Kralj kapija
Kralj kapija jedna je od mnogobrojnih kapija na Beogradskoj tvrđavi, izgrađena u celini sa susednim fortifikacijama u jugozapadnom unutrašnjim zidinama (prema Savi), na suprotnom kraju od Despotove kapije. Do kapije se silazi kratkim stepeništem koje prolazi pored Rimskog bunara. Sa ostatkom grada je povezuje most. Izgrađena je oko 1725. godine[1] Nekada najkraća veza između Savskog priobalja i utvrđenog Beograda, danas, neizostavni deo turističke ponude Beograda.
| Kralj kapija | |
|---|---|
 Kralj kapija u Beogradskoj tvrđavi | |
| Opšte informacije | |
| Mesto | Beograd |
| Opština | Stari grad |
| Država |  Srbija |
| Vrsta spomenika | tvrđava |
| Vreme nastanka | oko 1725. |
| Tip kulturnog dobra | spomenik kulture od izuzetnog značaja |
| Vlasnik | Republika Srbija |
| Nadležna ustanova za zaštitu | Zavod za zaštitu spomenika kulture grada Beograda |
| beogradskonasledje | |
Nazivi
urediIako ime kapije ukazuje na to da je u pitanju kapija posvećena nekom kralju, verovatnije je da je ime dobila upravo po novoizgrađenom ravelinu koji je nosio naziv Kraljev ili Lorenski ravelin. Do njega je od Savske padine vodio dobro utvrđeni put, čiji je danas najvidljiviji deo Kapija Savske padine, koja je stepenicama povezana sa ravelinom. Međutim u raznim istorikskim periodima,i pre nego što je dobila konačni naziv Kraljeva kapija, ona je nosila razne nazive.
U sačuvanoj izvornoj građi iz 18. i prve polovine 19. veka zabeleženi su različiti nazivi za označavanje zapadnog ulaza u Gornji grad. Najčešće su korišćena imena komunikacija prema određenom odredištu (npr Šapcu, Bosni, Savi), pa se tako ova kapija nazivala: „Šabačka”, „Bosanska” ili Skrivena kapija (jer ima podataka da je bila stalno zatvorena), a ponekad se nazivala i Sava kapija ili „Vodena (Su) kapija”.[2]
U vremena austrogarske okupacije Beogradske tvrđave (1717—1739), za ovu kapiju se koristio naziv das Bresh Thor ili u slobodnom prevodu kapija u breši.[2]
Na Osmanskom planu iz 19. veka nosi naziv „Dvojna” ili „Čifle kapija”.Iz tog perioda potiče i današnji naziv Kralj kapija, najverovatnije zbog njena povezanosti sa kasnije izgrađenim kraljevskim ravelinom (prostorom namenjenom odbrani kapije), a ne po nekom od kraljeva.[2]
Položaj i razmeštaj
urediDanašnja Kralj kapija se nalazi u najbolje očuvanom delu beogradske tvrđave, iz perioda arhitekture barokne epohe ili Baroknog Beograda, kako neki nazivaju taj period. Zapadnu stranu ovog prostora zatvaraju tri kaskadno postvljena bastiona na obodnom delu kamenite litice prema Donjem gradu, koja prate terasu Južnog bedema Podgrađa. Kapija je neposredno uzidan u južnu fasu gde se prvi bastion spaja sa gornjogradskim bedemom. Prema ulazu u kapije zbog nivelacije terena usečen je visoki nasip koji je ozidan. Sa istočne strane to su zidovi Velikog tvrđavskog bunara (poznatijeg kao Rimski bunar).[2]
-
Kralj kapija se nalazi u najbolje očuvanom delu beogradske tvrđave, iz perioda arhitekture barokne epohe -
Stariji i noviji zasvedeni prostor kapije kroz bedem -
Prema ulazu u kapiju prolaz je usečen i ozidan (levo su zidovi Rimskog bunara)
Istorija
urediBeogradska tvrđava podignuta je na grebenu iznad ušća Save u Dunav u razdoblju od 1. do 18. veka kao kompleks odbrambenog karaktera. Tvrđava je danas svojevrstan muzej istorije Beograda. Ovu celinu čine sama Beogradska tvrđava, podeljena na Gornji i Donji grad, i park Kalemegdan. Zbog izuzetnog strateškog značaja na ovom mestu je, krajem prvog veka, podignuto je utvrđenje - rimski kastrum, kao stalni vojni logor IV Flavijeve legije, a uz utvrđenje na bregu iznad ušća Save u Dunav, nastao je antički Singidunum, a na istom mestu i slovenski Beograd.[3]
| „ | Vekovima se srednjovekovni grad razvijao na prostorima Tvrđave, tražeći sigurnost među njenim bedemima. Beogradska tvrđava često je rušena i obnavljana. Iznad rimskih zidina stoje srpski bedemi, a preko njih, turske i austrijske fortifikacije. U 12. veku vizantijski car Manojlo Komnin podigao je na rimskim ruševinama novi kastel. U prvim decenijama 14. veka ovo malo utvrđenje na bregu prošireno je do rečnih obala. U okviru bedema razvio se napredan srednjovekovni grad. Posle turskog osvajanja 1521. godine, pa sve do kraja 17. veka, Beogradska tvrđava nije značajnije dograđivana.[3] | ” |
Novo razdoblje započelo je austrijsko-turskim ratom. Kao ključno utvrđenje u središtu ratnih sukoba tokom 18. veka, Tvrđava je tri puta rekonstruisana. Porušen je stari kastel, a veliki deo srednjovekovnih bedema prekrile su nove fortifikacije. Pod austrijskom okupacijom, 1717-1739. godine, posle izgradnje novih modernih utvrđenja, Beogradska tvrđava je predstavljala jedno od najjačih vojnih uporišta u Evropi. Građena je prema projektima generala Nikole Doksata Demoreza. [3] Do kraja 18. veka Beogradska tvrđava je dobila konačni oblik. U ratnim razaranjima tokom proteklih decenija porušeni su gotovo svi objekti u Gornjem i Donjem gradu, a bedemi znatno oštećeni.[3]
U kratkom trenutku viševekovne istoriji Beograda kada ga je austrijska monarhija preuzela od skoro dvovekovnog turskog upravljanja, ona je u njemu pokušala da grandioznim poduhvatima u nekoliko decenija vladavine Beograd transformiše iz orijentalne varoši u pravi evropski utvrđeni grad. Protkan borbom Hazburškog carstva i Otomanske imperije za prevlast na evropskom tlu Beograd je prošao kroz period obeležen velikom građevinskom aktivnošću, promenom kulturnih i verskih obrazaca i etničke strukture grada. Tako je nastajao barokni grad koji je trebalo da bude sredstvo propagande kojim je monarhija želela da pokaže ne samo svu svoju snagu već i veličinu prema neprijatelju.[4][5]
- Kralj kapija kao jedan od simbola Baroknog Beograda
Tako je u napred opisanim preduslovima nastala Kralj kapija — kao delo austrijske monarhije, na šta ukazuje barokni izgled kapije, kao i zapisi...da su tokom austrijske vladavine krajem 17. veka započeti opsežni radovi na obnovi Beogradske tvrđave.[6][a]
Ranije pretpostavke da je Kralj kapija nekadašnji zapadni ulaz u srednjovekovnu tvrđavu,pobila su istraživanja iz druge polovine 20. veka, koja ukazuju da je u pitanju prolaz koji je probijen u bedemu u periodu od 1688. do 1690. godine. Tada su započeti radovi na izgradnji ravelina, odnosno posebnog isturenog dela tvrđave čija je svrha bila zaštita i odbrana ulaza najosetljivijeg dela bedema i ulaza, nama poznatog kao Kralj kapija.[6]
Poraz Austrije i prelazak Beograda u ruke Osmanlija uslovio je gradnju novih bastiona na prostoru Kraljevog ravelina u sklopu rekonstrukcije tvrđave po planovima venecijanskog graditelja Andrea Kornara. To je i period kada se gradi unutrašnji deo kapije sa prostorijama za obezbeđenje.
U sledećoj fazi izgradnje Kralj kapije vezana je za još jednu smenu vlasti i projekat Nikole Doksata de Moreza. Kapija i bedem još jednom menjaju izgled, između ostalog, i zbog eksplozije barutnog magacina u Donjem gradu kojim je razoren dobar deo pređašnjeg utvrđenja. Dvadesetih godina 18. veka, kapija je poprimila današnji prepoznatljiv barokni izgled. Tom prilokom izgrađena je zgrada straže koja se nalazila iznad samog ulaza, kao i dva stuba, sačuvana do danas, na kojima je počivala drvena konstrukcija mosta. Opsežni radovi su izvedeni i na samom ravelinu koji je izvesno stradao prilikom eksplozije, a u nastavku Kapije izgrađen je i Rimski bunar za neometano snabdevanje vodom grada.[6]
Iako je mirovnim ugovorom iz 1739. godine, nakon ponovnog zauzimanja Beograda od strane Osmanlija, zahtevano da Austrija poruši sve što je izgradila na utvrđenju, Kralj kapija i ravelin bili su pošteđeni tokom totalnog austrijskog rušenja utvrđenja.[6]
Kako je u 18. i 19. veku, Beogradska tvrđava bila u rukama Osmanlija, izvršene su sledeće izmene na Kralj kapiji:
- srušena je zgrade straže iznad kapije,
- prvo je srušen je zaštitni bedem ravelina,
- ponovo je obnovljen zaštitni bedem ravelina u skladu sa turskim potrebama.
- Intervencije na kapiji izz 1950-tih
| „ | U cilju obezbeđivanja protivavionske odbrane tvrđave, pedesetih godina 20. veka prokopana su i utvrđena tri bunkera za potrebe Jugoslovenske narodne armije, na Gornjem gradu. Jedan od njih nalazi se između Rimskog bunara i Kralj kapije, čime je donekle izmenjena komunikacija između ove dve građevine.[6] | ” |
Radovi izvedeni u više faza, tvrđavi k Kralja kapiji su dali današnji izgled, koji je samo bleda senka austrijske tvrđave s početka 18. veka.[6]
Arhitektura
urediKralj kapija je izgrađena u okviru jugozapadnog bedema, u periodu od 1693. do 1696. godine, da bi konačni oblik dobila za vreme austrijske rekonstrukcije tvrđave ili iz perioda Baroknog Beograda, u prvim decenijama 18 veka.[7]
Kapija ima barokni izgled, sa polubočnim svodom i prostorijama u unutrašnjosti bedema. Sa spoljne strane kapije danas se nalazi most popločan drvenim kockama koji, počev od 1928. godine, zamenjuje nekadašnju konstrukciju drvenog mosta.
Napomene
uredi- ^ Najdetaljniji zapis o ovim istraživanjima dugujemo arheologu I vrsnom poznavaocu Beogradske tvrđave Marku Popoviću, koji je u svojim radovima detaljno opisao istoriju nastanka ove kapije.
Vidi još
urediIzvori
uredi- ^ M. Popović, Beogradska tvrđava, Beograd, 2006
- ^ a b v g Marko Popovuć Kralj kapija Beogradske tvrđave Nasleđe, str. 13 UDK 725.96 (497.11)
- ^ a b v g „Beogradska tvrđava”. Grad Beograd - Zvanična internet prezentacija | Beogradska tvrđava (na jeziku: srpski). Pristupljeno 30. 5. 2020.
- ^ M. Vulović, Kapije Beogradske tvrđave, Godišnjak grada Beograda XIX, 1972, 179, T. XII.
- ^ Nika Strugar Bevc i Vesna Bikić, Barokni Beograd: preobražaji 1717-1739. Muzej grada Beograda i Arheološki institut, Beograd, 2019. rr.136.
- ^ a b v g d đ Radovanović, Nikolina. „Kralj kapija i ravelin – Čuvar zapadnog ulaza Gornjeg grada”. www.011info.com. 011info. Pristupljeno 4. 4. 2020.
- ^ Marko Popovuć Kralj kapija Beogradske tvrđave Nasleđe, UDK 725.96 (497.11)
Literatura
uredi- Rokai, P., Đere, Z., Pal, T. i Kasaš, A. (2002), Istorija Mađara, Beograd: Clio. Toy, S. (1985), Castles: Their Construction and History, Dover: Dover edition.
- Čelebija, E. (1954), Putopis I: Odlomci o jugoslovenskim zemljama, Sarajevo: Svjetlost.
- Birtašević, M. (1970), Unutrašnje srednjovekovno utvrđenje Gornjeg grada, Arheološki pregled 12 (Beograd): 160–166.
- Birtašević, M. (1968), Beogradska tvrđava, Gornji grad – srednji vek, Arheološki pregled 10 (Beograd): 194–197.
- Birtašević, M. (1967), Beogradska tvrđava, Gornji grad – srednjovekovna arhitektura, Arheološki pregled 9 (Beograd): 54–55.
- Bjelanović, S. (1897), Kroz slavenske zemlje, uspomene i bilješke s puta, Zadar: Štamparija Špire Artale.
Sponjašnje veze
uredi
Mediji vezani za članak Kralj kapija na Vikimedijinoj ostavi