Kavkaski jezici
Kavkaski jezici, ranije iberijsko-kavkaski jezici, uslovni je naziv autohtonih jezika Kavkaza. Ova zajednica uključuje jezike abhasko-adigejske, kartvelske i nahsko-dagestanske porodice jezika. Naučnici su predstavili mnoge hipoteze o međusobnom odnosu tri jezičke porodice ili sa jezicima izvan Kavkaza, ali nijedna od tih hipoteza nije opšteprihvaćena.
Hipoteze o srodstvu
urediRana koncepcija
urediPutopisac Johan Gildenštet, prikupio je prevode nekoliko stotina riječi na jezicima Kavkaza tokom svoje ekspedicije po regionu od 1770. do 1773, kasnije je opisao ove jezike kao „dijalekte”, podijeljene u četiri grupe: abhasko-adigejske, dagestanske, kartvelijske i nahske. Svaka od grupa, po njegovom mišljenju potiče iz posebnog prajezika.[1] Filolog Julijus Klaprot je u svojim radovima primjetio velike sličnosti između nahskih i dagestanskih jezika, kao i „porodičnu sličnost” ove dvije grupe sa abhasko-adigejskim jezicima.[2] Orijentalista Mari Brose, u svojoj gramatici gruzijskog jezika iz 1834, gruzijski jezik svrstava u indoiransku grupu jezika. Ovu ideju je kasnije podržao lingvista Franc Bop.[3]
Filolog Fridrih Maks Miler je 1854. predložio svrstavanje kavkaskih jezika u „turansku porodicu”, slično uralsko-altajskoj makroporodici koju su kasnije predložili drugi naučnici.[4] Tokom 1980-ih, lingvista Hugo Šuhart, koji je proučavao ergativne konstrukcije na baskijskom i kavkaskom jeziku, sugerisao je da bi one mogle biti povezane.[5] Lingvista Adolf Dir, u svom pregledu kavkaskih jezika iz 1928, podijelio ih je u tri grupe i sugerisao da nema dovoljno dokaza za tvrdnje o dubljem srodstvu između ovih grupa.[6] Lingvista Petar Uslar, prvi naučnik uključen u detaljno proučavanje jezika Kavkaza, prvi je izrazio ideju o srodstvu između njih, u svom pismu iz 1864, klasifikujući abhasko-adigejske, kartvelske i nahsko-dagestanske jezike kao jednu porodicu. Međutim, kasnije je posumnjao u ovu ideju, smatrajući ih trijema odvojenim grupama.[7]
Nikolaj Trubeckoj, koji je radio na Kavkazu 1910-ih, skrećući pažnju na strukture sličnosti i izoglose abhasko-adigejskih i nahsko-dagestanskih jezika, predstavio je hipotezu o njihovom odnosu, sugerišući da oni predstavljaju dvije grane zajedničke sjevernokavkaske porodice.[8]
Jafetska hipoteza
urediLingvista Nikola Mar razvio je teoriju „jafetskih” jezika 1910-ih, tvrdeći da su kartvelski jezici povezani sa semitskim i hamitskim (afroazijskim) jezicima, svrstavajući ih sve u istu porodicu ili makroporodicu. Kasnije je u ovu porodicu uključio i abhasko-adigejske i nahsko-dagestanske jezike, tvrdeći da oni sadrže neke „jafetske” crte. U radu iz 1920. klasifikovao je neke izolate južne Evrope kao jafetske: etrurski i baskijski, kao i navodni pelazgijski supstrat starogrčkog. Marov rad je imao ozbiljne metodološke nedostatke: on je svoje zaključke zasnivao na nedokazanim pretpostavkama o etimologiji riječi.[9] Do sredine 1920-ih uključio je veliki broj savremenih i drevnih jezika u jafetske jezike, a takođe je razvio hipotezu stadijalnosti, u kojoj je pripadnost jafetskoj porodici bila jedna od stadijuma razvoja jezika.[10] Neko vrijeme su sovjetske vlasti zvanično podržavale marizam. Politika podrške je prekinuta 1950. godine.[11]
Iberijsko-kavkaska hipoteza
urediUprkos podršci marizmu, gruzijskom lingvističkom školom 1940-ih godina preovladala je ideja o zajedničkom srodstvu kavkaskih jezika. Proučavanje veza između kavkaskih jezika u gruzijskoj tradiciji pokrenuo je istoričar Ivan Džavahišvili, koji je 1937. objavio monografiju na ovu temu. Vjerovao je da su kavkaski jezici međusobno povezani, kao i sa nekim izumrlim jezicima Bliskog istoka. Džavahišvili je sugerisao da u kartvelskim jezicima postoje kategorije imeničke klase, što je, prema njemu, pokazalo njihovu povezanost sa abhasko-adigejskim i nahsko-dagestanskim jezicima, koji takođe imaju ovu kategoriju.[12] Džavahišvilijeve ideje su podržali i razvili drugi gruzijski lingvisti, uključujući Arnolda Čikobava, koji je skovao termin „iberijsko-kavkaski jezici”.[13] Nove etimologije predložili su 1940-ih i 1950-ih, koje su trebale da potvrde vezu između kavkaskih jezika.[14]
U međuvremenu, već 1950—1960-ih, mnogi sovjetski naučnici su izrazili sumnju u iberijsko-kavkasku hipotezu i njen nastavak „hetitsko-iberijsku” hipotezu, koja je kombinovala neke jezike Bliskog istoka i Male Azije sa kavkaskim jezicima.[15] Naučnici kao što su Georgije Klimov, Givi Mačavarijani i Tamaz Gamkrelidže, u svojim publikacijama od 1950-ih do 1980-ih, iznijeli su dosljednu metodološku kritiku iberijsko-kavkaske hipoteze.[16] Pretpostavku o postojanju kategorije imeničke klase u prakartvelskom jeziku kritikovali su i mnogi lingvisti.[17]
Za naučnike u Abhaziji i Gruziji, iberijsko-kavkaska hipoteza imala je političku konotaciju. Čikobavove ideje o dubokom srodstvu kartvelskih i sjevernokavkaskih naroda i jezika, koje podržavaju mnogi gruzijski istraživači, većina abhaskih stručnjaka nije prihvatila. Nakon toga, pozivi na hipotezu korišćeni su kao argument u korist zadržavanja Abhazije u sastavu Gruzije, zbog čega je ova teorija dobila još negativniju reakciju u Abhaziji.[18] Tako je gruzijski aktivista i političar Zvijad Gamsahurdija iznosio različite lingvističke i istorijske ideje, u skladu sa iberijsko-kavkaskom hipotezom, i u javnim govorima i ličnoj prepisci raspravljao o drevnom srodstvu između kavkaskih naroda i jezika.[19]
Naučnici trenutno ne podržavaju iberijsko-kavkasku hipotezu. Prema lingvisti Džordžu Hjuitu, nijedan savremeni naučni ne sugeriše vezu između kartvelskih jezika i jezika sjevernog Kavkaza.[18]
Sjevernokavkaska hipoteza
urediKrajem 20. vijeka, grupa ruskih lingvista, uzimajući Trubeckovo djelo kao polaznu tačku, istraživala je mogući odnos između sjevernokavkaskih jezika. Lingvisti Sergej Nikolajev i Sergej Starostin objavili su 1994. etimološki rječnik jezika navodne sjevernokavkaske porodice. Njihove etimologije nisu dobile jednoznačnu podršku među kavkaziolozima.[8]
Nostratička hipoteza
urediLingvisti Vladislav Ilič-Svitič i Aron Dolgopoljski postavili su hipotezu o postojanju „nostratičke” makroporodice, koja uključuje indoevropske, afroazijske, uralsko-altajske, dravidske i kartvelske porodice. Lingvista Alan Bomhard je sugerisao postojanje kartvelsko-evro-azijske zajednice (koja bi uključivala indoevropske, uralske, altajske i druge porodice) u okviru nostratičke porodice. Nostratička hipoteza nije dobila podršku istraživača kartvelskih jezika.[20]
Vidi još
urediReference
uredi- ^ Tuite 2008, str. 26—27.
- ^ Tuite 2008, str. 30—31.
- ^ Tuite 2008, str. 31—32.
- ^ Tuite 2008, str. 36.
- ^ Tuite 2008, str. 36—37.
- ^ Tuite 2008, str. 35.
- ^ Tuite 2008, str. 34—35.
- ^ a b Tuite 2008, str. 51—52.
- ^ Tuite 2008, str. 41—42.
- ^ Tuite 2008, str. 43.
- ^ Tuite 2008, str. 44.
- ^ Tuite 2008, str. 44—46.
- ^ Tuite 2008, str. 44—48.
- ^ Tuite 2008, str. 46—48.
- ^ Tuite 2008, str. 48—50.
- ^ Tuite 2008, str. 49.
- ^ Tuite 2008, str. 51.
- ^ a b Tuite 2008, str. 66.
- ^ Tuite 2008, str. 64—65.
- ^ Tuite 2008, str. 52—53.
Literatura
uredi- Tuite, Kevin (7. 3. 2008). „The Rise and Fall and Revival of the Ibero-Caucasian Hypothesis”. Historiographia Linguistica (na jeziku: engleski). 35 (1-2): 23—82. doi:10.1075/hl.35.1-2.05tui. Pristupljeno 17. 7. 2024.
Dodatna literatura
uredi- M. E. Alekseev, T. A. Maйsak (2004—2017). „Kavkazskie яzыki”. Ur.: gl. red. Ю. S. Osipov. Bolьšaя rossiйskaя эnciklopediя : [v 35 t.]. M.: Bolьšaя rossiйskaя эnciklopediя. str. /. Proverite vrednost paramet(a)ra za datum:
|date=(pomoć) - Klimov, Georgiй Andreevič (1986). Vvedenie v kavkazskoe яzыkoznanie (na jeziku: ruski). Moskva: Nauka. Pristupljeno 17. 7. 2024.
- Korяkov, Ю. B (2006). Atlas kavkazskih яzыkov: s priloženiem polnogo reestra яzыkov (na jeziku: ruski). Moskva: Piligrim. ISBN 978-5-9900772-1-8. Pristupljeno 16. 7. 2024.
- Alekseev, Mihail Egorovič, ur. (1999). „Nahsko-dagestanskie яzыki”. Яzыki mira: Kavkazskie яzыki (na jeziku: ruski). Moskva: Academia. str. 156—165. ISBN 5-87444-079-8.
- Chirikba, Viacheslav (2008). „The problem of the Caucasian Sprachbund”. Ur.: Muysken, Pieter. From Linguistic Areas to Areal Linguistics (na jeziku: engleski). John Benjamins Publishing. str. 25—94. ISBN 978-90-272-3100-0.
- Daniel, Michael; Lander, Yury (27. 7. 2011). „6 The Caucasian languages”. The Languages and Linguistics of Europe (na jeziku: engleski). De Gruyter Mouton. str. 125—158. ISBN 978-3-11-022026-1.
- Balanovsky, Oleg; Dibirova, Khadizhat; Dybo, Anna; Mudrak, Oleg; Frolova, Svetlana; Pocheshkhova, Elvira; Haber, Marc; Platt, Daniel; Schurr, Theodore; Haak, Wolfgang; Kuznetsova, Marina; Radzhabov, Magomed; Balaganskaya, Olga; Romanov, Alexey; Zakharova, Tatiana; Soria Hernanz, David F.; Zalloua, Pierre; Koshel, Sergey; Ruhlen, Merritt; Renfrew, Colin; Wells, R. Spencer; Tyler-Smith, Chris; Balanovska, Elena (1. 10. 2011). „Parallel Evolution of Genes and Languages in the Caucasus Region”. Molecular Biology and Evolution. 28 (10): 2905—2920. doi:10.1093/molbev/msr126. Pristupljeno 17. 7. 2024.
- Comrie, Bernard (1. 10. 2008). „Linguistic Diversity in the Caucasus”. Annual Review of Anthropology (na jeziku: engleski). 37 (1): 131—143. ISSN 0084-6570. doi:10.1146/annurev.anthro.35.081705.123248. Pristupljeno 17. 7. 2024.
- Arkadiev, Peter (28. 9. 2022). „Morphology of the Caucasian Languages: A Typological Overview”. Jezikoslovni zapiski (na jeziku: engleski). 28 (1): 7—38. ISSN 1581-1255. doi:10.3986/JZ.28.1.01. Pristupljeno 17. 7. 2024.
