Krst

Za druge upotrebe, pogledajte Krst (višeznačna odrednica).

Krst (staroslovenska riječ; ✢), antropoidni simbol od dvije duži koje se sijeku, najčešće, pod pravim uglom. Apstraktna predstava čovjeka raširenih ruku. Postoji u mnogobrojnim i različitim oblicima primjeren razvoju i promjenama kulturnog čovjeka. Predstavlja osnovni vjersko-religiozni simbol hrišćanstva.

Srpski pravoslavni krst

Uz krug, je najstariji simbol ljudske vrste.

Oblik krsta

Grčki krst (danas se nalazi i u zastavi Grčke)

U osnovi svih teorija tumačenja nastanka oblika krsta jeste čovjek. Krst je čovjekoliki oblik - čovjek raširenih ruku. Bilo da je autentična slika rađena po prirodi živog čovjeka ili da je evoluirali antropoidni simbol „soha“, kod koga iz glave nastaje gornji vertikalni krak krsta, u svakom slučaju je apstraktna slika - simbol čovjeka. Antropocentrizam i ne ostavlja drugačiju mogućnost.

Neke od posebnih vrsta krstova jesu i hrišćanski časni krst, ogrlica krstić, kukasti krst (svastika), Andrejin krst, dvostruki krst, studenički krst, obrnuti krst, jerusalimski krst, naprsni krst, simbolistički nordijski krst, makedonski krst, ruski krst, stilizovani krst u heraldici, simbolistički crveni krst, oznaka †, igračka kineski krst, nagrada vojni krst.

Krst- magijski simbol paganskih vjerovanja

Prvenstveni sadržaj svakog mišljenja, pa i religioznog, je čovjek. Čovjek u vječnoj borbi za sopstvenu egzistenciju. Zato, vječno zabrinuti čovjek, i u svom ranom postojanju, kao izraz svoga najvećeg posvećenja, postavlja sopstveni lik - sebe, i u prve simbole kojim izražava i svoju brigu, ali i svoju nadu u bolje. Tako se antropoidni krst –čovjek, našao već na predmetima neolita . Znači, hiljade godina prije nastanka hrišćanstva, još u mlađem kamenom dobu, je naš uplašeni i neobrazovani prapredak urezao i naslikao krst na predmetima svakodnevnog života, sa namjerom da se zaštiti. I egipatska božanstva, Oziris i Izida, su imala na svojoj odjeći po tri krsta kojima se označavala njihova božanska moć. Kolumbo je 1492. godine, opet prije nego je hrišćanstvo stiglo na američki kontinent, među američkim urođenicima zatekao krst kao amajliju. Džejms Kuk je 1772. godine na Novom Zelandu vidio urođenike kako na grob svojih saplemenika stavljaju krstove. Često su krstovi urezani i na srednjovjekovnim bogumilskim stećcima. Ni ovaj krst nije bio hrišćanski, već onaj paganski istekao iz vjerovanja i predstava primitivnog čovjeka. To je bila stilizovana antropoidna predstava pokojnika u grobu ispod stećka.

Krst kod starih Slovena i plemena paganskih Srba

Krst je bio poznat i među starim Slovenima, pa tako i kod plemena paganskih Srba, i opet mnogo prije nego su primili hrišćanstvo. Po Veselinu Čajkanoviću i danas se zato razlikuju „Časni krst“ i „Narodni krst“. Naš, srpski narodni krst je izraz opšteg narodnog vjerovanja u antropoidno (čovjekoliko) božanstvo koje se predstavlja sohom.

Krst u hrišćanskoj religiji

Pravoslavni krst iz Virova u Dragačevu, 1860.

Ustaljena je pogrešna predrasuda da je krst isključiva tekovina hrišćanske religije. Krst je mnogo stariji od hrišćanstva. Prošle su hiljade godina do III vijeka nove ere kada se krst konačno odomaćio u već nastalom hrišćanstvu i postao njegov neizbježni i najznačajniji simbol. „Od regresivne predstave magičnih figura nastao je antropoidni krst sa jednakim položenim kracima: sa gornjim najkraćim, poneki umesto gornjeg kraka ima glavicu, i donjim najdužim krakom, dakle, antropoidni krst.“ Stilizovanjem narodnog krsta nastala su dva osnovna hrišćanska krsta: Latinski, koji se po obliku neznatno razlikuje od narodnog (ima po veličini tri jednaka kraka a donji duži); drugi je Grčki, koji se, pod uticajem magijskog kruga i okruglih posuda (crepulja), po obliku znatnije udaljio od narodnog krsta; on ima sva četiri jednaka kraka.

Krst – značenja i vjerovanja

Po jednima krst je oruđe za izvršenje smrtne kazne raspinjanjem. Hrist je jedna od žrtava ovog oruđa. Postoji izreka: „Svako nosi svoj krst“. Ima i drugačijih tumačenja. Vladika Petar I preporučuje Crnogorcima sveštenika kome je dao svoj krst „mjesto sebe“. Krst je zamjenjivao žive ljude, odnosno njihove potpise, kao i mrtve. Nadalje, u šumadijskom predjelu Jasenici je drvenom krstu spremljenom za sahranu djeteta, navlačena kompletna dječja garderoba. Vjerovalo se da je tek tada spremno na vječni put. Latinski i grčki krstovi su zastupljeni na nadgrobnom kamenju, na preslicama i ornamentima u Srbiji, Bosni, Hercegovini i Crnoj Gori. Krstom ili na njemu obavljalo se zaklinjanje. Na krstu su se zaklinjali srpski vitezovi u polasku na boj na Kosovu, Dubrovčani kralju Vladislavu. Kraljica Jelena poklonila je krst manastiru Sopoćani i proklinje svakog ko bi ga uzeo. Krst je i čuvar kuće, čeljadi od bolesti, protiv demona i požara. Krst čuva usjeve. Postoje posvećena drveta sa urezanim krstovima na sebi. Zovu se zapisi. U zavetnom danu se kod njih služi molitva. Krstovi, nadelje, predstavljaju vezu groba i pokojnika u njemu. Postoje i takozvani granični krstovi kojima se označava posjed zemlje. 1049. godine dokument bilježi da je u tu svrhu urezan „crkveni i životvorni krst“. Arhiepiskop Sava Nemanjić 1192. godine u Svetoj gori krstom obilježava zemlju koju je kupio. Krstom su se označavali zabrani, mjesta dozvoljena za naseljavanje, opasna mjesta po život čovjeka, klopke, truli prelazi od brvana. Sa krstom se rađalo i umiralo. Za krst se praštalo i ubijalo. Simbol krsta se nalazi u grbovima i zastavama mnogih država i organizacija. Krst se nalazi u simbolu i u nazivu najveće međunarodne humanitarne organizacije Crveni krst. Jedan deo Beograda se naziva „Crveni krst“ prema krstu koji je u 19. veku postavio beogradski knjigovezac i knjižar Gligorije Vozarović.

Izrada krstova

Krstovi su pravljeni od drveta lipe, ljjeske, od prekorijelog badnjeg drveta, od klasja žita, od cvijeća. Njihovo značenje u životu čovjeka najbolje potvrđuje njihova izrada u najskupljim plemenitim metalima, ukrašenim najskupljim dragim kamenjem kao i u njihovoj veličini. Značenju i važnosti krsta u njihovoj supstituciji božanstvima govori i činjenica da su im se posvećivali i naročiti dani u godini. Zimi 5. januar, a u jeseni 14. septembar, Krstovdan, Krstupoklona nedelja , kao i rodovska proslava krsnog imena – slave. Crkva je personifikovala krst u sveca, pa su neke crkve posvećene Svetom krstu.

Galerija

• 
  Krst na vratima crkve u Novom Goraždu
• 
  Uopšteni hrišćanski krst
• 
  Uopšteni pravoslavni krst
• 
  Uopšteni pravoslavni-vizantijski krst (Krstaški-Ostroški krst)
• 
  Srpsko-vizantijski pravoslavni krst
• 
  Ruski pravoslavni krst, koji koriste i pravoslavni Srbi

Vidi još

• Hrišćanski krst