Manastir Rudare
Manastir Rudare se nalazi u istoimenom selu Rudare, nedaleko od Leskovca. Pripada Eparhiji niškoj Srpske pravoslavne crkve i predstavlja nepokretno kulturno dobro kao spomenik kulture od velikog značaja.
| Manastir Rudare | |
|---|---|
 Manastir Rudare | |
| Opšte informacije | |
| Mesto | Rudare |
| Opština | Leskovac |
| Država |  Srbija |
| Koordinate | 42° 57′ 22″ N 21° 57′ 52″ E / 42.95611° S; 21.96444° I |
.svg)  Manastir Rudare Manastir Rudare na karti Srbije | |
| Vrsta spomenika | Spomenik kulture od velikog značaja |
| Vreme nastanka | 13. vek |
| Nadležna ustanova za zaštitu | Zavod za zaštitu spomenika kulture |
| www | |
Istorija
uredi
Crkva manastira, posvećena prepodobnomučenici Paraskevi - Svetoj Petki, smeštena je na ogranku planine Kukavice, na Rudarskoj kosi koja se ispred samog grada utapa u široku Leskovačku kotlinu. Podignuta je na temeljima ranohrišćanske bazilike iz 5. veka, kada je podizan i čuveni Caričin grad – Justinijana Prima.[1] Ova bazilika verovatno je porušena najezdama Slovena u 6. i 7. veku, a prvu obnovu je doživela za vreme Nemanjića. U srednjem veku se ovde nalazio manastir, koji je bio duhovni centar Leskovca i okoline za vreme Turaka. Hram je delimično stradao 1814. godine, ali je ubrzo obnovljen, kada su postavljene današnje kamene ploče na podu. Feliks Kanic, putopisac i istoričar koji je u 19. veku obilazio ove krajeve, zapisao je da je ovaj hram „belih zidova, nekadašnji manastir, omiljeno mesto okupljanja i omiljeno izletište Leskovčana.”[2] Takođe je naveo da je u to vreme crkva bila središte parohije kojoj su pripadala 14 okolna sela i koja ima dva sveštenika.[2]
Arhitektura i unutrašnjost
uredi
Današnji izgled crkve je posledica velike obnove iz 1799. godine, o kojoj svedoči natpis uklesan nad ulazom. Jednobrodne je osnove, sa pripratom na zapadnoj, polukružnom apsidom na istočnoj strani i poluobličastim svodom. Mirnih i malterisanih fasada, crkva je zidni ukras u enterijeru dobila na razmeđu 18. i 19. veka. Ispitivačkim radovima ustanovljeno je da ispod ovih zidnih slika u oltaru postoje ostaci starijeg fresko-sloja koji potiče iz nemanjićkog perioda, ali je trajno uništen i nije ga moguće videti. Nakon Prvog svetskog rata, namazan je sloj maltera preko fresko-sloja u nameri da se isti zaštiti, ali je posao nestručno odrađen, tako da su neke freske oštećene.[3]
Crkva je posvećena svetoj prepodobnoj mučenici Paraskevi Rimljanki - Svetoj Petki, hrišćanskoj svetiteljki koja je stradala na prostoru današnje Italije, u drugom veku. Njen kult se veoma poštuje u leskovačkom kraju. Živopis same crkve je danas u velikoj meri oštećen, uglavnom zbog vlage. Dotrajali ikonostas renoviran je tokom 20. veka i oštećene ikone su zamenjene novim. Ikone je naslikao poznati ikonopisac toga vremena Đorđe Zografski. Neke predstave na zidovima i freskama crkve veoma su retke, a među njima su, na primer, freska arhangela Rafaila i osnivača egipatskog pustinjskog monaštva Pahomija.[4]
Konak
urediKonak manastira podignut je oko 1815. godine od lomljenog kamena u prizemlju i u bondručnoj konstrukciji sprata, impozantnih dimenzija, skladnim komponovanjem elemenata predstavlja reprezentativno delo balkanskog stila gradnje i jedan je od najlepših u ovom delu Srbije.[5] Osnova konaka je u obliku slova „T”, prizemlje se sastoji iz hola i drvenih stepenica koje vode na sprat. Na spratu se takođe nalazi veliki hol i iz njega se izlazi na doksat koji je smešten tačno iznad ulaza u konak. Doksat je od nivoa sprata uzdignut dva sprata i čini eksterijer konaka naročito interesantnim. Sačuvan je i veliki dimnjak, kao i drveni kapci na spratu, koji su sastavljeni iz dva dela, od kojih se jedan spušta, a drugi vodi naviše.[6]
Sve do 1894. godine ovim konakom su se služili Leskovčani, naročito oni iz južnog dela grada, jer su svoje mrtve sahranjivali pored crkve, o čemu svedoče brojni nadgrobni spomenici u porti crkve.[6] Premda je konzerviran i restauriran 1951, danas, pre svega zbog starosti, ali i požara koji ga je zadesio, kao i zbog nemarnosti, zgrada konaka je ruinirana, u vrlo je lošem stanju i zahteva sanaciju i ponovnu rekonstrukciju kako bi bio očuvan od propadanja. Izvršena su skromna, uglavnom sondažna istraživanja živopisa.[4]
Vidi još
urediReference
uredi- ^ „Glas Srbije/Crkva Svete Paraskeve u Rudaru”. Arhivirano iz originala 14. 07. 2014. g. Pristupljeno 14. 06. 2014.
- ^ a b Feliks Kanic (1999). Srbija: zemlja i stanovništvo od rimskog doba do kraja XIX veka. BMG. ISBN 978-86-7330-093-1.
- ^ „Eparhija niška, rudarska parohija”. Arhivirano iz originala 6. 05. 2016. g. Pristupljeno 7. 05. 2017.
- ^ a b Crkva prepodobne mučenice Paraskeve
- ^ Trajković, Dragoljub (1977). Iz prošlosti Leskovca i okoline: studije i članci. Narodni muzej.
- ^ a b Miletić, Mihailo; Jovanović, Miodrag, ur. (1961). Leskovac i okolina. Beograd: Književne novine.
Spoljašnje veze
uredi
- Kompleks manastira Rudare spomenicikulture.mi.sanu.ac.rs
- Republički zavod za zaštitu spomenika kulture - Beograd heritage.gov.rs
- Rudare eparhijaniska.rs
- Manastir Rudare
- MOLILI SE I U DOBA OSMANLIJA: Crkva u selu Rudare jedna je od najstarijih pravoslavnih bogomolja u ovom delu Srbije („Večernje novosti”, 15. maj 2023)
