Kambrijum

**Pojednostavljena geološka tabela**
ERA	PERIOD
Kenozoik	Kvartar
	Neogen
	Paleogen
Mezozoik	Kreda
	Jura
	Trijas
Paleozoik	Perm
	Karbon
	Devon
	Silur
	Ordovicijum
	Kambrijum

Kambrijum je prva i najstarija perioda u paleozoiku,^[1] prema postojećoj geohronologiji počela je svoj razvoj pre 570 milona godina, a završila se pre oko 510 miliona godina.^[2]^[3] Naziv ove periode potiče od rimskog naziva Cambria za Vels. U kambrijumu se prvi put javljaju životinje sa skeletom, a svoju dominaciju započinju trilobiti.

Njegove podele i baza su donekle u fluktuaciji. Period je ustanovio Adam Sedžvik kao „kambrijsku seriju“^[1] koji ga je nazvao po Cambria, latinski naziv za 'Cymru' (Vels), gde su britanske kambrijske stene najbolje izložene.^[4]^[5]^[6] Sedžvik je identifikovao taj sloj, zajedno sa Roderikom Marčisonom, u kontekstu svog nastojanja da podeli veliku „prelaznu seriju“, iako se dva geologa neko vreme nisu slagala oko odgovarajuće kategorizacije.^[1] Kambrijum je jedinstven po svom neobično visokom udelu sedimentnih lagerštatnih naslaga, lokaliteta izuzetnog očuvanja gde su sačuvani „meki” delovi organizama, kao i njihove otpornije školjke. Kao rezultat toga, naše razumevanje biologije kambrijuma prevazilazi ono iz nekih kasnijih perioda.^[7]

Kambrijum je označio duboku promenu u životu na Zemlji; pre kambrijuma, većina živih organizama u celini bila je mala, jednoćelijska i jednostavna (edijakarska fauna je izuzetak). Složeni, višećelijski organizmi su postepeno postajali sve češći u milionima godina neposredno pre kambrijuma, ali su tek u ovom periodu mineralizovani, i stoga lako fosilizovani, organizmi postali uobičajeni.^[8] Brza diverzifikacija životnih oblika u kambrijumu, poznata kao kambrijska eksplozija, proizvela je prve predstavnike svih savremenih životinjskih razdela. Filogenetska analiza je podržala gledište da su tokom kambrijskog zračenja metazoe (životinje) evoluirale monofiletski od jednog zajedničkog pretka: kolonijalnih protista sa bičama sličnih modernim hoanflagelatima,^[9] iako su životinje verovatno nastale najkasnije u kriogenijumu,^[10]^[11]^[12] ili najranije tokom tonijana.^[13]

Podela

U stratigrafski tipičnoj lokalnosti Britanskih ostrva, u Velsu, izvršena je podela kambrijuma na tri epohe: donji, srednji i gornji kambrijum. Podela je izvršena na osnovu trilobita.

Kambrijum
Perioda	Epoha	Vek	Početak (Ma)	Kraj (Ma)
Kambrijum
	Gornji	Posdamijan	497 ± 1,7	485,4 ± 1,9
	Srednji	Akadijan	509 ± 1,7	497 ± 1,7
	Donji	Georgijan	541,0 ± 1,0	509 ± 1,7

Zvanična podela prema ICS:^[14]

Perioda	Epoha	Vek	Početak (Ma)	Kraj (Ma)
Kambrijum	Furgonij	10. vek kambrijuma	489,5	485,4
		Džiangšanij	494	489,5
		Pejbij	497	494
	Mjaolingij	Gudžangij	500,5	497
		Drumij	504,5	500,5
		Vuljuj	509	504,5
	2. epoha kambrijuma	4. vek kambrijuma	514	509
	2. epoha kambrijuma	3. vek kambrijuma	521	514
	Teranovij	2. vek kambrijuma	529	521
	Teranovij	Fortunij	541	529

Paleogeografski odnosi

Tokom kambrijuma, tadašnji kontinenti locirani su oko ekvatora^[15]. Dva najveća kontinenta su Laurazija, na severnoj hemisferi, i Gondvana, na jugu, dok su najveći okeani Pantalasa i Japetus. Tokom kambrijuma severna i centralna Evropa su se prostirale na dva kontinenta. Obe su se nalazile na južnoj hemisferi i bile su preplavljene morem. U to vreme nije bilo kontinenata lociranih na polovima. Sredinom i krajem kambrijuma dolazi do transgresije, odnosno, plitko more više puta nadire na kopno. Ovakva sredina bila je prisutna na svim tadašnjim kontinentima, izuzev Gondvane, gde je onda postojala planinska oblast.

Klima

Potpune i sigurne zaključke o klimi za vreme kambrijuma nije lako izvesti. Poznata je činjenica da, u toku kambrijuma, nije bilo kontinenata koji su bili locirani na polovima, pa se pretpostavlja da nije bilo mogućnosti za razvoj glacijalnog procesa. Misli se da je klima u toku kambrijuma bila topla, vlažna i blaga^[15].

Razvoj živog sveta

Kambrijum se najbolje može opisati kao vreme evolucione eksplozije. Početkom ove periode, životinje razvijaju skeletne, tvrde delove, koji im služe kao zaštita i potpora mekom telu. Svoje predstavnike, tokom kambrijuma, imaju sva kola marinskih beskičmenjaka, izuzev Bryozoa. Dominantni morski beskičmenjaci sa skeletom su trilobiti, brahiopodi i arheocijatidi.

Fosil trilobita

U kambrijumskim morima potpunu dominaciju imaju trilobiti. Trilobiti su grupa artropoda (koji su srodnici današnjih rakova), karakterističnog hitinskog oklopa, koji je poprečno podeljen u tri dela - glava, trup i rep. Telo im je najčešće bilo ovalnog ili eliptičnog oblika, prosečne dužine 3-10 cm. Sa leđne strane telo trilobita bilo je pokriveno tankim hitinskim oklopom. Na trbušnoj strani hitinski oklop se nalazio samo na štitu glave, dok je ostali trbušni deo bio pokriven tankom kožnom membranom. Imali su mogućnost da se sklupčaju, kako bi sačuvali nezaštićenu stranu. Disanje im je bilo škržno. Bili su razdvojenih polova. Prva pojava trilobita bila je u donjem kambrijumu, maksimum razvitka dostigli su krajem kambrijuma, u ordovicijumu i siluru, a onda se redukuju i potpuno gase krajem perma.

Arheocijati

Takođe, svoj razvitak započinju i sunđeri. Najstariji predstavnici su imali samo organski skelet, izgrađen od spongijskih vlakana, a tek kasnije se pojavio i neorganski skelet, koji je mogao biti krečnjački ili silicijski. Ovaj proces razvoja odvijao se već u prekambrijumu, tako da su, tokom kambrijuma, već postojali predstavnici sa silicijskim skeletom. Živeli su u morskoj vodi, na različitim dubinama, mada češće u plitkoj vodi. Bili su u stanju da samostalno grade sprudove.

U litogenetskom pogledu posebno su bili važni predstavnici arheocijata, koji su bili glavni gradioci sprudova tokom kambrijuma. To su izumrle usamljene ili kolonijalne životinje, peharastog organogeno-karbonatnog skeleta. Naseljavali su plitko more i bili su uglavnom pričvršćeni za podlogu.

U kambrijumskim morima razvijaju se i primitivni brahiopodi. To su usamljeni, sesilni, pretežno morski, bilateralno simetrični organizmi. Za morsko dno bili su pričvršćeni pomoću drške ili direktno kapkom. Ljuštura im je bila karbonatna ili hitinsko-fosfatna.

Što se tiče flore, u kambrijumskim morima razvijale su se modrozelene, crvene i zelene alge.

Vidi još

Kambrijumska eksplozija

Reference

^ ^a ^b ^v Howe 1911, str. 86.
^ Rabrenović D., Knežević S., Rundić Lj. 2003. Istorijska geologija. Beograd: Rudarsko-geološki fakultet Univerziteta u Beogradu, Institut za regionalnu geologiju i paleontologiju
^ „Stratigraphic Chart 2012” (PDF). International Stratigraphic Commission. Arhivirano iz originala (PDF) 20. 4. 2013. g. Pristupljeno 9. 11. 2012. CS1 održavanje: Format datuma (veza)
^ Sedgwick and R. I. Murchison (1835) "On the Silurian and Cambrian systems, exhibiting the order in which the older sedimentary strata succeed each other in England and Wales," Notices and Abstracts of Communications to the British Association for the Advancement of Science at the Dublin meeting, August 1835, pp. 59–61, in: Report of the Fifth Meeting of the British Association for the Advancement of Science; held in Dublin in 1835 (1836). From p. 60: "Professor Sedgwick then described in descending order the groups of slate rocks, as they are seen in Wales and Cumberland. To the highest he gave the name of Upper Cambrian group. ... To the next inferior group he gave the name of Middle Cambrian. ... The Lower Cambrian group occupies the S.W. coast of Cærnarvonshire,"
^ Sedgwick, A. (1852). „On the classification and nomenclature of the Lower Paleozoic rocks of England and Wales”. Q. J. Geol. Soc. Lond. 8 (1–2): 136—138. S2CID 130896939. doi:10.1144/GSL.JGS.1852.008.01-02.20.
^ Chambers 21st Century Dictionary. Chambers Dictionary (Revised izd.). New Dehli: Allied Publishers. 2008. str. 203. ISBN 978-81-8424-329-1.
^ Orr, P. J.; Benton, M. J.; Briggs, D. E. G. (2003). „Post-Cambrian closure of the deep-water slope-basin taphonomic window”. Geology. 31 (9): 769—772. Bibcode:2003Geo....31..769O. doi:10.1130/G19193.1.
^ Butterfield, N. J. (2007). „Macroevolution and macroecology through deep time”. Palaeontology. 50 (1): 41—55. doi:10.1111/j.1475-4983.2006.00613.x  .
^ Carr M, Leadbeater BS, Hassan R, Nelson M, Baldauf SL (oktobar 2008). „Molecular phylogeny of choanoflagellates, the sister group to Metazoa”. Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America. 105 (43): 16641—6. Bibcode:2008PNAS..10516641C. PMC 2575473  . PMID 18922774. doi:10.1073/pnas.0801667105  . CS1 održavanje: Format datuma (veza)
^ Love; Grosjean, Emmanuelle; Stalvies, Charlotte; Fike, David A.; Grotzinger, John P.; Bradley, Alexander S.; Kelly, Amy E.; Bhatia, Maya; Meredith, William; et al. (2009). „Fossil steroids record the appearance of Demospongiae during the Cryogenian period” (PDF). Nature. 457 (7230): 718—721. Bibcode:2009Natur.457..718L. PMID 19194449. S2CID 4314662. doi:10.1038/nature07673. Arhivirano iz originala (PDF) 8. 5. 2018. g. Pristupljeno 7. 12. 2021. CS1 održavanje: Format datuma (veza)
^ Maloof, Adam C.; Rose, Catherine V.; Beach, Robert; Samuels, Bradley M.; Calmet, Claire C.; Erwin, Douglas H.; Poirier, Gerald R.; Yao, Nan; Simons, Frederik J. (17. 8. 2010). „Possible animal-body fossils in pre-Marinoan limestones from South Australia”. Nature Geoscience. 3 (9): 653—659. Bibcode:2010NatGe...3..653M. doi:10.1038/ngeo934. CS1 održavanje: Format datuma (veza)
^ „Discovery of possible earliest animal life pushes back fossil record”. 2010-08-17.
^ Kliman, Richard M. (14. 4. 2016). Encyclopedia of Evolutionary Biology. Academic Press. str. 251. ISBN 9780128004265. CS1 održavanje: Format datuma (veza)
^ „International Stratigraphic Chart v2018/08”. International Commission on Stratigraphy. Pristupljeno 23. 3. 2021.
^ ^a ^b The Cambrian Arhivirano na sajtu Wayback Machine (26. novembar 2010) Palaeos.com (jezik: engleski)

Literatura

Amthor, J. E.; Grotzinger, John P.; Schröder, Stefan; Bowring, Samuel A.; Ramezani, Jahandar; Martin, Mark W.; Matter, Albert (2003). „Extinction of Cloudina and Namacalathus at the Precambrian-Cambrian boundary in Oman”. Geology. 31 (5): 431—434. Bibcode:2003Geo....31..431A. doi:10.1130/0091-7613(2003)031<0431:EOCANA>2.0.CO;2.
Collette, J. H.; Gass, K. C.; Hagadorn, J. W. (2012). „Protichnites eremita unshelled? Experimental model-based neoichnology and new evidence for a euthycarcinoid affinity for this ichnospecies”. Journal of Paleontology. 86 (3): 442—454. doi:10.1666/11-056.1.
Collette, J. H.; Hagadorn, J. W. (2010). „Three-dimensionally preserved arthropods from Cambrian Lagerstatten of Quebec and Wisconsin”. Journal of Paleontology. 84 (4): 646—667. doi:10.1666/09-075.1.
Getty, P. R.; Hagadorn, J. W. (2008). „Reinterpretation of Climactichnites Logan 1860 to include subsurface burrows, and erection of Musculopodus for resting traces of the trailmaker”. Journal of Paleontology. 82 (6): 1161—1172. doi:10.1666/08-004.1.
Gould, S. J.; Wonderful Life: the Burgess Shale and the Nature of Life (New York: Norton, 1989)
Ogg, J.; June 2004, Overview of Global Boundary Stratotype Sections and Points (GSSPs) https://web.archive.org/web/20060423084018/http://www.stratigraphy.org/gssp.htm Accessed 30 April 2006.
Owen, R. (1852). „Description of the impressions and footprints of the Protichnites from the Potsdam sandstone of Canada”. Geological Society of London Quarterly Journal. 8 (1–2): 214—225. doi:10.1144/GSL.JGS.1852.008.01-02.26.
Peng, S.; Babcock, L.E.; Cooper, R.A. (2012). „The Cambrian Period” (PDF). The Geologic Time Scale. Arhivirano iz originala (PDF) 12. 02. 2015. g. Pristupljeno 28. 05. 2019.
Schieber, J.; Bose, P. K.; Eriksson, P. G.; Banerjee, S.; Sarkar, S.; Altermann, W.; Catuneau, O. (2007). Atlas of Microbial Mat Features Preserved within the Clastic Rock Record. Elsevier. str. 53—71.
Yochelson, E. L.; Fedonkin, M. A. (1993). „Paleobiology of Climactichnites, and Enigmatic Late Cambrian Fossil”. Smithsonian Contributions to Paleobiology. 74 (74): 1—74. doi:10.5479/si.00810266.74.1.

Spoljašnje veze

The Cambrian Arhivirano na sajtu Wayback Machine (26. novembar 2010) Palaeos.com (jezik: engleski)
Cambrian period on In Our Time at the BBC. (listen now)
Biostratigraphy – includes information on Cambrian trilobite biostratigraphy
Dr. Sam Gon's trilobite pages (contains numerous Cambrian trilobites)
Examples of Cambrian Fossils
Paleomap Project
Report on the web on Amthor and others from Geology vol. 31
Weird Life on the Mats
Chronostratigraphy scale v.2018/08 | Cambrian Arhivirano na sajtu Wayback Machine (27. jul 2020)

Era:	Paleozoik
Periode:	Kambrijum	Ordovicijum	Silur	Devon	Karbon	Perm

[FOOTNOTEHowe191186-1] v Howe 1911, str. 86.

[2] Rabrenović D., Knežević S., Rundić Lj. 2003. Istorijska geologija. Beograd: Rudarsko-geološki fakultet Univerziteta u Beogradu, Institut za regionalnu geologiju i paleontologiju

[StratChart_2012-3] „Stratigraphic Chart 2012” (PDF). International Stratigraphic Commission. Arhivirano iz originala (PDF) 20. 4. 2013. g. Pristupljeno 9. 11. 2012. CS1 održavanje: Format datuma (veza)

[4] Sedgwick and R. I. Murchison (1835) "On the Silurian and Cambrian systems, exhibiting the order in which the older sedimentary strata succeed each other in England and Wales," Notices and Abstracts of Communications to the British Association for the Advancement of Science at the Dublin meeting, August 1835, pp. 59–61, in: Report of the Fifth Meeting of the British Association for the Advancement of Science; held in Dublin in 1835 (1836). From p. 60: "Professor Sedgwick then described in descending order the groups of slate rocks, as they are seen in Wales and Cumberland. To the highest he gave the name of Upper Cambrian group. ... To the next inferior group he gave the name of Middle Cambrian. ... The Lower Cambrian group occupies the S.W. coast of Cærnarvonshire,"

[Sedgwick1852-5] Sedgwick, A. (1852). „On the classification and nomenclature of the Lower Paleozoic rocks of England and Wales”. Q. J. Geol. Soc. Lond. 8 (1–2): 136—138. S2CID 130896939. doi:10.1144/GSL.JGS.1852.008.01-02.20.

[6] Chambers 21st Century Dictionary. Chambers Dictionary (Revised izd.). New Dehli: Allied Publishers. 2008. str. 203. ISBN 978-81-8424-329-1.

[Orr2003-7] Orr, P. J.; Benton, M. J.; Briggs, D. E. G. (2003). „Post-Cambrian closure of the deep-water slope-basin taphonomic window”. Geology. 31 (9): 769—772. Bibcode:2003Geo....31..769O. doi:10.1130/G19193.1.

[Butterfield2007-8] Butterfield, N. J. (2007). „Macroevolution and macroecology through deep time”. Palaeontology. 50 (1): 41—55. doi:10.1111/j.1475-4983.2006.00613.x  .

[Carr2008-9] Carr M, Leadbeater BS, Hassan R, Nelson M, Baldauf SL (oktobar 2008). „Molecular phylogeny of choanoflagellates, the sister group to Metazoa”. Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America. 105 (43): 16641—6. Bibcode:2008PNAS..10516641C. PMC 2575473  . PMID 18922774. doi:10.1073/pnas.0801667105  . CS1 održavanje: Format datuma (veza)

[10] Love; Grosjean, Emmanuelle; Stalvies, Charlotte; Fike, David A.; Grotzinger, John P.; Bradley, Alexander S.; Kelly, Amy E.; Bhatia, Maya; Meredith, William; et al. (2009). „Fossil steroids record the appearance of Demospongiae during the Cryogenian period” (PDF). Nature. 457 (7230): 718—721. Bibcode:2009Natur.457..718L. PMID 19194449. S2CID 4314662. doi:10.1038/nature07673. Arhivirano iz originala (PDF) 8. 5. 2018. g. Pristupljeno 7. 12. 2021. CS1 održavanje: Format datuma (veza)

[11] Maloof, Adam C.; Rose, Catherine V.; Beach, Robert; Samuels, Bradley M.; Calmet, Claire C.; Erwin, Douglas H.; Poirier, Gerald R.; Yao, Nan; Simons, Frederik J. (17. 8. 2010). „Possible animal-body fossils in pre-Marinoan limestones from South Australia”. Nature Geoscience. 3 (9): 653—659. Bibcode:2010NatGe...3..653M. doi:10.1038/ngeo934. CS1 održavanje: Format datuma (veza)

[12] „Discovery of possible earliest animal life pushes back fossil record”. 2010-08-17.

[13] Kliman, Richard M. (14. 4. 2016). Encyclopedia of Evolutionary Biology. Academic Press. str. 251. ISBN 9780128004265. CS1 održavanje: Format datuma (veza)

[14] „International Stratigraphic Chart v2018/08”. International Commission on Stratigraphy. Pristupljeno 23. 3. 2021.

[Palaeos-15] The Cambrian Arhivirano na sajtu Wayback Machine (26. novembar 2010) Palaeos.com (jezik: engleski)

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]