Manastir Marča

Manastir Marča bio je manastir Mitropolije zagrebačko-ljubljanske Srpske pravoslavne crkve iz 16. veka.

Manastir Marča
Osnovni podaci
Jurisdikcija	Srpska pravoslavna crkva
Osnivanje	16. vek
Osnivač	Gavrilo Avramović
Mesto	Stara Marča
Država	Hrvatska

Manastir nije sačuvan, ali je na njegovim ostacima 1925. godine sagrađena kapela u selu Stara Marča, na reci Glogovnici, između Čazme i Kloštar Ivanića.

Istorija

U drugoj polovini 16. veka dabrobosanski mitropolit Gavrilo Avramović prebegao je na ovo područje bežeći od turskog zuluma sa sedamdeset kaluđera iz manastira Rmnja. Oni su ovde osnovali manastir oko 1609. godine, koji je kasnije bio sedište novoosnovane marčanske eparhije.

Rimokatolička crkva činila je pritiske na pravoslavni narod i sveštenstvo da pređu u katolicizam. Episkop vretanijski Simeon 1611. godinemorao je prisilno da ode u Rim da prizna papu za vrhovnog crkvenog poglavara, koji mu je 15. novembra iste godine izdao imenovanje za episkopa srpskog naroda u Ugarskoj, Slavoniji i Hrvatskoj. Episkop Simeon Vretanja (1611—1630) je bio prvi unijatski vladika u Marči. Sva imanja oko manastira Marče koja su pripadala crkvi Svih Svetih, dodelio je tada papa manastiru Marči.

Sve što je Simeon Vretanijski kao arhimandrit i episkop sagradio u Marči bilo je od drveta. On u svojoj molbi papi piše da je počeo izgradnju crkve i malog manastira,a narod je pomagao. Oko Marče se krče šume i sade vinogradi, obrađuju se njive i livade, grade se vodenice, kopaju ribnjaci a u Marinkovcima se postepeno uredila manastirska ekonomija. Stvoren je veoma lep posed. Tu je bilo 170 jutara šume, 7 jutara oranice, 100 jutara livada i 150 jutara vinograda, a na majuru u Marinkovcima bilo je 70 jutara šume i 16 jutara livade.

Nakon Simeonove smrti 1630. godine na njegovo mesto postavljen je 8. maja 1630. godine marčanski iguman Maksim Predojević (1630—1642). Maksim je ostao upamćen po beskompromsnoj borbi za odbranu pravoslavlja i narodnih prava srpskih krajišnika.

Njega je nasledio njegov srodnik Gavrilo Predojević (1642—1644). U njegovo vreme dolazi nova grupa kaluđera iz manastira Rmnja pod vodstvom igumana Kirila Nikšića. Dolazak ovih rmanjskih kaluđera pozitivno je delovalo na razvoj manastira Marče. Jedan od njih, Sava Stanislavić, postao je uskoro marčanski arhimandrit, a od 1648. godine i episkop. Pod njegovim vođstvom započeta je gradnja manastirskog hrama početkom maja 1654. godine.

Vladiku Savu koji je bio đakon svog prethodnika, Vasilija Predojevića (1644—1648), nasledio je Gavrilo Mijakić (1663—1670). Njega je imenovao car Leopold prvi. Mijakić je bio prijatelj porodice Zrinski. U maju 1668. je Mijakić otišao u Beč gde se u to vreme nalazio i Petar Zrinski koji je Mijakića predstavio kancelaru Selepčenjiju pred kojim je Mijakić priznao katoličku veru. Međutim, zbog zavere protiv cara, Petar Zrinski i Krsto Frankopan su 17. aprila 1670. zatvoreni u tamnicu u Beču. I vladika Mijakić je uhapšen i zatvoren u karlovačku tvrđavu. Iz karlovačke tvrđave je bio premešten u senjsku tvrđavu gde je bio zatvoren do kraja jula 1671. godine. Nakon toga je odveden preko Ljubljane u Grac. Osuđen je na doživotni zatvor gde je i umro 1686. godine. Posle njegove smrti, u Marču je silom doveden unijat Pavle Zoričić. Car Leopold je 28. februara 1671. imenovao Zoričića za marčanskog episkopa. Marčanski monasi su protestovali ne želeći da prihvate unijatskog episkopa, zbog čega su bili utamničeni. Maja 1672. godine marčanski kaluđeri su okovani odvedeni u ropstvo na Maltu. Na njihovo mesto Zorčić je u Marču doveo unijatske monahe.

Posle Zorčića silom su dovođeni i ostali episkopi-unijati. Unijatsko monaštvo se vremenom osipalo, tako da je 1732. godine komisija koja je obišla sve parohijske centre u Generalatu utvrdila da je u čitavom generalatu ostalo samo trojica monaha i njihov episkop u Marči. Posle ovoga Srbi su 1735. godine ponovo dobili pravoslavnog episkopa koji je nemajući rezidencije svoje sedište preneo u Severin, zahtevajući povratak Marče.

Crtež A. Margetinac „Križoki i Đuroki“, rukopisna knjiga iz 1895. prema crtežu iz 1777. Crkva dužine 26,6m i 7,6m široka. Ćelijsko zdanje okružavalo je crkvu sa tri strane. Sve je bilo ograđeno zidom sa obrambenim kulama. Na severnoj strani, pored porte stajala je mala Crkva Sv. Nikole.

Pošto molba nije bila ispunjena dolazi do bune na Destinjaku kod Križevaca. Nakon bune carska komisija koja je trebalo da ispita uzroke pobune 1737. godine predaje manastir Marču srpskom episkopu Simeonu Filipoviću.

Carskom zapovešću 3. decembra 1738. godine Marča je ponovo oduzeta od pravoslavnih i predana unijatima. Kao posledica ove odluke 28. juna 1739. godine manastir Marča je zapaljen, pri čemu je izgorela crkva i sve monaške kelije. Paljevina je bila delo harambaše Tomaševića. Pre paljenja iznete su iz manastira, narodne privilegije, arhiva i bogoslužbene stvari i knjige i prenete u Severin, a bogoslužbene stvari i knjige u manastir Lepavinu.

Za vreme igumana Metodija 1740. godine počinje obnova manastira. Njegovi naslednici iguman Grigorije i iguman Đorđe Petrović završavaju obnovu do 1747. godine.

Na požupskom saboru 1741. godine na zahtev hrvatskog plemstva donesen je 46. zakonski članak, kojim se episkopu Simeonu oduzima Marča i on se okovan šalje u Koprivnicu u tamnicu gde je i umro 16. marta 1743. godine.

Marčanski kaluđeri sklonili su se u manastir Lepavinu gde su preneli većinu crkvenih knjiga i stvari. Na njihovo mesto ponovo su dovedeni unijati. Okolni parosi takođe su prognani sa svojih parohija, tako da je marčanska okolina ostala bez ijednog pravoslavnog sveštenika.

Kad je u Beču primljen izveštaj o oduzimanju Marče, carica Marija Terezija je 26. septembra 1753. godine odredila da osmorica izgnanih kaluđera pređu u manastire Plaški i Gomirje. Na ovo je mitropolit Pavle Nenadović odgovorio da u Plaškom nema nikakvog manastira, a Gomirje ne može primiti ove kaluđere zbog množine bratstva. Carica je 5. novembra 1753. godine obavestila mitropolita da se Marča ne može povratiti Srbima, jer su je oni oteli, a crkva i sela oko Marče zauzeta su samo u potrebnim granicama.

Godine 1754. izdat je novi zakon o Krajini koji je uništio svaki trag o privilegijama što je iniciralo Severinsku bunu 1755. godine. Nakon što je buna ugušena na narodnom zboru u Severinu 1755. Srbi donese odluku da se odriču Marče. Pošto se sa tim saglasio i kostajničko-severinski episkop Josif Stojanović podneta je carici molba da se iz Marče proteraju unijati i da se manastir ustupi pijaristima-rimokatoličkim kaluđerima. Carica je odmah izdala odluku i usvojila molbu Srba. 1755. Pijaristi su došli u Marču 1. septembra i osnovali nemačku i latinsku školu.

Pijaristi se nisu dugo zadržali u Marči, škola nije imala uspeha jer su se Srbi posle gorkog iskustva i prema ovim rimokatoličkim kaluđerima odnosili sa nepoverenjem. Zato je škola posle par godina ukinuta a pijaristi su prešli u Bjelovar 1756. godine. Marču su zadržali samo kao svoje imanje. Posle njihovog odlaska, Marča je opustela. Država je prodavala manastirsku zemlju i od tog novca gradila manastir pijaristima u Bjelovaru (danas Bjelovarska katedrala), a manastir je polako rušen.

Čitav vek i po mesto gde je bio manastir Marča ničim nije bilo obeleženo. Tek 1925. godine podignuta je na samom crkvištu, na mestu oltara, pravoslavna kapela i nadstrešnica kod koje se svake godine pravoslavni narod ovog kraja okuplja na dan Sabora Svetog Arhanđela Gavrila (13. jula po crkvenom kalendaru).

Vidi još

• Spisak manastira Srpske pravoslavne crkve

Literatura

• Đorđe Rajković, O namastiru Marči, Letopis Matice srpske, 123, Novi Sad 1880, 112-120.
• Grujić, Radoslav (1908). Propast manastira Marče. Zagreb: Srpska štamparija. 
• Ivić, Aleksa (1909). Seoba Srba u Hrvatsku i Slavoniju: Prilog ispitivanju srpske prošlosti tokom 16. i 17. veka. Sremski Karlovci. 
• Grujić, Radoslav (1909). Apologija srpskoga naroda u Hrvatskoj i Slavoniji i njegovih glavnih obeležja. Novi Sad. 
• Ivić, Aleksa (1923). „Marčanska episkopija od Simeona Vretanje do Gavrila Predojevića (1609—1642)”. Brastvo. 17: 156—165. 
• Ivić, Aleksa (1924). „Marčanska episkopija od Gavrila Predojevića do Gavrila Mijakića (1642—1660)”. Brastvo. 18: 86—100. 
• Ivić, Aleksa (1925). „Marčanska episkopija od 1662 do 1670”. Brastvo. 19: 196—216. 
• Ivić, Aleksa (1926). „Marčanska episkopija: Tragedija episkopa Mijakića i njegovih kaluđera”. Brastvo. 20: 68—82. 
• Kašić, Dušan Lj. (1967). Srbi i pravoslavlje u Slavoniji i sjevernoj Hrvatskoj. Zagreb: Savez udruženja pravoslavnog sveštenstva Hrvatske. 
• Kašić, Dušan Lj. (1971). Srpski manastiri u Hrvatskoj i Slavoniji. Beograd: Srpska Patrijaršija. 
• Kašić, Dušan Lj. (1986). Otpor Marčanskoj uniji: Lepavinsko-severinska eparhija. Beograd: Pravoslavlje. 
• Kašić, Dušan Lj. (1988). Srpska naselja i crkve u sjevernoj Hrvatskoj i Slavoniji. Zagreb: Savez udruženja pravoslavnih sveštenika Hrvatske. 
• Veselinović, Rajko (1993). „Srbi u Hrvatskoj u XVI i XVII veku”. Istorija srpskog naroda. knj. 3, sv. 1. Beograd: Srpska književna zadruga. str. 427—490. 
• Gavrilović, Vladan (2012). „Primeri unijaćenja srpskog naroda u Hrvatskoj do kraja XVIII veka” (PDF). Srpske studije (3): 207—218. Arhivirano iz originala (PDF) 23. 11. 2015. g. Pristupljeno 31. 7. 2017. 
• Miltojević, Milutin (2014). „Srpska istoriografija o unijaćenju Srba u sedamnaestom veku”. Istoriografija i savremeno društvo. Niš: Filozofski fakultet. str. 220—230. 

Spoljašnje veze

• Manastirska slava Manastira Marča Sveti arhangel Arhivirano na sajtu Wayback Machine (16. mart 2010)
• [1] Arhivirano na sajtu Wayback Machine (27. april 2017)