Kara Osman
Kara Osman (azer. Qara Yuluq Osman Bəy; tur. Kara Yülük Osman Bey; 1356 – 1435) je bio vođa Turkmenske[1] plemenske federacije Ak Kojunlu (Beli Ovan), sa kraja 14. i početka 15. veka, ova federacija plemena obuhvatala je područja današnjih istočne država: Turska, Iran, Azerbejdžan i Irak.
| Kara Osman | |
|---|---|
| Lični podaci | |
| Datum rođenja | 1350 |
| Datum smrti | 1435 |
| Mesto smrti | Erzurum, |
| Porodica | |
| Supružnik | Despina Hatun |
| Potomstvo | Ali Bey ben Osman Bey, Sultan Hamza ben Osman Bey, Ali bin Qara Yoluq Osman |
| Roditelji | Fakhr al-Din Kutlu Beg Marija Komnina |
| Dinastija | Osman |
Ime
urediRođen je kao Baha-ud-Din Osman i kasnije je dobio nadimak Kara Iluk ili Kara Iuluk što znači "Crna pijavica".[2] Međutim, Džon E. Vuds tvrdi da je ovo tumačenje sumnjivo pošto je „pijavica“ u savremenom turskom jeziku suluk, a ne iuluk, što znači obrijan ili gladak.[3]
Mladost
urediOsman-beg je bio sin Fakhr-ud-Din Kutluga, verovatno od njegove žene Grkinje, princeze Marije Velike Komnin, sestre cara Aleksija III od Trapezunta. Procenjuje se da je rođen oko 1356.[3] Prema vizantijskim i Ak Kojunlu izvorima, kasnije se oženio svojom rođakom po majci,[4] ćerkom cara Aleksija III i njegove supruge Teodore Kantakuzin.
Plašio se namera svoje braće Ahmeda i Pir Alija kada su se pridružili Kadi Burhan al-Dinu iz Sivasa. Na kraju je ubio svoje protivnike i preuzeo njihovu teritoriju 1398. godine, ali se povukao iz Erzindžana nakon dolaska Osmanlija pod Sulejmanom Čelebijem.[2]
Vladavina
urediKada je Timur izvršio invaziju na Kavkaz i istočnu Anadoliju, Ak Kojunlu je stao na njegovu stranu i borio se zajedno sa Timuridima protiv Osmanlija. Za svoje usluge, Osman-beg je 1402. godine dobio Dijarbakir.[5] Nakon ove ekspedicije, pokušao je da učvrsti svoju prevlast u jugoistočnoj i istočnoj Anadoliji. Godine 1407. dodatno je povećao svoj ugled porazivši mamelučke emire. Međutim, nije uspeo protiv Kara Jusufa, koji je osvojio Azerbejdžan pobedivši Timurovog unuka Abu Bakra. Godine 1412. porazio ga je Kara Jusuf kod Erganija. Kada ga je Kara Jusuf ponovo porazio 1417. godine, sklopio je mirovni sporazum sa Kara Jusufom, koji je trajao godinu dana. Godine 1418. opkolio je i opljačkao Mardin, navodeći Kara Jusufa da ponovo krene na njega. Bio je poražen i pobegao je u Alep. Dve godine kasnije, opsedao je Erzindžan i pobedio Jakuba, sina Kara Jusufa. Godine 1421. ponovo je pokušao da zauzme Mardin, ali ga je Kara Iskandar porazio. Dalje je proširio svoju teritoriju pregovarajući o Urfi i Erzindžanu. Podelio je svoju zemlju tako što je dao Bajburt svom sinovcu Kutlu Begu, Tercan svom drugom sinovcu i Šebinkarahisar svom sinu Jakubu. Od Dulkadirida je uzeo i Harputa, koji je dao svom sinu Ali Begu. Mameluci su 1429. opljačkali Urfu i njenu okolinu, pa čak i zarobili jednog od Osmanovih sinova, Habil Bega, koji je umro u prestonici Kairu 1430. Iste godine mamelučki sultan Barsbaj krenuo na Amid, ali Mameluci nisu postigli značajan uspeh. Godine 1432. osvojio je Mardin. Godine 1434, nakon što je Kara Iskandar opljačkao Širvan, Halilulah I je zatražio pomoć od Osman-bega. Opsedao je i zauzeo Erzurum od Kara Kojunlua i dao grad svom sinu šeiku Hasanu. U avgustu 1435. poražen je od Kara Iskandara u okolini Erzuruma, i ubrzo umire.[6]
Nasleđe
urediTransformacija plemenske konfederacije Ak Kojunlu u regionalnu silu dogodila se pod Osman-begom.[7] Kako je povećavao svoju moć, počeo je da razvija i temelje perso-islamske administracije.[7] Međutim, istovremeno je zadržao snažnu privrženost sopstvenim nomadskim korenima, kao i svojim turskim korenima iz Srednje Azije.[7] Ovo je ilustrovano u događaju gde je podsticao svoje sledbenike da poštuju snagu oguzskog nasleđa koji potvrđuje validnost, citirajući jasak (tradicionalni skup nepisanih zakona) u tom procesu.[7] Ova poruka opreza koju je Osman-beg uputio svojim sledbenicima ima sličnosti sa Džingis-kanovom jasom, ili konceptom mongolske tore a koju je Babur pomenuo kada je pomenuo neke nasleđene mongolske tradicije svojih timuridskih rođaka.[7]
Osman-beg je takođe upozorio svoje sledbenike da ne usvajaju sedelački gradski život, jer je verovao da će to dovesti do nestanka „suvereniteta, tradicije i slobode“.[8] Džingis-kan je jednom upozorio svoje mongolske sledbenike istom vrstom poruke.[8] Ove Osman-begove primedbe bile su istovremene sa pokušajima osmanskog sultana Murata II koje su imali za cilj da ponovo podstaknu centralnoazijske oguzske korene svoje dinastije, što je, odraz razornog osmanskog poraza kod Angore, smatrao neophodnim za jačanje osmanske vlasti.[9]
Osman-begov unuk Uzun Hasan bi bio prvi vladar Ak Kojnulua koji je otvoreno krenuo u kampanju čiji je cilj transformacija plemenske konfederacije Ak Kojunlu u perso-islamski sultanat.[9]
Reference
uredi- ^ Kaushik Roy, Military Transition in Early Modern Asia, 1400-1750, (Bloomsbury, 2014), 38;"Post-Mongol Persia and Iraq were ruled by two tribal confederations: Akkoyunlu (White Sheep) (1378–1507) and Qaraoyunlu (Black Sheep). They were Persianate Turkoman Confederations of Anatolia (Asia Minor) and Azerbaijan."
- ^ a b Edward Granville Browne (2009). A History of Persian Literature Under Tartar Dominion (A.D, 1265-1502). CUP Archive.
- ^ a b John E. Woods (1999). The Aqquyunlu: Clan, Confederation, Empire. University of Utah Press.
- ^ ERDEM, Ilhan, The Aq-qoyunlu State from the Death of Osman Bey to Uzun Hasan Bey (1435-1456), University of Ankara, Turkey
- ^ Stokes, Jamie (2009). Encyclopedia of the Peoples of Africa and the Middle East. Infobase. str. 31. ISBN 9781438126760.
- ^ Faruk Sümer (1988–2016). "AKKOYUNLULAR XV. yüzyılda Doğu Anadolu, Azerbaycan ve Irak'ta hüküm süren Türkmen hânedanı (1340-1514).". TDV Encyclopedia of Islam (44+2 vols.) (in Turkish). Istanbul: Turkiye Diyanet Foundation, Centre for Islamic Studies.
- ^ a b v g d Dale, Stephen Frederic (2020). "Turks, Turks and türk Turks: Anatolia, Iran and India in Comparative Perspective". In Peacock, A.C.S.; McClary, Richard Piran (eds.). Turkish History and Culture in India: Identity, Art and Transregional Connections. Brill. p. 72.
- ^ a b Dale, Stephen Frederic (2020). "Turks, Turks and türk Turks: Anatolia, Iran and India in Comparative Perspective". In Peacock, A.C.S.; McClary, Richard Piran (eds.). Turkish History and Culture in India: Identity, Art and Transregional Connections. Brill. pp. 72–73.
- ^ a b Dale, Stephen Frederic (2020). "Turks, Turks and türk Turks: Anatolia, Iran and India in Comparative Perspective". In Peacock, A.C.S.; McClary, Richard Piran (eds.). Turkish History and Culture in India: Identity, Art and Transregional Connections. Brill. p. 73.
Literatura
uredi- Stokes, Jamie (2009). Encyclopedia of the Peoples of Africa and the Middle East. Infobase. str. 31. ISBN 9781438126760.
- Langaroodi, Reza Rezazadeh; Negahban, Farzin (2008). "Āq-qūyūnlū". In Madelung, Wilferd; Daftary, Farhad (eds.). Encyclopaedia Islamica Online. Brill Online. ISSN 1875-9831.
