i najistočnije tačke iznosi oko 306 km (190 milja). Pravcem jug—sever proteže se između 41° 10’ i 42° 53’ severne geografske širine. Raspon između najjužnije i najsevernije tačke iznosi oko 80 km (50 milja).[8]

Geologija

uredi
 
Geološka karta Masačusetsa

Reljef

uredi
 
Reljef Masačusetsa: na krajnjem istoku dominiraju priobalne ravnice, zapadno se nalaze brda Nove Engleske, zatim Dolina Pionir, a na krajnjem zapadu nalaze se Berkšir i planine Takonik.

Nadimak Masačusetsa je „zalivska država“, zbog nekoliko velikih zaliva koji oblikuju njenu obalu. Na istoku su to Masačusetski zaliv i Zaliv Kejp Kod, a na jugu Zaliv Bazards. Na jugoistoku države nalazi se veliko poluostrvo u obliku ruke, Kejp Kod. Ostrva Martas Vinjard i Nantaket nalaze se južno od Kejp Koda.

Cela teritorija države je bila pokrivena ledom tokom Viskonsinskog glacijala, koji je oblikovao današnji pejzaž. Veći deo države ostaje pokriven oblicima reljefa koji su nastali glacijalnim procesom, kao što su glacijalna jezera, drumlini, eskeri i morene. Osim nekoliko aluvijalnih plavnih područja, zemljište je stenovito, kiselo, i ne veoma plodno.

 
Maunt Grejlok je sa 1.064 metra najviši vrh Masačusetsa

Zapad države nalazi se na većoj nadmorskoj visini, koja se povećava idući sa juga prema severu. Planine Takonik, koje su deo Apalačkog sistema, prostiru se duž zapadne granice sa Njujorkom, a uključuju vrh Maunt Everet, na jugozapadnom uglu države, koji je visok 800 metara, i Maunt Grejlok, na severozapadnom uglu, koji je visok 1.064 metra i koji je ujedno i najviši vrh Masačusetsa. Doline reka Husik i Husatonik razdvajaju Takonik planine od Berkšira, širokog pojasa strmih valovitih brda koja predstavljaju južno proširenje Zelenih planina Vermonta. Ova brda se prostiru prema jugu sve do granice sa Konektikatom.

Između Berkšira i ostatka države leži dolina reke Konektikat, poznata kao Dolina Pionir. Ova drevna riftna dolina nastala je u mezozoiku[9] kada su se Severna i Južna Amerika odvojile od Evrope i Afrike. Pronađeni otisci stopala dinosaura u blizini Maunt Toma svedoče o tom vremenu, dok grebenski niz sastavljen od bazaltnih i sedimentnih stena (poznat kao Greben Metakomet), a koji uključuje Maunt Tobi, Maunt Holiok i Maunt Tom, ilustruje snagu tektonskih procesa. Nešto više od sto miliona godina kasnije, na kraju epohe pleistocena, povlačeći glečeri su ostavili morene koje su pregrađivanjem reke Konektikat stvorile jezero Hičkok.[10] Kada je reka probila prepreku koju su napravile morene, jezero je nestalo, ali je na tom mestu ostalo plodno zemljište zbog naslaga mulja koje su ostale nakon povlačenja vode.

 
Poluostrvo i zaliv Kejp Kod iz svemira.[11]

Istočno od ove doline je oblast valovitih brda, prošarana jezerima i ispresecana potocima koji teku prema reci Konektikat na zapadu ili prema rekama Merimek, Kvinebaug, Blekstoun, Čarls ili nekoj kraćoj primorskoj reci na istoku. U tim brdima istočno od doline Pionir, nalazi se i granica između sliva reke Konektikat i slivova reka na istoku. Ova granica prolazi kroz centralni Masačusets, gde se nalazi vrh Mount Vahuset, koji je sa 611 metara najviša tačka u državi istočno od reke Konektikat.

Idući prema obali, brda postepeno nestaju, a pejzaž postaje blago valovit. Na 50 km od obale, ne postoji mnogo brda koja prelaze 100 metara nadmorske visine. U blizini obale, močvare i bare se smenjuju sa niskim brežuljcima. Međutim, Plava brda, južno od Bostona, uzdižu se iznad okolnog pejzaža. Ime države verovatno potiče od naziva koji su pripadnici plemena Masačuset koristili za najvišu tačku u ovoj oblasti, Veliko plavo brdo, koje je visoko 194 metra.[12]

Obala Masačusetsa je ispresecana zalivima i ušćima koji su razdvojeni uskim rtovima. Najveći rt države je poluostrvo Kejp Kod. Njegova okosnica je formirana od glacijalnih morena,[13] ali je veći deo njegove obale oblikovan nanosima primorskog peska, što je rezultovalo nastankom peščanih plaža. Južno od Kejp Koda, glacijalne morene se uzdižu iznad površine okeana i formiraju najveća ostrva Masačusetsa: Martas Vinjard, Nantaket, Ostrva Elizabet, i ostrvo Monomoj.

Klima

uredi
 
Uragan Glorija pogodio je Masačusets 1985, kada je poginulo 7 osoba.

Masačusets ima sličnu klimu kao i ostale države Nove Engleske, a posebno Konektikat i Roud Ajland. Klima je umerenokontinentalna, sa toplim letima i hladnim, snežnim zimama. Masačusets prima oko 1.016 mm padavina godišnje, uglavnom ravnomerno raspoređenih tokom cele godine, s tim da zimi bude malo više padavina u odnosu na leto.[14] Leta su topla sa prosečnom temperaturom u julu iznad 26,7 °C, a preko noći oko 15,5 °C širom države.[15] Zime su hladne, ali su u priobalnim oblastima generalno manje ekstremne, sa temperaturama iznad smrzavanja, čak i u januaru, mada su oblasti u unutrašnjosti mnogo hladnije. Ponekad se ipak javljaju ekstremne temperature, leti iznad 32,2 °C i zimi ispod -17,8 °C. Tokom proleća, vreme je uglavnom kišovito i oblačno.

Masačusets, s vremena na vreme, pogađaju u ekstremne vremenske pojave, pre svega oluje poznate kao nor'easter, zatim uragani, i vrlo retko tornada. Najsnažniji tornado pogodio je Masačusets 9. juna 1953, kada su život izgubile 94 osobe.[16] Najrazorniji uragan je bio onaj iz 1938, kada su poginule 682 osobe, oštećeno ili uništeno 57.000 kuća, a ukupna šteta procenjena je na 4,7 milijardi dolara.[17]

Hidrografija

uredi
 
Reka Merimek, Louel

Ukupna dužina reka u Masačusetsu iznosi više od 6.400 km. Najduže reke su Konektikat (najduža reka Nove Engleske), Merimek na severoistoku, Hausatonik na zapadu i druge.

Na teritoriji Masačusetsa se nalazi više od 1.000 malih jezera.[18] Jezero Asavompset je najveće prirodno jezero.[19] Jezero je izvor vode za piće za grad Nju Bedford, najveći grad u jugoistočnom Masačusetsu. Najveće veštačko jezero je Rezervoar Kvabin, sa površinom od 99,9 km², iz koga se vodom za piće snabdeva Boston i 40 drugih mesta u metropolitanskom području Velikog Bostona.

Demografija

uredi
Demografija
1900.1910.1920.1930.1940.1950.1960.1970.1980.1990.2000.2010.
2.805.3463.366.4163.852.3564.249.6144.316.7214.690.5145.148.5785.689.1705.737.0376.016.4256.349.0976.547.629

Najveći gradovi

uredi
 

Izvor: ?
№ Grad Populacija
 
Boston
 
Vuster 		1. Boston 617.594  
Springfild
 
Louel
2. Vuster 181.045
3. Springfild 153.060
4. Louel 106.519
5. Kembridž 105.162
6. Nju Bedford 95.072
7. Brokton 93.810
8. Kvinsi 92.271
9. Lin 90.329
10. Fol River 88.857

Reference

uredi
  1. ^ Wallace Tooker 1904, str. 175.
  2. ^ Salwen, Bert, 1978. Indians of Southern New England and Long Island: Early Period. In "Northeast", ed. Bruce G. Trigger. Vol. 15 of "Handbook of North American Indians", ed. William C. Sturtevant. pp. 160–176. Washington D.C.: Smithsonian Institution. Quoted in: Campbell, Lyle. 1997. American Indian Languages: The Historical Linguistics of Native America. Oxford: Oxford University Press. pp. 401
  3. ^ Bright 2004, str. 270.
  4. ^ „East Squantum Street (Moswetuset Hummock)”. Quincy, Mass. Historical and Architectural Survey. Thomas Crane Public Library. 1986. Pristupljeno 24. 06. 2009. 
  5. ^ Neal 1747, str. 216
  6. ^ „Part One: Concise Facts – Name”. Secretary of the Commonwealth of Massachusetts. Pristupljeno 22. 05. 2010. 
  7. ^ „Kentucky as a Commonwealth”. Kentucky Department for Libraries and Archives. Arhivirano iz originala 22. 05. 2008. g. Pristupljeno 22. 05. 2010. 
  8. ^ „The Geography of Massachusetts”. NSTATE. Pristupljeno 15. 01. 2012. 
  9. ^ „The Connecticut Valley, Late Pleistocene to Present Day”. Pristupljeno 15. 01. 2012. [mrtva veza]
  10. ^ „Glacial Lake Hitchcock”. Arhivirano iz originala 09. 06. 2015. g. Pristupljeno 15. 01. 2012. 
  11. ^ „Provincetown Spit, Cape Cod, Massachusetts”. NASA Earth Observatory. Arhivirano iz originala 30. 09. 2006. g. Pristupljeno 15. 01. 2012. 
  12. ^ „The Blue Hills Reservation”. Department of Conservation and Recreation. Pristupljeno 15. 01. 2012. 
  13. ^ „Glacial Cape Cod, Geologic History of Cape Cod by Robert N. Oldale”. U.S. Department of the Interior, U.S. Geological Survey. Pristupljeno 15. 01. 2012. 
  14. ^ „Climate Data (Massachusetts)”. NOAA. 
  15. ^ „Boston, MA- History and Almanac”. Weather Underground. 
  16. ^ Pombo, Jamy. „Worcester Tornado: 50 Years Later”. The Boston Channel.com (WCVB). Arhivirano iz originala 02. 06. 2008. g. 
  17. ^ „The Great Hurrican of 1938”. The Boston Globe. Boston.com. 
  18. ^ „Massachusetts Landforms Map - Massachusetts Rivers Lakes and Mountains”. worldatlas.com. Pristupljeno 15. 01. 2012. 
  19. ^ „Assawompset Pond Vacation and Resort Properties”. findlakes.com. Arhivirano iz originala 07. 10. 2011. g. Pristupljeno 15. 01. 2012. 

Literatura

uredi
  • Bright, William (2004). Native American Place Names of the United States. Norman: University of Oklahoma Press. str. 270. 
  • Wallace Tooker, William (1904). „Algonquian Names of some Mountains and Hills”. Journal of American Folklore. American Folk-lore Society. str. 175. 
  • Neal, Daniel (1747). „XIV: The Present State of New England”. The history of New-England. 2 (2 izd.). London: Printed for A. Ward. str. 216. OCLC 8616817. Pristupljeno 24. 06. 2009. 

Spoljašnje veze

uredi
Preuzeto iz „https://sr.wiki.x.io/w/index.php?title=Масачусетс&oldid=27548108”