Martovski puč

Martovski puč jeste državni udar sproveden 27. marta 1941. u Beogradu, u tadašnjoj Kraljevini Jugoslaviji, kojim je sa vlasti zbačeno tročlano kraljevsko namjesništvo predvođeno knezom Pavlom Karađorđevićem, a vlast je predata maloljetnom kralju Petru II Karađorđeviću. Puč je planirala i izvela grupa prozapadno orijentisanih srpskih oficira Jugoslovenskog kraljevskog ratnog vazduhoplovstva (JKRV), koju je formalno predvodio armijski general vojnog vazduhoplovstva Dušan Simović, koji je bio povezan sa nekoliko zavjera od 1938. pa nadalje. Glavni organizatori puča bili su brigadni general vojnog vazduhoplovstva Borivoje Mirković, major Živan Knežević iz Kraljeve garde i njegov brat Radoje Knežević. Pored Radoja Kneževića, za puč su vjerovatno znale i neke civilne vođe prije samog pokretanja i krenuli su da ga podrže, ali nisi bili među organizatorima. Sam Petar II je bio iznenađen državnim udarom i prvi put je na radiju čuo izjavu o svom punoljetstvu.

Martovski puč

Naslovna strana Vremena od 28. marta 1941, dan nakon potpisivanja pristupa Trojnom paktu.
Datum	27. mart 1941.
Lokacija	Beograd, Kraljevina Jugoslavija
Ishod	Puč uspješno izveden Uklanjanje kneza Pavla Karađorđevića sa vlasti i pad vlade Cvetković—Maček Proglašavanje Kralja Petra II punoljetnim i uspostavljanje vlade Dušana Simovića Provociranje Sila Osovine i invazija na Jugoslaviju
Umrlih	1 (slučajno)

Komunistička partija Jugoslavije nije igrala nikakvu ulogu u državnom udaru, iako je dala značajan doprinos masovnim uličnim protestima u mnogim gradovima u kojima je javnost podržala državni udar. Puč je bio uspješan i smijenio je tročlano kraljevsko namjesništvo — kneza Pavla, Radenka Stankovića i Ivu Peroviću — i vladu Dragiše Cvetkovića. Dva dva prije svrgavanja, Cvetkovićeva vlada je potpisala Bečki protokol o pristupanju Jugoslavije Trojnom paktu (Osovini). Puč je planiran nekoliko mjeseci, a njegovo sprovođenje izazvalo je potpisivanje Trojnog pakta, ohrabreni od britanske Uprave za specijalne operacije.

Vojni zavjerenici doveli su na vlast sedamnaestogodišnjeg kralja Petra II (koga su proglasili punoljetnim da bi preuzeo prijesto) i obrazovali slabu i podijeljenu vladu nacionalnog jedinstva sa Simovićem kao predsjednikom vlade i Vlatkom Mačekom i Slobodanom Jovanovićem kao potpredsjednicima. Puč je neposredno doveo do osovinske invazije na Jugoslaviju u aprilu 1941. godine. Važnost puča i naknadne invazije u odlaganju Operacije Barbarosa, osovinske invazije na Sovjetski Savez (počela 22. juna 1941) i dalje je upitna. Vojni istoričar Martin van Kreveld je 1972. odbacio tu ideju, tvrdeći da je invazija na Jugoslaviju zapravo pomogla i ubrzala cjelokupnu Balkansku kampanju, a da su drugi faktori odredili datum početka Operacije Barbarosa. S druge strane, nalazi objavljeni 2013. doveli do tvrdnji da je invazija na Jugoslaviju donekle doprinijela odlaganju pokretanja Operacije Barbarosa.

Pozadina

Kraljevina Jugoslavija, koja je uspostavljena kao Kraljevstvo Srba, Hrvata i Slovenaca 1918, obuhvatala je razne nacionalne i religijske grupe sa različitim istorijskim porijeklom. Među njima su bili Srbi, Hrvati, Slovenci, bosanski muslimani i Albanci. Svaka nacionalna grupa bila je snažno povezana sa jednom od tri dominantne religije: pravoslavlje (Srbi), katolicizam (Hrvati i Slovenci) i islam (bosanski muslimani i Albanci).

Prema profesoru ekonomije i istoričaru Jozi Tomaševiću, Jugoslavija je bila politički slaba od trenutka svog nastanka i ostala je takva i u međuratnom periodu uglavnom zbog „rigidnog sistema centralizma” nametnutog Vidovdanskim ustavom koji je bio naklonjenim Srbima, čvrste povezanosti između svake nacionalne grupe i njene dominantne religije i neujednačenog ekonomskog razvoja. Konkretno, religijski primat Srpske pravoslavne crkve u nacionalnim poslovima i diskriminacija katolika i muslimana pojačali su nezadovoljstvo nesrpskog stanovništva vladajućim grupama u kojima su preovladavali Srbi i koje su kontrolisale pokroviteljstvo i imenovanja u vladi, a tretirali nesrbe kao građane drugog reda. Ovaj centralizovani sistem je proizašao iz srpske vojne snage i hrvatske nepopustljivosti, a održavalo ga je hrvatsko neangažovanje, prekomjerna zastupljenost Srba, korupcija i nedostatak discipline u političkim strankama. Ovakvo stanje je prvobitno održavano podrivanjem demokratskog sistema vlasti putem političkog mita. Dominacija srpskih vladajućih elita nad ostatkom Jugoslavije značila je da zemlja nikada nije bila konsolidovana u političkom smislu, pa stoga nikada nije bila u stanju da se pozabavi društvenim i ekonomskim izazovima sa kojima se suočavala.

Politikolog Sabrina Ramet vidi nefunkcionalnost i nedostatak legitimiteta režima kao razlog zbog kojih je državna unutrašnja politika postala etnički polarizovana, što je fenomen koji se u Jugoslaviji naziva „nacionalno pitanje”. Neuspjeh u uspostavljanju vladavine prava, zaštiti individualna prava, izgradnji tolerancije i jednakosti i garantovanju neutralnosti države u pitanjima koja se odnose na religiju, jezik i kulturu doprinijeli su ovoj nelegitimnosti i nestabilnost.

Banovine Kraljevine Jugoslavije, upravne jedinice države od 1929. godine.

Kralj Aleksandar je 1929. ukinuo građansku demokratiju i uveo kraljevsku diktaturu, kojom je pokušao da razbije etničke podjele u državi na različite načine, uključujući stvaranje banovina zasnovanih na geografskim kriterijumu, a ne na tradicionalnim regijama. Postojala je značajna opozicija ovom potezu, sa srpskim i slovenačkim opozicionim strankama i ličnostima koje su se zalagale za podjelu države na šest etnički zasnovanih administrativnih jedinica. Do 1933, nezadovoljstvo u Savskoj banovini sa većinskim hrvatskim stanovništvom preraslo je u potpuni građanski nered, čemu se režim suprotstavio nizom atentata, pokušaja atentata i hapšenja ključnih hrvatskih opozicionih ličnosti, uključujući lidera Hrvatske seljačke stranke Vlatka Mačeka. Kada je kralja Aleksandar 1934. u Marselju ubio bugarski atentator Vlado Černozemski povezan sa hrvatskim ustašama, njegov rođak knez Pavle je postavljen na čelo trojnog namjesništva zajedno sa senatorom Radenkom Stankovićem i banom Savske banovine Ivom Perovićem. Namjesništvo je vladalo u ime Aleksandrovog jedanaestogodišnjeg sina, kralja Petra, ali je najvažniji član namjesništva bio knez Pavle. Iako je knez Pavle bio liberalniji od svog rođaka, diktatura se nije prekidala. Diktatura je dozvolila državi da slijedi dosljednu inostranu politiku, ali Jugoslaviji je bio potreban mir u kući kako bi osigurala mir sa svojim susjedima, koji su svi imali iredentističke težnje ka njenoj teritoriji.

Inostrana politika Jugoslavije tokom međuratnog perioda

Od 1920, Kraljevina Srba, Hrvata i Slovenaca je pregovarala o stvaranju Male Antate sa Rumunijom i Čehoslovačkom, suočena sa mađarskim pretenzijama ka svojoj teritoriji i nakon decenije bilateralnih sporazuma, formalizovana je aranžmane 1933. godine. Sljedeće godine je uslijedio Balkanski pakt Jugoslavije, Grčke, Rumunije i Turske, s ciljem da osujeti bugarske pretenzije. Tokom ovog perioda, jugoslovenska vlada je nastojala da ostane u dobrim odnosima sa Francuskom, smatrajući je garantom evropskih mirovnih ugovora. To je formalizovano Ugovorom o prijateljstvu iz 1927. godine. S ovim aranžmanima, Italija je predstavljala najveći problem za Jugoslaviju, finansirajući antijugoslovensku Unutrašnju makedonsku revolucionarnu organizaciju (VMRO) koja je zagovarala bugarski iredentizam. Pokušaji kralja Aleksandra da pregovora sa italijanskim dučeom Benitom Musolinijem bili su bezuspješni, a poslije atentata na Aleksandra, na tom frontu se sve do 1937. nije dogodilo ništa značajno. Poslije Aleksandrove smrti, Jugoslavija je izolovana i vojno i diplomatski, a posegnula je za francuskom pomoći u njenim bilateralnim odnosima sa Italijom. Imenovanjem Milana Stojadinovića za predsjednika vlade 1935, Njemačka i Jugoslavija su se zbližile. Trgovinski odnosi obje zemlje su se znatno razvili, a Njemačka je postala najvažniji trgovinski partner Jugoslavije.

Sporazum Cvetković—Maček

Glavni članak: Sporazum Cvetković—Maček

Knez Pavle je uvidio nedostatak nacionalne solidarnosti i političku slabost Jugoslavije, a po preuzimanju vlasti je više puta pokušao da pregovara o političkom sporazumu sa Mačekom, predsjednikom HSS, najveće hrvatske političke stranke u Jugoslaviji. U januaru 1937. Stojadinović se sastao sa Mačekom na zahtjev kneza Pavla, ali Stojadinović nije htio ili nije mogao da se uhvati u koštac sa hrvatskim nezadovoljstvom. Anšlus 1938. doveo je Njemačku na granice Jugoslavije, a u decembru održani su prijevremeni izbori. U tom kontekstu komandant Jugoslovenskog kraljevskog ratnog vazduhoplovstva (JKRV) armijski general Dušan Simović bio je umiješan u dvije zavjere državnog udara početkom 1938, koje su bile podstaknute srpskim protivljenjem konkordatu sa Svetom stolicom i jednu zavjeru poslije decembarskih izbora.

Na jugoslovenskim parlamentarnim izborima u decembru 1938. Ujedinjena opozicija na čelu sa Mačekom osvojila je 44,9% glasova, ali zbog izbornih pravila po kojima su vladajuće stranka dobile 40% mandata u Narodnoj skupštini prije nego što su glasovi prebrojani, opozicija je stekla samo 67 od ukupno 373 mandata. Ministar prosvjete Bogoljub Kujundžić održao je 3. februara 1939. nacionalistički govor u Narodnoj skupštini u kome je izjavio da će „srpska politika uvijek biti politika ovog doma i ove vlade”. Predsjednik Jugoslovenske muslimanske organizacije (JMO) Mehmed Spaho tražio je od Stojadinovića da demantuje izjavu, ali to nije uradio. Po nalogu predsjednika Senata Antona Korošecai predsjednika Slovenačke narodne stranke, iste večeri je pet ministara podnijelo ostavke, među kojima i Korošec. Ostali su bili Spaho, Džafer Kulenović, Franc Snoj i Dragiša Cvetković.

Stojadinović je tražio ovlašćenje od kneza Pavla da obrazuje novi kabinet, ali je Koršec kao predsjednik Senata savjetovao kneza da obrazuje novu vladu pod Cvetkovićem. Knez Pavle je razriješio Stojadinovića i na njegovo mjesto postavio Cvetkovića, uz naređenje da se dogovori sa Mačekom. Dok su ovi pregovori bili u toku, Italija je izvršila invaziju na Albaniju. U avgustu 1939. zaključen je sporazum Cvetković—Maček o stvaranju Banovine Hrvatske, koja je trebalo da bude relativno autonomna politička jedinica u okviru Jugoslavije. Hrvatski separatisti su smatrali da sporazum nije ispunio očekivanja, a mnogi Srbi su smatrali da je dao i previše vlasti Hrvatima. Cvetkovićem kabinet je obrazovan nakon postizanja sporazuma i bio odlučno protiv Osovine, ali je ostao u prijateljskim odnosima sa Njemačkom, činilo ga je pet članova HSS-a, a Maček je bio potpredsjednik vlade. General Milan Nedić bio je ministar vojske i mornarice. Poslije izbijanja Drugog svjetskog rata u septembru 1939, njemački pritisak na vladu je rezultirao sredinom 1940. ostavkom ministra unutrašnjih poslova Stanoja Mihaldžića, koji je organizovao prikrivene protivosovinske djelatnosti. U oktobru 1940, Simoviću su se ponovo bratili zavjerenici koji su planirali državni udar, ali nije bio zainteresovan. Od izbijanja rata britanska diplomatija se fokusirala na održavanje neutralnosti Jugoslavije, za koju je ambasador Ronald Jan Kembel očigledno vjerovao da je još uvijek moguća.

Puč

Vazduhoplovni armijski general Dušan Simović, koji je 27. marta 1941. državnim udarom zbacio vladu kneza Pavla Karađorđevića i postao predsednik vlade Kraljevine Jugoslavije.

Major Kraljeve garde Živan Knežević hapsi predsednika vlade Dragišu Cvetkovića tokom Vojnog puča 27. marta 1941. u Beogradu.

I Negotinci su 27. marta 1941. iskazali svoju volju

Za zaverenike bilo je izuzetno važno to što su se, početkom marta, britanske trupe iskrcale u Grčkoj. Ujutro 26. marta, Dušan Simović je razgovarao sa britanskim vojnim atašeom o detaljima pomoći u slučaju rata Jugoslavije sa Osovinom, do koga je po njegovom mišljenju moralo doći ako puč uspe. Po podne, Borivoje Mirković je Simoviću saopštio odluku da tokom noći „ukloni izdajnike“. Pred odsudnim korakom, Simović se prepao i zatražio da se puč odloži. Mirković se nije pokolebao. Odmah je počeo da priprema puč kao da se radi o vojnoj vežbi. Pred ponoć 26-tog na 27-mi izdao je naređenje da se počne. Vazduhoplovni pukovnik Dragutin Savić je preuzeo kontrolu nad zemunskim aerodromom, armijski pukovnik Dimić nad savskim mostovima. U centar Beograda, za tenkovima došla je pešadija; vazduhoplovni pukovnik Stjepan Burazović preuzeo je gradsku upravu, upravu policije i beogradsku radio-stanicu; gardijski major Živan Knežević preuzeo je deo grada u kojem su bila smeštena razna ministarstva i Glavni đeneralštab i uhapsio Cvetkovića, njegove ministre i generala Petra Kosića, gardijski pukovnik Stojan Zdravković preuzeo je kraljevski dvor; potpukovnik Miodrag Lozić preuzeo je kontrolu glavne pošte u Beogradu, a neki drugi oficiri preuzeli su kontrolu gardijske kasarne i autokomande. Oko 3 sata sve je bilo gotovo i vlast kneza Pavla okončana. Izgubljen je samo jedan život i to nesretnim slučajem. Mirković je onda pozvao Simovića, koji je iz kreveta došao u Glavni generalštab i preuzeo političko vođstvo posle izvršenog prevrata. Za njim su ubrzo stigli ministarski kandidati. Za jednog od njih, Milana Grola, pričalo se da nije „znao da li ga hapse ili vode u vladu“ kada su ga oficiri podigli iz postelje. Prisutnim ministarskim kandidatima, Simović se obratio rečima: „Gospodo, dajem vam pola sata vremena, da se dogovorite ko će koje ministarstvo da primi, a ako se ne složite ja ću vam pročitati.“ Pošto je pogađanje oko rasporeda po stranačkom ključu potrajalo, u jednom trenutku je Slobodan Jovanović ušao kod Simovića i predložio mu da izađe sa svojom listom ministara, jer se „ovi političari neće nikad sporazumeti“. Potom, Simović je „pročitao“ ko koje mesto dobija u njegovoj vladi.

Promena izvršena pučom pokrivena je Kraljevom proklamacijom, kojom je Petar II, pet i po meseci pre punoletstva, preuzeo kraljevsku vlast. U proklamaciji je naglašeno da je vojska svrgnuvši Namesništvo i dotadašnju vladu „izvršila svoj zadatak prema Kralju i Otadžbini“, i da je mandat za novu vladu poveren generalu Dušanu Simoviću. Tokom 27. marta, ta proklamacija je nekoliko puta čitana na radiju, glasom mladog kralja. Ali on je taj svoj prvi akt video i potpisao tek uveče. Proklamacija, koju je Simoviću na redakciji podneo Radoje Knežević, a koju je izgleda sastavio Slobodan Jovanović, nije se mogla dostaviti mladom kralju, pa je odneta u radio, gde ju je najavljen kao kralj, pročitao kapetan korvete Jakov Jovović. U 10 sati preko radija, „u ime svih vladika srpskih, sakupljenih na Svetom Arhijerejskom Saboru“ i u svoje ime, patrijarh Gavrilo Dožić je blagoslovio puč.

Demonstracije

Reno R-35 Jugoslovenske vojske na demonstracijama u Beogradu.

Demonstracije 27. marta 1941. Beograd

Demonstracije 27. marta 1941. Pančevo

Čim se saznalo za puč, ulice su ispunjene masom sveta: „Beograd je izgledao kao jedna košnica pčela“. Pevane su patriotske pesme i uzvikivane parole protiv Hitlera i Musolinija. Glavne parole bile su Živeo Kralj Petar II i Dole vlada. Ostale parole su bile Živela Jugoslavija, Živela vojska, Pakt sa Rusijom, Pakt sa Amerikom.

Parole koje su bile nameštene prema engleskom shvatanju srpske istorije su: Bolje rat nego pakt, Bolje grob nego rob, Nema rata bez Srba. Rečju Mirka Kostića, „malo bi ko od narodnih manifestanata na pitanje: hoćeš li rat“, odgovorio „bolje rat nego pakt“, a na „bolje grob nego rob“ čulo bi se iz naroda „grobom ikad, robom nikad“.

U ranim jutarnjim časovima jedna grupa demonstranata „polupala je nemačke biroe, polomila vrata i prozore i pocepala papire koji su se unutra nalazili“. Do deset sati, gradom su zalepršale jugoslovenske, engleske, francuske i američke zastave; nemačka zastava bila je spaljena.

Sutradan posle blagodarenja u Sabornoj crkvi, nemački poslanik Viktor fon Heren je „vređan, a gomila je pljuvala na njegov automobil“. Oko 10 sati među demonstrantima su se pojavili komunisti, nastojeći da nametnu parole o savezu sa Sovjetskim Savezom. Tada su na tom skupu govorili Svetozar Vukmanović i Milovan Đilas a jedna zgrada na trgu Slavija bila je iskićena crvenim zastavama.

Slavlje u Britanskom poslanstvu i Ujedinjenom Kraljevstvu

Ujutro 27. marta u Britanskom poslanstvu u Beogradu se slavilo uz šampanjac. Za britansku vladu, puč je značio otvaranje novog fronta na kome će Hitler barem privremeno trošiti snagu. Na vest o uspešno izvedenom puču britanski premijer Vinston Čerčil je izjavio:

Jugoslovenska nacija rano jutros je pronašla svoju dušu.

Motivi pučista

Dan preuzimanja krune 28. mart 1941. godine.

Glavni civilni zaverenik, Radoje Knežević, 1937. bio je u svojoj 36. godini, po nalogu kneza Pavla, sa mesta kraljevog profesora francuskog jezika, stavljen u penziju. Do toga je došlo pošto je Knežević u dvorskom sporu između knjeginje Olge i kraljice Marije stao na stranu kraljevske udovice preko koje su izgleda pokušali da deluju opozicionari.

Za starijim bratom Radojem išao je i mlađi Živan Knežević, major u Kraljevoj gardi, oko koga su se okupljali mlađi elitni oficiri. Njihov nacionalni ponos pogađala je Vladina proosovinska politika, ali i priča o tome da knez Pavle namerava da Petra II Karađorđevića liši prestola.

Na srpskom nacionalnom nivou, motivi pučista mogu se svesti na dva. Jedan je ležao u neprihvatanju hrvatskog odlučujućeg uticaja na državne poslove, koji je uspostavljen posle Cvetković-Mačekovog sporazuma. Drugi motiv bilo je teško nezadovoljstvo namesnikom Pavlom, koje se koncentrisalo oko raširene priče da on namerava, uz Hitlerovu podršku, da otme presto „siročetu“.

Mačekova ideja o vojnom pohodu na Beograd

Hrvati su puč shvatili kao „atak na postignutu hrvatsku autonomiju u Banovini Hrvatskoj“. Vlatko Maček je bio spreman da brani i kneza Pavla i hrvatske pozicije stečene pod Pavlovim namesništvom. Oko 7. izjutra 27. marta, kraljevski voz kojim je Pavle putovao za Brdo kod Kranja bio je zaustavljen u Zagrebu. Komandant Četvrte armije, general Petar Nedeljković, stajao je na stanici sa Simovićevim nalogom da se svrgnuti namesnik vrati u Beograd. Utom, stigao je Maček odmah izjavivši: „Ovo što su uradili u Beogradu nije nikakvo dobro. Ja sam bio sa knezom Pavlom i sa njim i padam. Ja sam slobodan da odlučim dalju situaciju, tako isto i hrvatski narod.“ Zatim, u pratnji generala Nedeljkovića uputio se sa Pavlom u Banske dvore. U međuvremenu, dobio je reč šefa zagrebačke policije da će, po njegovom naređenju, uhapsiti Nedeljkovića.

U jednoj kancelariji Banskih dvora, u prisustvu bana Ivana Šubašića, Augusta Košutića i Juraja Krnjevića, Maček je izneo svoj plan. Pošavši od toga da puč ne treba smatrati kao svršen čin, predložio je odmah da se smeni general Nedeljković „i po potrebi uhapsi“, a da se na njegovo mesto postavi komandant divizije u Zagrebu general Avgust Marić, koji je inače Hrvat i koji je veran knezu Pavlu Karađorđeviću. Sa takvom promenom trebalo je poslati pukove iz Hrvatske protiv pobunjenika u Beogradu. Pošto je oslanjajući se na prečanski front, odneo pobedu nad Srbima iz moravske Srbije na političkom planu, Maček je to isto hteo da učini i na vojnom.

Knez Pavle nije prihvatio Mačekov predlog. On je prihvatio puč kao svršen čin, pa je zaključio da bi poziv vojsci da stane uz Namesništvo bio akt pobune protiv kralja. Na Mačekov argument da se ne bi radilo o pobuni, nego o pokušaju „zaštite Kralja od jedne grupe neodgovornih oficira“, Pavle je zavapio: „Pa to znači građanski rat! Meni će pobunjenici poklati decu u Beogradu, kako bi mi se lično osvetili.“ Još je rekao da je umoran od državnih poslova i da mu je jedina želja da napusti zemlju.

U trenutku Pavlovog klonuća, zazvonio je telefon: Dušan Simović je tražio od Mačeka da, sa svoja četiri ministra iz Cvetkovićeve vlade, kao potpredsednik uđe u njegovu vladu. Odgovarajući na Mačekove uslove, Simović je prihvatio Sporazum Cvetković-Maček, i još obećao „potpunu autonomiju Hrvatima“. Što se Trojnog pakta i spoljne politike tiče, o tome je imalo da se reši čim Maček dođe na sednicu vlade. Uz Pavlov nagovor, Maček je pristao da njegovi ministri uđu u Simovićevu vladu, a sam je svoj ulazak odložio za nekoliko dana.

Do podneva, kada je krenuo za Beograd, knez Pavle je preko britanskog konzula u Zagrebu, uputio molbu britanskoj vladi da mu intervencijom kod Simovićeve vlade olakša odlazak u Grčku i dozvoli dolazak u London. Dok je putovao za Beograd, Borivoje Mirković i njegovi avijatičarski oficiri navaljivali su da se svrnuti Knez-namesnik strelja. Ipak, ta solucija ostavljena je samo za slučaj odbijanja ostavke. Odmah po prispeću u Beograd, oko 7 uveče, Pavle je bespogovorno, sa ostalom dvojicom namesnika, potpisao ostavku, spakovao se i sa porodicom pred ponoć pošao put Grčke. Britanci su svog bivšeg „prijatelja“ uputili u Keniju sa statusom „političkog zatvorenika“.

Nova vlada

Za više informacija pogledajte: Vlada Dušana Simovića

Dušan Simović stoji dok Vlatko Maček polaže zakletvu.

Nova vlada je sastavljena od vodećih predstavnika svih značajnih političkih stranaka. Ilegalna Komunistička partija Jugoslavije nije bila zastupljena, niti su antikomunističke mere popustile. Nova vlada se u tom pogledu nije razlikovala od stare, a takođe je htela izbeći očiti izazov Hitleru. Vlada je bila krajnje razjedinjena i zbog toga slaba. Mišljenje članova Simovićevog kabineta o osnovnom problemu rata ili mira s Nemačkom bila su oštro podeljeno u dve grupe. Osim predsednika vlade Simovića (koji je uz to bio i načelnik Glavnog đeneralštaba) i generala Bogoljuba Ilića, ministra vojske i mornarice, protivnici pakta sa Nemačkom bili su Srđan Budisavljević (unutrašnji poslovi) i Sava Kosanović (snabdevanje), obojica članovi Samostalne demokratske stranke; Branko Čubrilović (poljoprivreda), član Zemljoradničke stranke, i Radoje Knežević (ministar dvora), član skoro Demokratske stranke. Na suprotnom kraju bili su oni članovi kabineta koji su iskreno hteli da Jugoslavija ispuni obaveze preuzete stupanjem u Trojni pakt 25. marta i koji su tražili dodatne garancije u nadi da će na taj način sačuvati mir i teritorijalni integritet zemlje. Osim Mačeka kao prvog potpredsednika, u tu su grupu spadala i četiri člana Hrvatske seljačke stranke: Ivan Andres (trgovina i industrija), Josip Torbar (pošte i telegrafi), Juraj Šutej (finansije) i Bariša Smoljan (ministar bez portfelja); Momčilo Ninčić (spoljni poslovi), član Radikalne stranke; Džafer Kulenović (šume i rude) iz Jugoslovenske muslimanske organizacije, i dva člana Slovenačka narodna stranka, Fran Kulovec (javni radovi) i Miha Krek (ministar bez portfelja). Preostalih sedam članova kabineta bili su u sredini, neki od njih skloniji prvoj, a neki drugoj grupi. To su bili Milan Grol (socijalna politika i narodno zdravlje) i Boža Marković (pravda), obojica iz Demokratske stranke; Miloš Trifunović (prosveta) iz Radikalne stranke; Bogoljub Jeftić (saobraćaj) i Jovo Banjanin (ministar bez portfelja) članovi Jugoslovenske narodne stranke i Marko Daković (ministar bez portfelja), crnogorski političar.

Izjave pojedinih aktera o puču

• Knez Pavle Karađorđević 22. oktobra 1975. u prepisci sa Kostom St. Pavlovićem: "Moj jedini cilj je bio prvo da sredim prilike u zemlji — ako se sećate odmah sam vratio i oslobodio tolike političare — pa zatim gledao da se ponovo vrati demokratija i stare partije. A najglavnije da rešim hrvatsko pitanje. Kao što znate bili smo okruženi neprijateljima— Janka Pusta u Mađarskoj, bogzna kakva pusta u Bugarskoj, a da ne govorim o Italiji. Francuzi nisu dopustili da se spomene Italija na procesu u Eksu (to mi je rekao Pol Bonkur) a Englezi su pravili veliki pritisak da ne prouzrokujemo ma šta protiv Italije. (Posle, kad je buknuo rat sa Etiopijom drukčije su mislili). Dakle, još je samo trebalo da se posvađamo sa Nemačkom i da se ona složi sa Italijom i našim drugim neprijateljima te da propadnemo. To mi i danas izgleda da je bio jedini izlaz iz jedne teške situacije, jer nas niko ne bi spasavao niti se za nas borio. Na žalost i danas ima ljudi koji to neće razumeti. G-đa Oti mi je preporučena od velikog prijatelja. koji je imao veliki položaj u Engleskoj jer, studirajući arhiv, bila je preneražena koliko su mnogi pisci netačno opisali moju politiku. Vi ćete možda verovati da sam uvek bio napadan i nikad se nisam branio. Ostavljam mlađim generacijama da pronađu istinu i mislim da su već počeli drukčije da gledaju na izvesne događaje. Sad moram da se zaustavim, jer u mojim godinama i sa mojom bolešću brzo se zamorim."
• Josip Broz Tito, 4. godišnjica događaja 27. marta 1945. u Beogradu: "Drugovi i drugarice, građani i građanke! Nisam mislio da danas ovdje, na ovom veličanstvenom zboru, govorim. Ali, — smatrajući da je ovo veliki dan, godišnjica onog historijskog preokreta U najtamnije doba, kada je njemački fašizam porušio skoro čitavu Evropu, da je na taj historijski dan ovdje, na ulicama Beograda, narod Srbije, narod ostalih dijelova Jugoslavije, Hrvatske, Slovenije i drugih, dao otpor i kazao: Ne, bolje rat, nego pakt! Hoću ovom prilikom da kažem jednu činjenicu, koju bi mnogi htjeli da izvrnu i da je skrenu u drugom pravcu. Dvadeset i sedmog marta 1941. godine izvršen je taj preokret zato, jer je to narod odozdo htio. Nije to stvar pojedinaca, stvar male grupe, to je stvar čitavog naroda. Bez toga ne bi se moglo izvršiti ono što se izvršilo. Pojedinci su učinili ono što je upela masa, što je htio narod. Ovaj veliki praznik, 27 mart, koji ulazi u historiju našeg naroda, jeste dokaz silne, nepokolebive volje za nezavisnošću, za svojom slobodom i za očuvanjem svoga opstanka. Ja sam sretan što danas ovdje, pred ovim veličanstvenim zborom mogu da vam čestitam ovaj veliki praznik - 27. mart. Neka bude ovaj 27. mart novi podstrek za nova veličanstvena djela na polju obnavljanja i izgradnje naše napaćene herojske zemlje. Kao što je 27. mart 1941. godine bio bojni zov pod oružje, za odbranu ove zemlje, neka ovaj 27. mart bude zov za izgradnju, za sretnu i bolju budućnost naših naroda. Ovaj praznik slavimo u znaku konačne pobjede nad najvećim neprijateljem naših naroda i nad najvećim neprijateljem čitavog čovječanstva."
• Dragiša Cvetković, šef vlade pre puča i potpisnik pristupa Trojnom paktu u ime Kraljevine Jugoslavije, krajem 1950-ih tokom egzila u Francuskoj je dao jedan intervju tadašnjem uredniku Duge Dragoljubu Goluboviću. Tvrdio je da je pre potpisivanja sporazuma pitao sovjetsku, američku, pa i britansku vladu o tome šta da radi, i da su mu svi odgovorili da treba da ga potpiše. Rekao je da za te tvrdnje ima i pismene dokaze koje na zahtev može da pokaže, a i nije se osećao krivim što je potpisao taj sporazum jer po njemu nije imao izlaza, a i to mu je naredio knez Pavle. Nije navedeno da li je dokumente koji potrvđuju to da su mu američka, sovjetska i britanska vlada rekle da potpiše sporazum pokazao Dragoljubu Goluboviću. Tokom boravka u egzilu je pisao i govorio da traži da se obrazuje ekipa relevantnih stručnjaka na Balkanu koji bi procenili da li je potpisivanje Trojnog pakta bila izdaja ili častan pokušaj da se spreči klanica u kojoj je poginulo 1,8 miliona Jugoslovena. U emigraciji su pojedini političari i zvaničnici kraljevine Jugoslavije, koji su bili na suprotnim stranama tokom Martovskog puča, napadali jedne druge preko štampe. Odgovarajući na jedan tekst Radoja Kneževića, Cvetković je za 27. mart napisao:

„ Bolje rat nego pakt, bolje grob nego rob, bila je parola svih koji su i iz rata i iz groba u panici bežali ka moru, da bi se dočepali najbližeg aerodroma ili eventualnog broda, koji odveo bi ih na neko sigurnije mesto, daleko od ratišta i rata, ostavljajući narod Jugoslavije da bude i rob i grob. Istim putem spasavanja po svaku cenu krenula je cela vlada od 27. marta, a sa njom i g. Knežević je, prethodno potpisavši kapitulaciju trupa, poslao vojsku u logore, narod pod nemačkom, italijanskom, mađarskom, bugarskom i albanskom okupacijom, pod masakr ustaša i građanski rat iz kojeg je proizašla današnja komunistička okupacija Jugoslavije. ”

• Unuk Dušana Simovića, koji se takođe zove Dušan Simović, povodom 75. godišnjice Martovskog puča je za Politiku dao jedan kraći intervju. U njemu je rekao da se general Simović pre puča konsultovao sa patrijarhom Gavrilom Dožićem i viđenijim političarima i intelektualcima i da niko nije verovao vođi Trećeg rajha koji je gazio garancije date silama poput Britanije i Francuske, a već se naslućivalo da će napasti i Staljina. Dodao je i da je knez Pavle od Hitlera dobio više nerealnih obećanja, poput pripajanja dela Grčke oko Soluna, ili da nemačka vojska neće čak ni prolaziti Jugoslavijom i upozorio je državni vrh da sporazum sa Osovinom niko neće prihvatiti. Njegov unuk je ubeđen da bez puča Hitler možda ne bi tako silovito napao Jugoslaviju, ali bi je svakako okupirao, a verovatno i rasparčao i bez paktiranja i sa tim papirom od 25. marta.

Literatura

• Petranović, Branko (1992). Srbija u Drugom svetskom ratu 1939—1945. Beograd: Vojnoizdavački i novinski centar. 
• Dimić, Ljubodrag (2001). Istorija srpske državnosti. 3. Novi Sad: Ogranak SANU. 
• Dimić, Ljubodrag (2012). „27. mart 1941 - sećanja, tumačenja, istraživanja i udžbenička literatura”. 27. mart 1941. sedamdeset godina kasnije: Zbornik radova. Beograd: Institut za savremenu istoriju. str. 101—112. 
• Tomasevich, Jozo (1975). War and Revolution in Yugoslavia, 1941–1945: The Chetniks. Stanford: Stanford University Press. ISBN 978-0-8047-0857-9. 

Spoljašnje veze

• Čovek koji je Hitleru rekao Ne (RTS Merila vremena - Zvanični kanal)
• „27. mart“, Internet stranica o 27. martu 1941.
• „Knez Pavle princ surove srpske legende“ Arhivirano na sajtu Wayback Machine (1. jul 2020), Miodrag Janković, Večernje novosti, feljton, 21 nastavak, 13. jul - 2. avgust 2003.
• „Jugoslavija u Trojnom paktu“, Dr Petar Opačić, Večernje novosti, feljton, 8 nastavaka, 16 - 23. mart 2006.
• „Ekskluzivno: Trezor kneza Pavla“, Miodrag Janković i Veljko Lalić, Večernje novosti, feljton, 25 nastavaka, 25. decembar - 20. januar 2006/07.
• „Beograd, narod kliče kralju Petru II - 27. mart 1941.“, Film o demonstracijama 27. marta 1941., na internet stranici Jutjub
• Britanci finansirali prevrat 1941. godine („Politika“, 30. septembar 2012)
• Malo poznati dokumenti bacaju drugačije svetlo na 27. mart u Beogradu („Večernje novosti“, 29. mart 2015)
• „Srbija vraća maestralno svoj dug Francuskoj 1914–1918.” („Politika“, 28. mart 2016)
• Kako je Srbija rekla ne Hitleru („Politika“, 26. mart 2016)
• Predrasude o 25. i 27. martu 1941. („Politika”, 23. mart 2019)