Kraljevina Izrael (Samarija)
Ovaj članak sadrži spisak literature, srodne pisane izvore ili spoljašnje veze, ali njegovi izvori ostaju nejasni, jer nisu uneti u sam tekst. |
Kraljevina Izrael (heb. מַמְלֶכֶת יִשְׂרָאֵל, moderni: Mamlekhet Yisra'el, tiberijski: Mamléḵeṯ Yiśrāʼēl) je bilo, prema Bibliji, jedna od država nasledica starijeg Ujedinjenog Izraela. Veruje se da je postojalo od 930ih p. n. e. sve do 720ih p. n. e., kada ga je pokorilo Asirsko carstvo. Najvažniji gradovi kraljevine bilo su Sihem, Tersa i Šomron (Samarija). Istoričari često nazivaju ovu državu Severnom kraljevinom ili Kraljevina Samarija da ga razlikuju od južne Kraljevine Judeje.
| Kraljevina Izrael | |||
|---|---|---|---|
 Izrael i Judeja oko 830. godine p. n. e. | |||
| Geografija | |||
| Kontinent | Azija | ||
| Regija | Palestina | ||
| Glavni grad | Samarija | ||
| Društvo | |||
| Službeni jezik | hebrejski | ||
| Religija | judaizam | ||
| Politika | |||
| Oblik države | monarhija | ||
| — Kralj | |||
| Istorija | |||
| Istorijsko doba | antika | ||
| — Osnivanje | 930. p. n. e. | ||
| — Ukidanje | 722. p. n. e. | ||
| Zemlje prethodnice i naslednice | |||
| Prethodnice: | Naslednice: | ||
|
| ||
Reference
urediJedino vanbiblijsko pominjanje Izraela i Judeje nalazi se u asirskim izvorima. To nije nimalo čudno s obzirom na činjenicu da se istorija Levanta od devetog veka nalazila u senci sve moćnijeg Asirskog carstva. Glavni izvori za istoriju Izraela i Judeje nalaze se u Knjigama o carevima Starog zaveta. Izrael je prikazan kao da zaista pripada Judeji. Opis se zasniva na „istoriji kraljeva” Izraela i „istoriji kraljeva” Judeje. Diskutabilno je pitanje da li su ove istorije sastavljene kao zvanične dvorske beleške ili kao oblik popularne istorije.
Nebiblijski izvori za istoriju Izraela su retki. Međutim, obimni arheološki ostaci svedoče o činjenici da je kralj Omri (Amrije) osnovao novu prestonicu na lokalitetu Samarije.
Pad Ujedinjene kraljevine
urediUbrzane promene koje su nastupile nakon Solomonove smrti pokazale su da je njegova država, i pored brojnih uspeha, bila veoma nestabilna i sklona da se raspadne na svoje konstitutivne delove. Tačno to se i dogodilo odmah posle Solomonove smrti (oko 930/922. godine p. n. e.). U vreme Solomonove smrti, države Aram Zobe i Damaska postale su nezavisne, a Edom se uspešno pobunio. Opis pada ujedinjene kraljevine dat je u Prvoj knjizi o carevima. U njoj je dat redosled događaja po kojima je Solomon zapostavio održavanje čistoće u vezi sa kultom Jahve. To je za posledicu imalo uzdizanje suparničkog kralja severu. Ustanak je podstakao prorok Ahija iz Siloha koji je prorekao Jerovoamu, nadzorniku državnih najamnih radnika, da će postati kralj deset plemena na severu. Solomon je neuspešno pokušao da ubije Jerovoama koji beži u Egipat. Jerovoam je po Solomonovoj smrti izazvao njegovog sina i naslednika Rovoama u vezi sa pitanjem zahteva prinudno rada koji je Judeja nametala severnom susedu. Rovoam je oholo odbio zahte. Nakon bezuspešnih pokušaja da nametne poslušnost, Rovoam se povukao u Jerusalim. Od ujedinjene kraljevine Izrailja nastale su dve države: Severna kraljevina sa sedištem u Samariji i Južna kraljevina sa centrom u Jerusalimu.
Istorija
uredi
Politička istorija Izraela i Judeje rekonstruisana je na osnovu biblijskog materijala. Između dve države nisu uvek bili loši odnosi. Povremeno su sklapani i politički brakovi. Međutim, dve države su uvek nelagodno koegzistirale i postojalo je nekoliko krvavih ratova na granici. Izrael je bio daleko veći od svog južnog suseda što je značilo da je češće i uz veće štete bio uvlačen u velike sukobe.
Nakon Solomonove smrti, Severna kraljevina bila je politički nestabilna. Nije imala opšteprihvaćenog kralja niti priznati centar. Zbog toga je jedno vreme (do 876. godine p. n. e.) trajala borba za kontrolu. I pored toga, Izrael je ostao stabilna politička jedinica. Važan vladar Izraela bio je Omri (876—869) . Nakon uspešnog dolaska na vlast, Omri je osnovao novu prestonicu — Samariju. Samarija je od tada bila politički centar Izraela. Pod Omrijevom dinastijom, odnosi sa Judejom bili su mirni zbog dinastičkog braka. Asirski izvori pominju Izrael kao „kuću Omrija” što svedoči o značaju i moći ovog kralja. Bogatstvo Izraela ogleda se i u savezu kojeg je kraljevina sklopila sa bogatim feničanskim gradom Tirom. Savez je bio uperen protiv asirske kontrole važnih trgovačkih tačaka na Levantu pod vladavinom kralja Šalmansera III (853. godina).
Omrijeva dinastija zbačena je krvavom pobunom koja je, moguće, bila rezultat napada Asiraca. Pobunu je podigao jedan od Omrijevih generala, Juj, koji je pobio čitavu Omrijevu porodicu i osnovao novu dinastiju koja će Izraelom vladati stotinu godina. Najvažniji događaj tokom vladavine ove dinastije jeste sukob sa Damaskom oko trgovačkih puteva.
Uzrok pada dinastije Juja je, verovatno, vojna akcija asirskog kralja Tiglat-Pilesera III. U periodu od 745. do 722. godine, Izrael su pogodili unutrašnji nemiri praćeni čestim uzurpiranjem kraljevskog prestola. Asirskom kralju je verovatno već u ovom periodu plaćao danak izraelski kralj Menajim. U zamenu za to, asirski kralj pomogao je Menajimu da osvoji vlast. Menajimovi krvavi pokušaji da sakupi novac za Asiriju doveli su do atentata u kome je ubijen. Na presto dolazi Fekaj koji stupa u savez sa starim protivnikom Asirije, Damaskom. Savezu se priključio i Edom. Njihov cilj bio je da stvore antiasirski blok koji bi preuzeo čvorne tačke u trgovini.
Pad Izraela
urediU ovakvoj situaciji, judejski kralj Ahaz (Joahaz I) zamolio je Tiglat-Pilesera III da interveniše u njegovu korist protiv neprijatelja, nudeći mu zauzvrat savez i danak. Asirski kralj se odazvao pozivu i opseo Damask. Grad je pao nakon dvogodišnje opsade, 732. godine. Teritorija Damaska podeljena je na asirske provincije, a deo naroda je deportovan. Kralj je pogubljen. Tokom istog pohoda, Asirci su osvojili velike delove Izraela, ostavljajući slabu državu sa središtem u Samariji. Kraljevina je postala vazalna država Asirije. Međutim, nakon kovanja zavere sa Egiptom, čak i preostali delovi kraljevine prestali su da postoje. Kralj, plemstvo i elitni konjički odredi su deportovani. Narodi iz oblasti Zagrosa, Vavilona i Arabije naseljeni su na prostorima Izraela.
Izraelski kraljevi
uredi
Postoje brojne različite hronologije vladavina izraelskih kraljeva. Navedenu hronologiju sastavio je američki orijentalist i arheolog Vilijam Albriht.
| Vladar | Vladavina |
|---|---|
| Jerovoam | 922—901 |
| Nadab | 901—900 |
| Baša Izraelski | 900—887 |
| Ila | 877—876 |
| Zimrije | 876 |
| Omri | 876—869 |
| Ahab | 869—850 |
| Ohozija | 850—849 |
| Joram | 849—842 |
| Juj | 842—815 |
| Joahaz | 815—801 |
| Joas | 801—786 |
| Jerovoam II | 786—746 |
| Zaharija Izraelski | 746—745 |
| Salum | 745 |
| Menajim | 745—738 |
| Fakija | 738—737 |
| Fekej | 737—732 |
| Osija Izraelski | 732—722 |
Vidi još
urediLiteratura
uredi- Istorija starog veka 1 — dr Momir Jović
- Kurt, Ameli (2012). Stari istok. Beograd: Zavod za udžbenike i nastavna sredstva. ISBN 978-8617180872.
