Istorija slikarstva

Istorija slikarstva od prvih manifestacija u paleolitu do savremenog doba. Slikarstvo je umjetnost predstavljanja slika bilo realističnih, fiktivnih ili, jednostavno apstraktnih na površinama različite prirode, putem pigmenata mješanim sa drugim supstancama koje mogu biti organskog ili sintetičkog porijekla.

Materijali, tehnike i stilovi

Tokom istorije slikarstvo je usvajalo različite forme u zavisnosti od upotrebe različitih materijala i tehnika. Do 20. vijeka bilo je bazirano na umjetnosti crteža. Na zapadu, fresko slikarstvo koje je dostiglo svoj vrhunac krajem srednjeg vijeka i početkom renesanse, bazirano je na nanošenju boje na svježi ili suvi gipsani malter. Drugi varijatitet drevnog porijekla je slikarstvo tempere, koje se sastojalo od nanošenja boje tempere na pripremljenu podlogu, obično platna ili drvene ploče, nastale mješanjem pigmenta sa žumancetom jajeta. U vrijeme renesanse uljane boje zamjenjuju fresko i slikarstvo tempere. Tradicionalno se smatralo da je uljana tehnika razvijena krajem srednjeg vijeka i da su njeni tvorci flamanska braća Jan van Ajk i Hubert van Ajk, međutim, danas se vjeruje da je razvijena mnogo ranije. Druge slikarske tehnike su enkaustika, gvaš i akvarel. U drugoj polovini 20. vijeka raširila se upotreba akrilnih boja na vodenoj bazi, koje se suše veoma brzo i ne tamne prolazom vremena.

Tokom vijekova, smjenjivale su se različite metode i umjetnički stilovi, kao i teorije u vezi svrhe umjetnosti a koje su se, u nekim slučajevima, ponovo javljale u kasnijim epohama u nešto izmjenjenom obliku. U vrijeme renesanse fresko slikarstvo na zidovima, zamjenilo je štafelajsko slikarstvo u ulju, ali je slikanje na zidu postalo aktuelno u 20. vijeku među meksičkim muralistima, od kojih se ističe Dijego Rivera. Potreba za izrazom snažnih emocija ujedinjuje vrlo različite slikare, kako po epohi tako i po stilu, kao što je slučaj sa El Grekom iz 16. vijeka i njemačkim ekspresionistima u 20. vijeku. Suprotno pokušajima ekspresionista da razotkriju unutrašnju stvarnost ličnosti, uvijek je bilo slikara koji su težili da što vjernije predstave spoljašnju stvarnost koja nas sve okružuje. Realizam, simbolizam, akademizam i romantizam, su se smjenjivali tokom istorije, otkrivajući značajne i raznolike uticaje i afinitete među samim umjetnicima.

Praistorijsko i antičko slikarstvo

Najstarije poznate slike su naslikane na zidovima pećina koje su služile kao sklonište ljudima prije nekih 30.000 godina u vrijeme paleolitskog doba, a srećemo ih u zapadnoj Evropi, subsahraskoj Africi i na jugu kontinenta, kao i u Australiji i Rusiji na području Urala. U nekim zonama kao što je slučaj sa Sredozemljem, razvoj slikarstva se nastavio i u neolitu.^[1]

Pećinsko slikarstvo

Slike koje su sačuvane u pećinama Altamire u Španiji i Lasko na jugu Francuske, predstavljaju, sa nevjerovatnom preciznošću, bizone, konje i srndaće. Realizovane su pigmentima koji su dobijani iz prašine različitih zemljanih minerala i mješani sa životinjskom mašću, bjelancetom jajeta, ekstraktima iz biljki i čak sa krvlju. Te mješavine su onda nanošene prstima, drvenim štapićima ili direktnim duvanjem na zid pećine. Ove slike su zasigurno imale svoju funkciju u magičnim ritualima pećinskog čovjeka, međutim, nije nam poznata njihova stvarna priroda. Na primjer, u jednoj pećinskoj slici u Laskou, predstavljen je jedan čovjek među životinjama pored više tamnih tačkica, što je u neku ruku dokaz postojanja duhovne svijesti i sposobnosti da se ona izrazi putem slika, znakova i simbola.

Egipatsko slikarstvo

Prije više od 5000 godina, egipatski umjetnici su slikali zidove grobnica faraona prikazujući mitološke i motive svakodnevnice kao lov, ribolov, ratarstvo ili svetkovine. Kao što je slučaj sa egipatskim vajarstvom i u slikarstvu se javljaju dvije stilističke konstante. Na prvom mjestu, slike više konceptualne nego realistične prirode, predstavljaju najkarakteristične crte anatomije čovjeka, kombinacijom anfasa i profila iste figure. Na drugom, skala predstavljenih figura ukazuje na njihovu važnost u društvu, te je tako faraon uvijek viši od ostalih figura.

Minojsko slikarstvo

Delfini u Knososu, Krit

U vrijeme minojskog perioda, živim koloritom, dekorisani su zidovi palata na Kritu i takođe keramika. Poznata freska „Skok preko bika“ (oko 1500. godine p. n. e., Arehološki muzej Irakliona), rekreira jednu ritualnu igru između ljudi i bikova. Morski život je takođe česta tema slikarstva ovog perioda što je vidljivo u slučaju freske na zidu palate legendarnog kralja Minosa u Knososu, gdje su naslikani delfini ili, na jednom ćupu oktopoda na čijoj površini talasaju njegovi pipci definišući i ističući njegovu formu (takođe oko 1500. godine p. n. e., Arheološki muzej Irakliona).^[2]

Starogrčko slikarstvo

Sa izuzetkom nekih manjih fragmenata, do našeg vremena nisu sačuvani murali Starih Grka. Ipak, naturalistične predstave mitoloških scena koje srećemo u grčkoj keramici, mogu nam dati neku ideju o tome kako je izgledalo zidno slikarstvo. U helenističko doba, scene i motivi predstavljeni u mozaicima takođe mogu poslužiti kao eho monumentalnih slika koje su zasigurno rađene u drugim tehnikama i koje nisu stigle do našeg vremena.

Rimsko slikarstvo

Rimljani su dekorisali svoje vile podovima ukrašenim mozaicima i freskama na kojima su predstavljeni rituali, mitovi, pejzaži, mrtve prirode i scene svakodnevnice. Rimski umjetnici su postizali iluziju stvarnosti upotrebljavajući tehniku poznatu pod imenom vazdušna perspektiva, putem koje se udaljeni objekti predstavljaju zagasitim bojama i zamagljenim konturama kako bi se postigao efekat dubine prostora. U arheološkim iskopavanjima koja su realizovana u Pompeji i Herkulaneumu, mjesta koja su bila zatrpana nakon erupcije Vezuva 79. godine, otkrivena je jedna čitava kolekcija rimskog slikarstva, sekularne i religiozne prirode.

Ranohrišćansko i vizantijsko slikarstvo

Mozaik u crkvi San Vitale, posvećen caru Justinijanu sa arhiepeskopima desno i pretorijanskom gardom lijevo

Primjeri paleohrišćanskog slikarstva koji su sačuvani do danas potječu iz 3. i 4. vijeka i riječ je o freskama iz katakombi na kojima su prikazane scene iz Novog zavjeta, koje imaju za karakteristike stilizaciju i određene tragove uticaja iz antičke umjetnosti. Na primjer, Isus je predstavljan kao figura Dobrog pastira, što je svojevrsna adaptacija predstava grčkog boga Hermesa u antičkoj umjetnosti. Za predstavljanje vaskrsenja upotrebljavana je priča o jevrejskom proroku Joni koji se oslobađa od kita, prema Starom zavjetu. Među najneobičnija djela ovog ranohrišćanskog perioda spadaju mozaici u crkvama u Raveni u Italiji iz 6. vijeka, među kojima se ističu oni iz crkve San Vitale, gdje su predstavljene kako duhovne tako i svjetovne teme. Stilizovane i izdužene figure koje dekorišu zidove crkve, gledaju u posmatrača raširenih očiju i izgledaju kao da lebde u prostoru i vremenu.

Ovaj način predstavljanja hrišćanske ikonografije je postao karakterističan za vizantijsku umjetnost i stil se otada veže za Istočno rimsko carstvo sa sjedištem u Konstantinopolju koje je trajalo od 330 do 1453. godine. Vizantijski stil se takođe javlja u ikonama, tradicionalnim pravoslavnim slikama na ploči od drveta, koje su namjenjene obožavanju Hristosa, Djevice i svetitelja. U rukopisima kako religiozne tako i sekularne prirode, kao što je slučaj sa tekstovima Vergilija (iz IV ili s početka V vijeka, Vatikanska biblioteka, Rim), ili hrišćanskim tekstovima, vidljivi su uticaji grčko-rimskog stila.

Srednjovjekovno slikarstvo

Tepih stranica iz Jevanđelja iz Lindisfarna sa geometrijskom dekoracijom

Umjetnost srednjeg vijeka koja se razvila izvan Vizantijskog carstva i u okviru sjevernih granica rimskog svijeta, može se klasifikovati po svojim izrazitim stilističkim karakteristikama. Keltska umjetnost, koja se razvijala između V i IX vijeka, u manastirima raličitih zona Britanskih ostrva, povrh svega se bazirala na složenim kaligrafskim crtežima. Rađeni su oslikani rukopisi sa bogatom dekoracijom, kao što je slučaj sa Jevanđeljem iz Lindisfarna (oko 698-721. godine, Britanski muzej, London), sa vrlo detaljnim linearnim motivima i planovima, u kojima se kombinuju keltski i germanski elementi. U periodu romanike, za vrijeme XI i XII vijeka, u oslikanim rukopisima sa sjevera Evrope, nije vidljiv neki poseban stil; jedne je karakterisala inspiracija iz klasike, dok je na drugim vidljiv jedan novi stil energičnog crteža. U gotskom periodu koji slijedi, počev od kraja XII vijeka pa sve do početka renesanse u Italiji, uvodi se širok repertoar tehnika i slikarstvo prestaje da bude isključivo vezano za manastire.

Gotsko slikarstvo

Tokom ranog perioda gotike, strukture katedrala su stavile veći naglasak na prozore, tako da je, u gotskom periodu, umjetnost vitraža odigrala veću ulogu od oslikanih rukopisa. Sekularni umjetnici su otvorili svoje radionice u Parizu i drugim većim evropskim umjetničkim centrima, radeći oslikane rukopise za klijente iz kraljevskih porodica. Do našeg vremena su sačuvane slike sa sekuarnom tematikom, posebno rađene u Italiji. U gradskoj palati u Sijeni, Ambrođio Lorenceti je, između 1338. i 1339. godine, naslikao freske na kojima su predstavljeni motivi iz svakodnevnice sa građanima i seljacima kao protagonistima. U sali građanskog savjeta iste palate, čuva se jedan portret konjanika koji je naslikao Simone Martini, na kom je predstavljen jedan lokalni vojni heroj sa svojim vojnim logorom kao pozadinom.

Međunarodni gotski stil

Spoj umjetničkih tradicija sa sjevera Evrope i Italije, početkom XV vijeka, poznaje se pod imenom međunarodni gotski stil, ili internacionalna gotika. Među obiljem karakteristika koje definišu slikarstvo ovog perioda nalazi se posebna pažnja posvećena detaljima koja pokazuje slikarevo oštroumno posmatranje ljudi i prirode. U prvoj deceniji 1400-ih, Braća Limburg su se preselila iz Flandrije u Francusku. Tu su, za Žana od Francuske, vojvode od Berija, izradili jednu izuzetnu knjigu (oslikani, odnosno ilustrovani rukopis), kalendar: Molitvenik Vojvode od Berija, (1413—1416, Vojvodski muzej, Šantili, Francuska). Smatra ga se jednim od najznačajnijih djela međunarodnog gotskog stila i u njemu su ilustrovane scene iz svakodnevnice i posebnih aktivnosti kako plemstva tako i seljaka. Takođe je riječ o jednom svojevrsnom dokumentu o načinu oblačenja, običajima i arhitekturi epohe.

Đoto

S druge strane, nekih 100 godina prije Braće Limburg, italijanski slikar Đoto di Bondone, već je dao ljudskoj figuri monumentalnu veličinu i ponos, čineći je protagonistom istorije. Đoto je svojim djelom napravio revoluciju u italijanskom slikarstvu, a njegova otkrića, zajedno sa otkrićima drugih italijanskih umjetnika, bila su od velikog uticaja na slikarstvo sa sjevera Evrope. U kapeli Arena u Padovi, čuvaju se izuzetne freske koje je naslikao Đoto, u periodu između 1305. i 1306. godine, čija je tematika koncentrisana na život Isusa i Bogorodice. Takođe je slikao oltarne slike na drvetu velikog formata, kao i mnogi drugi slikari s kraja epohe srednjeg vijeka.

Renesansa

„Protjerivalje iz raja“, Mazačo

Pod pojmom renesansa se podrazumjeva kulturna revolucija iz 15. i 16. vijeka koja ima svoje korjene u Italiji a karakteriše je buđenje ponovnog interesovanja za kulturu Stare Grčke i Rima i snažna vjera u pojedinca i njegove vrijednosti. S jedne strane se iskazuje poštovanje dostignućima antike, ali se u isto vrijeme javlja jedan kulturni i intelektualni preporod.

U vrijeme renesanse, umjetnici su smatrani zanatlijama, isto kao i u srednjem vijeku, ali ih se sada po prvi put vidi kao nezavisne ličnosti, u istom rangu sa pjesnicima i piscima. U tom momentu umjetnici traže viši društveni status i zauzimaju jedan drugačiji intelektualni stav, umjetnika kao teoretičara, osim izvršioca umjetničkih djela, koji će progresivno jačati tokom perioda. U potrazi za novim rješenjima za vizuelne i formalne probleme, mnogi od njih će realizovati i naučne eksperimente. U tom kontekstu će se razviti linearna perspektiva, gdje se paralalne linije predstavljaju tako de se spajaju u jednoj tački nedogleda. Kao rezultat ovog otkrića, umjetnici će postati zahtijevniji u tretmanu pejzaža, pridajući veći značaj načinu na koji se predstavlja drveće, cvijeće, biljke, udaljenost među planinama i nebo sa svojim oblacima. Umjetnici sada studiraju efekte prirodne svjetlosti, kao i načine na koje oko opaža različite prirodne elemente. Takođe će razviti vazdušnu perspektivu, po kojoj objekti gube svoje obrise i boju, što se više udaljavaju od čovjekovog oka. Slikari sa sjevera Evrope, posebno Flandrijci, bili su napredniji od svojih italijanskih kolega u predstavljanju pejzaža, a doprinijeli su razvoju umjetnosti u čitavoj Evropi uvodeći ulje kao jednu novu slikarsku tehniku.

Iako se portret uspostavio kao poseban žanr polovinom 15. vijeka, slikari renesanse su dosegli vrhunac u drugoj vrsti slikarstva, istorijskog i narativnog karaktera, gdje se figure nalaze kontekstualizovane u jedan pejzaž ili pozadinu, a tema su odlomci iz klasične mitologije ili hrišćanske tradicije. U jednom određenom kontekstu, slikar je predstavljao muške, ženske i figure djece u različitim pozama i sa različitim emocionalnim reakcijama i stanjima raspoloženja.

Oko 1427. godine, italijanski slikar Mazačo, jedan od najvećih inovatora ovog perioda, u kapeli Brankači – koja se nalazi u crkvi Santa Marija del Karmine u Firenci – naslikao je niz fresaka koje otkrivaju njegovo poznavanje ljudskog ponašanja a koje u isto vrijeme pokazuju njegovo veliko poznavanje antičke umjetnosti. U fresci na kojoj je prikazan Izgon iz raja, Adam i Eva izgledaju istinski postiđeni; poza u kojoj je prikazana Eva, pokušavajući rukama pokriti svoje tijelo, dijelom je zasnovana na karakterističnim pokretima primjera iz klasičnog vajarstva u kojima su prikazivane kako grčka Afrodita tako i rimska Venera.

Slikarstvo kvatročenta (rane renesanse)

„Plaćanje poreza“ (Mazačo)

Prvi veliki slikar italijanske renesanse je Mazačo, stvaralac jednog novog koncepta naturalizma i izraza figura, kao i upotrebe linearne i vazdušne perspektive. Njegovo slikarstvo je realistično, trezveno i jasno definisano, skoro sto godina ispred manira velikih slikara 16. vijeka. Uprkos kratkoj karijeri (umro je u 27. godini života), Mazačovo djelo je imalo veliki uticaj na tok umjetnosti koja slijedi. Freske (oko 1427. godine), slikane za kapelu Brankači u Crkvi Santa Marija de Karmine u Firenci na kojima su predstavljene epizode iz života Svetog Petra, pokazuju revolucionaran karakter njegovog djela, naročito vidljiv u načinu upotrebe svjetla. U jednoj od najpoznatijih scena iz ovog ciklusa freski, Plaćanje poreza, Mazačo predstavlja figure Hristosa i apostola sa jednim novim osjećajem za dostojanstvo, monumentalnost i prefinjenost. Freske iz Kapele Brankači, biće inspiracija slikarima narednih generacija, uključujući i samog Mikelanđela. U freski Svete Trojice (oko 1420 — 1425. godine, Santa Marija Novela u Firenci), primjenom Bruneleskijevih otkrića u vezi linearne perspektive, Mazačo po prvi put stvara iluziju prostora u slici.

Pravac koji je zacrtao Mazačo, slijediće njegovi savremenici kao što je Paolo Učelo, koji će dati veću snagu linearnoj perspektivi. Među njegovim najboljim djelima nalaze se tri verzije „Bitke kod San Romana“, gdje figure pokazuju oštra skraćenja. Ta djela se danas nalaze u tri muzeja, Galeriji Ufiči u Firenci; Nacionalnoj galeriji u Londonu; i Luvru u Parizu. Takođe je naslikao jednu veliku fresku za katedralu u Firenci, 1436. godine, koja simulira jedan spomenik u bronzi. Ovaj način predstavljanja ima svoj presedan u starorimskoj umjetnosti a ponovo se javlja u skulpturi Donatela. Drugi majstor iz istog perioda je Fra Anđeliko, dominikanski fratar, u čijem prefinjenom stilu nalazimo srednjovjekovne forme koje se smjenjuju sa početnim formama novog stila renesanse, sve rješeno delikatnom upotrebom boje. Djelo Fra Anđelika odlikuje elegancija vjerske duhovnosti koje, iako još uvijek srednjovjekovnog duha, čine i nove forme renesanse kao što je slučaj sa Blagovjestima (1430—1432. godine, Muzej Prado, Madrid). Bio je posebno inventivan u predstavljanju pejzaža. Njegovo djelo su takođe serija freski koje je naslikao uz pomoć svojih kolega, dominikanskih fratara, za manastir San Marka u Firenci.

Firenca je bila epicentar umjetničke renesanse u Italiji, mada su i drugi regioni bili scenariji iz kojih su proizašli važni majstori tokom cijelog perioda. Pizanelo, rodom iz Verone, radio je za nekoliko malih grofovina kao što je grofovina Gonzaga u Mantovi ili grofovina Istok u Ferari. Pizanelov stil je vrlo prefinjen, liričkog karaktera i tečniji u odnosu na Mazačov. Među njegovim djelima se nalazi serija portreta na bronzanim medaljonima koji su bili vrlo traženi među njegovim aristokratskim mecenama. Jakopo Belini se smatra umjetnikom koji je uveo renesansu u Veneciju koja će kasnije postati rival Firenci. Iako je sačuvano vrlo malo njegovih djela, sačuvani su crteži koji se smatraju jedinstvenim po broju i složenosti izrade. Jakopo je bio otac dvojice majstora renesanse naredne generacije, Đentila i Đovanija Belinija, i svekar drugog umjetnika, Andrea Mantenje.

Drugi veliki slikar kvatročenta, dugo vremena zaboravljen a u naše vrijeme smatran jednim od najvažnijih slikara epohe, jeste Pjero dela Frančeska koji je takođe napisao više traktata iz perspektive i matematike. Pretpostavlja se da je mladost proveo u Firenci, međutim, karijeru je razvio u drugim italijanskim gradovima. Pjerov stil se može vidjeti u ciklusu freski Legenda krsta, nastalih oko 1453. godine, rađenih za hor San Frančesko u Arecu. Njegov odmjereni geometrijski stil podsjeća na monumentalnost umjetnosti Mazača, ali za razliku od Mazačovog, više je apstraktan i distantan. Pjerove kompozicije su konstruisane sa geometrijskom preciznošću koja njegovim slikama daje osjećaj čvrstoće i mirnoće. Na kraju svoje karijere upotrebljavao je podjednako tehnike tempere i ulja. Utjecaj Pjera dela Frančeske na slikare narednih generacija je veliki, a u 20 vijeku, neki savremeni slikari kao što je Baltus, smatrali su ga referentnim modelom za svoju umjetnost.

Druga generacija slikara renesanse

U posljednjim decenijama 15. vijeka, glavne inovacije umjetnosti renesanse – ovladavanje linearnom i vazdušnom perspektivom, važnost pejzaža, predstavljanje individualnih figura i rigurozna razrada kompozicije – bile su konsolidovane i unaprijeđene. U Firenci, umjetnici Antonio Polajuolo i Andrea del Verokio, primjećuju složenost ljudske anatomije i rade direktne studije ljudskog tijela. Kako vajari tako i slikari, stavljaju poseban naglasak na mišiće, kao u Polajuolovim djelu „Mučenje sv. Sebastijana” (1475, Nacionalna galerija u Londonu). Polajuolo je takođe izradio dvije važne grobnice u bronzi za dvojicu papa: Siksta V (1484—1493) i Inoćentija VIII (1493-1497), obe u Bazilici Svetog Petra u Rimu. Preokupacije Polajuola i Andrea del Verokia, kasnije će preuzeti veliki učenik posljednjeg, Leonardo da Vinči, čija se naučna i umjetnička istraživanja nalaze među najvažnijim u cijeloj renesansi. Polifacetični Leonardo je kultivisao sve umjetnosti i druge naučne i inženjerske discipline.

Među najreprezentativnijim slikarima druge generacije na sjeveru Italije, ističu se Andrea Mantenja u Padovi i Đovani Belini u Veneciji. Mantenja, koji je neko vrijeme radio u Veroni i u Rimu, proveo je najveći dio svoje karijere radeći zahvaljujući pokroviteljstvu vojvodske porodice Gonzaga u Mantovi. Fresko dekoracija Doma muževa (1464–1474) u vojvodskoj palati, smatra se jednim od majstorskih djela. Mantenja je ovdje proširio granice slike tako što je prekrio zidove i plafon jednom sjedinjenom shemom kompozicije, zbog čega se stiče utisak da je riječ o mnogo većem prostoru nego što u stvarnosti jeste. Razlika između stvarnog i iluzornog je zamagljena i konfuzna. Njegove optičke iluzije su uveliko imitirali slikari u dva naredna vijeka, naročito kada se radilo o velikim baroknim plafonima crkava i palata.

Ozbiljni stil Mantenje, nervoznog poteza, bogate modulacije i smjele upotrebe perspektive, uticao je na umjetnost njegovog brata Đovanija Belinija, koji je radio isključivo u Veneciji. Belini će takođe imati veliki uticaj ne samo preko svojih izuzetnih slika, već takođe kao učitelj nekih od slikara narednih generacija, među kojima su Sebastijano del Pjombo, Đorđone i Ticijan. Svijetle, bogate i jake boje koje je Belini uvrstio u svoju paletu, postale su suštinska karakteristika po kojoj se identifikuje naredna generacija venecijanskih slikara. Svijetli venecijanski kolorit je kontrapunkt linearnom firentinskom stilu. Oltar sv. Giobe (1488. Akademija u Veneciji), je jedno od najboljih Belinijevih djela. Živahan kolorit, zamagljeni obrisi i figure predstavljene u jednoj atmosferi skoro pozlaćene svjetlosti, su karakteristika ovog posljednjeg stila. Takođe je bio vrstan slikar pejzaža, žanra koji se ubrzo pretvorio u specijalitet venecijanskih slikara. Imenovan je za zvaničnog slikara palate dužda u Veneciji, i ubrzo je postao njihov glavni portretista. Jedan izvanredan primjer je portret dužda Leonarda Loredanuma (1501, Nacionalna galerija u Londonu). Njegov prestiž se širio izvan granica Italije, tako da je u Veneciju privukao Albrehta Direra, s kojim je razmijenio ideje i djela. Belini je promovisao slikarstvo u ulju, umjesto tempere na zidu; u 16. vijeku uljano slikarstvo će postati najčešće upotrebljavana tehnika.

Rođenje Venere, Sandro Botičeli

Drugu generaciju slikara predstavlja Sandro Botičeli, umjetnik koji je uživao pokroviteljstvo Medičija u Firenci. Njegov, lirski, tečni i često dekorativni stil obuhvata religiozne i paganske teme. Njegove slike su pod velikim uticajem neoplatonske misli, po kojoj se hrišćanske ideje mogu pomiriti sa idejama antičke klasike. Botičelijeva dva najpoznatija djela, oba u galeriji Ufici su „Rođenje Venere’’ (nakon 1482) i „Proljeće’’ (oko 1478). Model za figuru u Rođenju Venere potječe iz antičkog vajarstva, ali je boginja ovdje prikazana kako u stojećem stavu izvire iz blijedoplavog mora. Botičeli ističe obrise figure jednom linijom koja im obezbjeđuje posebnu elegantnost, međutim tek u određenim i malobrojnim situacijama koristi svjetlo-sjenu (kjaroskuro).

Umjetnici činkvečenta (cinquecento)

Posljednja večera, Leonardo, Milan

Umjetnici naredne generacije su bili odgovorni za uzdizanje umjetnosti u njen najplemenitiji izraz. Ovaj period, koji obuhvata 16. vijek, počinje sa Leonardom da Vinčijem, u momentu kada se ovaj vraća iz Milana u Firencu, 1500. godine. Tu je sreo mladog Mikelanđela koji će isklesati poznatu statuu Davida (1501-1504, Akademija u Firenci). Ovo emblematično djelo će ubrzo postati ne samo simbol grada Firence, već takođe simbol renesanse. David kao predstava moći i snage ima sve neophodne sastojke, ali ga je Mikelanđelo odobrao da pokaže njegovu samokontrolu u momentu prije susreta sa Golijatom, kao što je Leonardo učinio sa figurama apostola u Posljednjoj večeri (1495-1497, Santa Marija u Milanu), kada je odabrao momenat tačno tek što je Hristos rekao prisutnima da će ga jedan od njih izdati. Za vrijeme činkvečenta, umjetnici su pokušali svesti svoje teme na čistu suštinu; sekundarne karakteristike, detalji i anegdote su služile da privuku pažnju posmatrača kako bi ga usmjerili na samu suštinu teme.

Umjetnički epicentar ovog perioda je bio Rim i dvor Julija II, koji je zaposlio najbolje arhitekte i umjetnike za svoje ambiciozne projekte.

Atinska škola, Rafael, Vatikan

Rafael, rođen u italijanskoj regiji Umbrija, je među slikarima koji su radili u Rimu. Peruđinov učenik, učio je slikarstvo u Firenci u isto vrijeme kada su u njoj radili Leonardo i Mikelanđelo, dajući formu umjetničkom jeziku činkvečenta. Rafael se preselio u Rim 1508. godine i ostao u njemu sve do svoje smrti, 1520. godine. U Rimu je postao najpoznatiji slikar i otvorio radionicu u kojoj je imao mnoštvo pomoćnika. Kao dodatak seriji portreta koje je uradio, među kojima je portret pape Julija II i drugih istaknutih ličnosti, Rafael je takođe radio na fresko dekoraciji vatikanskih odaja u seriji koja dekoriše četiri glavne prostorije Vatikana. Najvažnija među njima je prostorija Signatura, koja sadrži fresku pod imenom Spor, gdje je predstavljeno jedno složeno objašnjenje doktrine Tajne evharistije. Sveštenici diskutuju o doktrini u donjem dijelu freske; nad njima Hristos u pratnji grupe anđela raspoređenih u polukrugu. Na surotnoj strani se nalazi freska pod imenom Atinska škola, gdje je predstavljena klasična filozofija, čineći par sa Sporom, koji stoji uspravno pored hrišćanske teologije. Ovdje je kompozicija horizontalna, koncentrisana na zemlji umjesto na nebu. Tačka nedogleda kompozicije je iza centralnih figura Platona i Aristotela, koji su okruženi slavnim misliocima iz prošlosti. Većina tih figura su u stvari portreti umjetnika, savremenika Rafealovih. Rijedak je slučaj u slikarstvu gdje je slika urađena sa tolikom jasnoćom i preciznošću kao što je slučaj sa Atinskom školom. Za inspiraciju, Rafaelu su najvjerovatnije poslužile freske u Sikstinkoj kapeli koje je naslikao Mikelanđelo.

Nakon što se u Veneciji nastanio Đovani Belini, Đorđone je otvorio svoju školu slikarstva. Njegov stil karakterišu blagi obrisi, jake boje i takođe personalizovane teme. Njegovo najpoznatije djelo, Oluja (oko 1505, Akademija u Firenci), predstavlja jedan idilični pejzaž sa grmljavinom u pozadini gdje se može vidjeti jednog mladića kako čuva jednu ženu sa malim djetetom.

Ticijan, „Božanska i ovozemaljska ljubav” (oko 1515. god. Galerija Borgeze, Rim)

Ticijan, Belinijev učenik i sljedbenik Đorđona, bio je najtelantovaniji slikar činkvečenta u Veneciji i takođe suparnik Rafaela i Mikelanđela. Među njegovim najistaknutijim djelima nalazi se „Božanska i ovozemaljska ljubav” (oko 1515 Galerija Borgeze, Rim), alegorijska slika gdje dvije žene, jedna naga (sveta ljubav) i druga potpuno odjevena (ovozemaljska ljubav), sjede jedna nasuprot druge u jednom misterioznom ambijentu koji evocira stil Đorđonea.

Barok

Barokna umjetnost ili umjetnost baroka, stil koji je dominirao zapadnu umjetnost i arhitekturu otprilike od 1600. do 1750. godine. Njegove karakteristike su nastavile da traju tokom prve polovine XVIII vijeka, ipak taj period je poznat pod imenom rokoko. Manifestacije baroka, javljaju se praktično u svim evropskim zemljama, ali i u španskim i portugalskim kolonijama u Americi. Pojam barok se takođe primjenjuje na književnost i muziku tog perioda.

Porijeklo riječi

Porijeklo riječi barok nije sasvim jasno. Moguće je da potječe od portugalske riječi port. barocco ili španske šp. barrueco odnoseći se na jednu vrstu morskih bisera nepravilnog oblika. Riječ barok je jedan epitet sa negativnim konotacijama, nastao kasnije, a u početku ne definiše stil na koji se odnosi. U svakom slučaju, krajem XVIII vijeka, postao je sastavni dio vokabulara umjetničke kritike kao jedna etiketa kojom se definiše umjetnički stil XVII vijeka, a kog su mnogi kasniji kritičari odbacili nalazeći ga suviše bizarnim i egzotičnim da bi zaslužio ozbiljnu studiju. Pisci kao što je švajcarski istoričar Jakob Burkhart iz XIX vijeka, smatrali su ga periodom dekadencije renesanse; njegov učenik Hajnrih Velflin, u djelu Razmatranja o istoriji umjetnosti (1915), bio je prvi koji je ukazao na suštinske razlike između umjetnosti XVI i XVII vijeka, rekavši da „barok nije ni sjaj ni dekadencija klasicizma, već jedna sasvim drugačija umjetnost’’.^[3]

Umjetnost baroka obuhvata mnoge regionalne osobenosti. Na primjer, može izgledati zbunjujuće klasifikovati kao umjetnike baroka dvojicu toliko različitih umjetnika kao što su Rembrant van Rijn i Đovani Lorenco Bernini; ipak, i uprkos razlikama među njima, njihovo djelo nesporno čine zajednički elementi svojstveni baroku, kao što je briga za dramski potencijal svjetlosti.

Istorijska pozadina

Razvoj umjetnosti baroka, u svim njenim oblicima, treba studirati u njenom istorijskom kontekstu. Od XVI vijeka ljudsko znanje o svijetu se konstantno unaprijeđuje i mnoga naučna otkrića su utjecala na umjetnost; istraživanja koja je u vezi planeta sproveo Galileo Galilej, opravdavaju astronomsku preciznost koja je predstavljena u mnogim slikama epohe. Oko 1530. godine, poljski astronom Kopernik je razradio svoju teoriju kretanja planeta oko Sunca, umjesto oko Zemlje kako se dotada vjerovalo; ipak, njegovo djelo, objavljeno 1543, nije bilo prihvaćeno sve do poslije 1600. godine. Dokaz da Zemlja nije centar svemira, utjecao je na trijumf slikarstva pejzaža, u kom se više ne javljaju ljudske figure. Aktivna trgovina, kolonizacija Amerike i drugih geografskih područja koju su sprovele mnoge evropske zemlje, dala je podsticaj opisu brojnih dotada nepoznatih mjesta i egzotičnih kultura.

Religija je imala presudan uticaj na mnoge karakteristike umjetnosti baroka. Rimokatolička crkva je postala jedan od njegovih najuticajnijih mecena, a Kontrareformacija koja je pokrenuta kao borba protiv protestantizma, doprinijela je stvaranju jedne emocionalne, uzvišene, dramatične i naturalistične umjetnosti sa jasnom namjerom širenja vjere. Oskudnost u izrazu koji je promovisao protestantizam u regionima kao što su Holandija i Njemačka, objašnjava arhitektonsku uprošćenost karakterističnu za te regione.

Politička dešavanja takođe su utjecala na svijet umjetnosti. Apsolutističke monarhije Francuske i Španije promovisale su stvaranje djela koja svojim raskošem i sjajem odražavaju veličanstvenost Luja XIV u Francuskoj i Filipa III i IV u Španiji.

Karakteristike baroka

Među opštim karakteristikama umjetnosti baroka nalaze se osjećaj za pokret, energiju i napetost. Jaki kontrasti svjetla i sjene ističu scenografske efekte mnogih slika, vajarskih i arhitektosnkih djela. Jedna snažna vjerska duhovnost, često se javlja u scenama ekstaze, patnje i čudotvornih pojava. Dočaravanje ogromnih prostranstava je često u slikarstvu i vajarstvu baroka; kako u renesansi tako i u baroku, slikari su uvijek težili korektnom predstavljanju prostora i perspektive. Naturalizam je još jedna suštinska karakteristika umjetnosti baroka; figure u slikama se ne predstavljaju kao puki stereotipi već kao individue sa vlastitim karakterom. Umjetnici su težili da predstave unutrašnja osjećanja ličnosti, strasti i temperament na licima predstavljenih figura. Intenzitet i neposrednost, individualizam i detalj umjetnosti baroka —posebno prisutan u realističnom prikazu kože i odjeće— učinili su da barok postane jedan od najukorjenjenijih stilova u zapadnoj umjetnosti.

Rani barok

Korjeni baroka se nalaze u italijanskoj umjetnosti, posebno nastaloj u Rimu s kraja XVI vijeka. Ovdje je univerzalizam bio inspiracija za više umjetnika u njihovoj reakciji protiv manirističkog antiklasicizma i njegovog subjektivnog interesovanja za distorciju, asimetriju, čudne jukstapozicije i intenzivan kolorit. Najistaknutiji umjetnici koji su bili na čelu ovog ranog baroka, bili su Anibale Karači i Karavađo. Umjetnost Karavađa je primila uticaje od naturalističkog humanizma Mikelanđela i visoke renesanse. U njegovim slikama često se javljaju stvarni prizori iz svakodnevnice, koncentrisani na svakodnevne aktivnosti, ali i strastvene mitološke i religiozne scene. Suprotno, Karačijeva škola je pokušala osloboditi umjetnost od manirizma povratkom na jasnoću, monumentalnost i ravnotežu svojstvenu visokoj renesansi. Ovaj barok klasicista bio je prisutan tokom čitavog XVII vijeka. Treći, visoki barok, javio se u Rimu oko 1630. godine i smatra se najkarakterističnijim stilom XVII vijeka zbog svog energičnog i bujnog dramatizma.

Slikarstvo baroka u Italiji

U Italiji, slikarstvo, vajarstvo i arhitektura baroka evoluirali su polazeći od manirizma. Ova promjena u umjetnosti je posljedica Koncila Trenta iz 1563. godine, koji je tražio jednu umjetnost sposobnu da instruiše u vjeri i proizvede pijetet preko oskudnosti u umjetničkom izrazu.

Među prvim i najuticajnijim umjetnicima koji su počeli sa sistematskom reformom manirizma nalaze se Karači. Anibale Karači, njegov brat Agostino i rođak Ludoviko bili su trojica bolonjskih umjetnika koji su imali najveći uticaj u Rimu, najvažnijem umjetničkom centru epohe. Anibale, poznat već u Bolonji zbog svog fresko slikarstva, stiže u Rim 1595. godine, kako bi oslikao svod salona palate Farnesio (1597—1600). To je bilo njegovo najznačajnije djelo ali i početna tačka za dalju evoluciju klasicizma baroka čiji je Anibale bio glavni prethodnik. Uspjeh ovog stila je privukao umjetnike kao što su Gvido Reni, Domeničino i Frančesko Albani, učenike škole Karačija u Bolonji. Drugi klasicisti, kao što su francuski slikari Nikola Pusen i Klod Loren, takođe su došli da rade u Rimu. U Rim se preselio i Karavađo, koji je našao svog glavnog suparnika u Anibaleu Karačiju. Karavađova djela kao što su Zov sv. Mateja i Mučeništvo sv. Mateja (oko 1599—1600, Francuska crkva San Luis u Rimu), bila su veoma dobro primljena, omogućivši mu da postane smatran majstorem čitave jedne škole naturalista baroka. Naturalizam se širio za vrijeme prve dvije decenije XVII vijeka, zahvaljujući drugim italijanskim slikarima među kojima su Oracio Đentileski, njegova ćerka Artemisija, Bartolomeo Manfredi i Batistelo, a nešto kasnije zahvaljujući umjetnicima strancima koji su došli da rade u Italiji, kao što su Francuz Valentin de Bolonj, Holanđanin Gerit van Honthost i Španac Hose de Ribera, zvani „Spanjoleto”. Iako od manje važnosti za umjetnost u Italiji nakon 1630. godine, naturalizam je održao svoj veliki uticaj u nekim zonama Evrope tokom čitavog XVII vijeka.

Drugi ključni momenat u istoriji slikarstva baroka desio se krajem 1620-ih. Neki umjetnici su pokušali da uvedu jedan monumentalni efekat u svoja djela koristeći se predstavljanjem neograničenog prostora u slici (iluzionizam). Jedno od prvih majstorskih djela ovog stila baroka bilo je Uspeće Bogorodice (1625—1627), koje je Đovani Lanfranko naslikao u ogromnoj kupoli crkve Sant Andrea de la Vale u Rimu. Iako je ova freska imala svog prethodnika u renesansnim plafonima koje je Koređo oslikao u Parmi, izazvala je divljenje posmatrača epohe zbog svojih trompi (optičkih iluzija). Lanfrankova djela u Rimu (1613—1630) i Napulju (1634—1646), bila su od suštinske važnosti za razvoj ove vrste slikarstva u Italiji.

Prethodnici modernizma u 19. vijeku

Sve forme umjetničkog izražavanja devetnaestog vijeka su na izvjestan način dale doprinos karakteru likovnih kretanja u savremenoj umjetnosti. Činjenica je da se umjetnost dvadesetog vijeka, uglavnom, može smatrati reakcijom na cjelokupnu umjetnost, počevši od polovine osamnaestog stoljeća. Bez tog razumjevanja nemoguće je shvatiti savremenu umjetnost kao rezultat onoga što je stvoreno u prošlosti.

Do sredine devetnaestog stoljeća umjetnike su direktno inspirisale vizuelne pojave u svijetu koji ih okružuje. Međutim, pronalaskom fotografskog aparata, nauka ih je oslobodila obaveze da oponašaju prirodu. U vremenu kada su umjetnici bili oslobođeni problema predstavljanja stvarnosti, počeli su tragati za novim putevima izražavanja. U toj potrazi novih formi, neki su se okrenuli introspekciji, dok su drugi potražili nove vrijednosti koncepata umjetničkih formi iz perioda prije renesanse. To su bili ideali starogrčke umjetnosti, forme izražavanje primitivnih naroda i stilske karakteristike srednjovjekovnog perioda. Prilike da se vide fotografije do tada nepoznatih likovnih stilova (orijentalna umjetnost i umjetnost američkih Indijanaca) dale su osnov za evoluciju novih tendencija.

Ekonomske okolnosti, mnoge od kojih i danas djeluju na savremenu umjetnost, takođe su odigrale značajnu ulogu u traženju novih izraza. U posljednja dva i po stoljeća umjetnik je u položaju zavisnosti prema bogatim kupcima njegovih djela. Mnogi nisu uspjeli da zadrže svoju maštovitost i samostalnost te su se prilagodili nižim estetskim kriterijumuma svojih mecena, bogatih aristokrata i buržoazije. Drugi su se zadovoljili time što mogu prodati svoja djela rađena da zadovolje ukus njihovih zaštitnika i da laskaju njihovoj taštini. Međutim, oni veliki umjetnici su i dalje uspjevali da održe svoju samostalnost i izbjegnu umjetničku degradaciju, slobodno crpeći inspiraciju iz društva oko sebe i iz područja univerzalnog značenja.

Neoklasicizam

Novi princip – zapravo ponovno otkrivanje starih usmjerenja u umjetnosti –, bio je pokušaj da se umjetnik oslobodi ekonomskog pritiska da stvara da zadovolji kupca. Reakcija na raniji „zaštitnički” oblik umjetnosti urodila je stvaranjem zvaničnih institucija kao što je Francuska akademija. Kvalitete u umjetnosti je proklamovala Akademija i oni su bili određeni pravilima za postizanje „pravih” umjetničkih djela koja su sadržavale „visoko moralne” poruke. Umjetnici neoklasicističkog pokreta devetnaestog stoljeća nisu bili toliko protiv „mecenaštva” kao protiv klase ljudi koji su bili mecene u osamnaestom stoljeću. Takvi istaknuti umjetnici kao Žak-Luj David i Žan Ogist Engr su samo zamijenili mecenaštvo francuske aristokratije za mecenaštvo Napoleonove države i gornje srednje klase.

Romantizam

Prva grupa umjetnika koja je potpuno odbacila bilo kakvu vrstu patronaštva bili su umjetnici romatnizma. Njih se može smatrati prvim modernim revolucionarima u odnosu na interes za umjetničko djelo kao takvo, bez obzira kakav značaj ono može imati za mecenu ili posmatrača. „Pravi revolucionarni stvaralac zna da ne mora tražiti publiku ako ima nešto vrijedno da kaže i da će se svojim shvatanjima nametnuti ljudima”, je geslo romatičara. Ovo je postalo jednim od osnovnih principa umjetnosti našeg vremena. Kao rezultat ovog revolta, umjetnik je bazirao svoj izraz na vlastitoj inspiraciji i oslanjajući se na tradiciju; on je opet okrenut prema svijetu ljudskog iskustva. Međutim u savremenom svijetu, umjetnik je suočen sa mnogim protivrječnostima i kao posljedica pojavljuju se mnoge kontradiktornosti u njegovom stvaralaštvu.

Najistaknutiji umjetnici grupe romantičara su bili: Ežen Delakroa iz Francuske, Fransisko Goja iz Španije, Džozef Vilijam Tarner iz Engleske i Albert Pinkam Rajdel iz Amerike.

Realizam i naturalizam

Kako je umjetnost romantičara bila reakcija na pseudoklasicističke akademske formule neoklasicizma, tako je i realizam bio reakcija na bijeg u egzotiku i literarne tendencije umjetnosti romantičara. Stimulirani važnošću nauke, a u želji da izbjegnu da budu pretenciozni, realisti su nastojali da prikažu svijet onakvim kakvim ga vidi običan čovjek. Iako su pokušavali da izbjegnu čisti opis stvarnosti, htjeli su da daju osjećaj neposrednosti za koju su smatrali da nedostaje idealizovanim konceptima romantičara i neoklasicista. Slična grupa nazvana naturalistima, težila je da prevaziđe rezultate realista. Njihova težnja da predstave kopiju prirode do najmanjih detalja, bila je vjerovatno pod uticajem rezultata tek pronađenog fotografskog aparata.

Predstavnici realizma i naturalizma u Francuskoj su Gistav Kurbe i Žan Fransoa Mije.

Impresionizam

U pokretu impresionizma s kraja devetnaestog stoljeća, nailazimo na shvatanja slična savremenom gledanju na umjetnost; forma likovnog djela (materijali i metoda) je značajnija od značenja predmeta slike koji uzimaju iz prirode. Dok su prethodni pokreti težili ka slobodnom odabiranju predmeta svoga djela, impresionisti dopirnose novim pristupom u slikarstvu. Ovo je pojačalo umjetnikov interes za lik njegovog djela u smislu forme, kao što je nekada bio važan izgled prirode. Impresionizam predstavlja prelazni period između tradicije i revolucije u slikarstvu. Njihov tradicionalizam se ogleda u želji da predstave prirodu u njenom najkarakterističnijem vidu, a revolucionarni stav se vidi kroz novi način predstavljanja naročito uslova svjetla i atmosfere.

Interesovanje impresionista za iluziju svjetla i atmosfere zahtjevalo je intenzivno studiranje naučnih teorija o boji i uticaju svjetla na lokalnu boju objekata. Impresionisti koriste princip komplementarnih boja u svojim djelima postavljajući ih jedne pored drugih na površini kompoziciji slike. Sjene su prikazivali komplementarnom bojom lokalnoj boji objekta. Da bi na svojim platnima postigli trepteći efekat svjetla, ponovo su oživili staru tehniku taš-slikanja, tehniku slikanja u mrljama u kojoj se pigment na platno nanosi u mrljama koje odbijaju svjetlo. Ovaj metod slikanja pronašli su venecijanski slikari 16. vijeka, a može se sresti u djelima Ticijana, a kasnije i u djelima Halsa, Goje i Konstebla. Impresionisti su koristili ovaj metod na nov način upotrebljavajući komplementarne boje mrlja pigmenta; kada se tako slikano djelo posmatra iz udaljenosti ove odvojene boje daju utisak kao da je riječ o jednom neprekidnom tonu boje ili ujednačeno obojenoj površini.

Problem lokalne boje predmeta je postao veoma bitan za impresioniste, jer je njihov cilj bio da uhvate prolazne efekte sunčeve svjetlosti i sjene ili boju bilo kojih drugih vremenskih uslova. Pejzaž je takođe postao omiljeni predmet impresionističkog slikarstva zbog varijacije lokalnih boja pod atmosferskim i vremenskim uticajima. Tradicionalne metode umjetničke interpretacije su pretrpile još jednu promjenu kada su impresionisti otkrili fascinantnu mogućnost neočekivanih uglova posmatranja objekata. Fotografski snimak prirodne scene često se razlikovao od uobičajenih aranžmana na koje su se umjetnici do tada navikli. Ovakvom vidu posmatranja doprinos su dale i orijentalne (japanske) grafike koje su se u to doba po prvi put pojavile u Francuskoj. Ove grafike su nerijetko bile rezane i skraćivane radi lakšeg transportovanja u Evropu i mnoge su zbog te neobične okrnjenosti umjetnicima sa zapada izgledale kao da su oduvjek takve i bile.^[4]

Bilo je nedostataka u teoriji impresionista zbog kojih su se neki umjetnici izdvojili i krenuli vlastitim putem. Jedna od glavnih zamjerki impresionizmu je bilo prihvatanje i isticanje iluzije površine nauštrb čvrstoće strukturalne forme kompozicije. Drugi nedostatak se odnosio na spoljašnje osvjetljenje koje je imalo uticaja na umjetnikovo gledanje na boju; budući da je većina stvarala na otvorenom nebu (plen-er) pri jakoj sunčevoj svjetlosti bilo je teško oduprijeti se instinktivnoj upotrebi sirove zelene i veće količine žute.

Istaknuti umjetnici impresionizma u Francuskoj oko 1870. godine su: Klod Mone, Kamij Pisaro, Ogist Renoar, a ponekad je s njima bio u društvu i Edgar Dega.

Postimpresionizam

Krajem devetnaestog stoljeća umjetnici koji su se inspirisali impresionističkim teorijama počeli su da odbacuju mnoge principe tog pokreta. Nazjnačajniji umjetnici među njima su bili: Pol Sezan, Pol Gogen i Vinsent van Gog; ova tri pionira modernog slikarstva su bili začetnici najvažnijih izraza ili pravaca dvadesetog vijeka. Grupa je kasnije dobila naziv „postimpresionisti”, nejasan pojam u značenju „oni koji slijede iza impresionista”. Ovakav naziv ne opisuje dalekosežne ciljeve umjetnika koji su pripadali ovom pokretu. Najvažniji među njihovim ciljevima su bili: 1) povratak strukturalnoj organizaciji pikturalne forme, 2) naglašavanje dekorativne organizacije u cilju jedinstva kao i zbog zanimljive arabeske koja nastaje iz toga, i 3) više ili manje svjesno pretjerivanje izgleda prirode radi predstavljanja emocionalnog odnosa prema predmetu slikanja (distorzija). Može se slobodno reći da Sezanovo djelo predstavlja prvi od ovih ciljeva, Gogenovo drugi, a van Gogovo treći. Međutim, svaki od njih imao je u svom načinu izržavanja određenih primjesa navedenih odlika ostale dvojice slikara. Ove sličnosti su bile razlog da ih se svrsta u jednu grupu, pošto se razlikuju od impresionista, i budući da je svaki od njih samostalno težio ka svome cilju.

Sezan zauzima dominantno mjesto u postimpresionističkom pokretu. Na način koji je bio suprotan slučajnoj organizaciji i formama kratkog daha impresionista, on je gledao na umjetničko djelo u smislu međusobnih odnosa cjeline i njenih djelova. Zadržao je kolorističke mrlje impresionista, ali u njegovom slikarstvu one su postale blokovi u izgradnji fizičke strukture kompozicije. Iako bi ga se prije moglo nazvati analitičarem stvarnosti nego njenim prepisivačem (kao što su impresionisti i naturalisti), on ide dalje od čistog analiziranja. Stvarnost po njemu nije bila objekat u prirodi od kojeg je on crpio svoju inspiraciju, nego je predstavljala zbir svih kreativnih zaključaka do kojih je on došao u svom djelu. Sezan je realnost shvatio ne toliko kao izraz koji potiče od izgleda prirode koliko njenom transformacijom nastalom od strane umjetnika. Stoga, iako je Sezan počinjao od prirode (kao što je bilo uobičajeno) on je bio prvi umjetnik modernog doba koji je smatrao da je pikturalna forma slike mnogo važnija od forme prirode.

U ovom traženju svoje vlastite „realnosti” Sezan je gledao ispod površine, u srž predmeta, tražeći univerzalnu ili nepromjenjljivu suštinu. Jednom je pisao svome prijatelju, da je otkrio da se svi prirodni oblici mogu svesti na jednostavne geometrijske forme kao što su kupe, lopte i kocke. Suština ovih geometrijskih oblika izgledala je Sezanu stalnijom nego lice prirode podložno promjenama. Radi intelektualnog procesa uključenog u realizaciju ovih formi, on se smatra klasičarem po duhu, ali i pored toga on je postao prethodnik kubizma kao i ostalih intelektualizovanih apstraktnih formi dvadesetog vijeka.

Kao suprotnost arhitektonskom karakteru Sezanovih formi, slikarstvo Pola Gogena pokazuje otkriće živog, simboličkog svijeta predstavljenog dekorativnim aranžmanom kompozicije. Njegovo slikarstvo svoj poseban karakter duguje srednjovjekovnim freskama, mozaicima, i emajlu. Iako su njegova inspiracija bili primitivni narodi južnih mora, njegova djela uvijek pokazuju izvjesnu rafiniranost tipičnu za evropsku umjetnost. Ta ljupkost je stalno prisutna u njegovom slikarstvu i daje mu kvalitet koji podsjeća na slike starih majstora uprkos „varvarskim” bojama i dosta slobodnom crtežu koji ističe simbolički karakter njegovog izraza. Dekorativni stil kasnijih francuskih fovista početkom dvadesetog vijeka, zasniva se na Gogenovom slikarstvu.

Slikarstvo Vinsenta van Goga, trećeg pionira postimpresionizma, predstavlja početak novog, snažnog i subjektivnog izraza koji nalazimo u mnogim oblicima savremenog slikarstva. Karakter ekspresionizma na početku dvadestog vijeka, mnogo duguje žestokim potezima njegove četkice i dramatičnim distorzijama boja i formi, uvođenje fakture, odnosno pastuoznog namaza boje za opis forme, skoro reljefnog karaktera, koje po prvi put u istoriji nalazimo u djelima van Goga.

Drugi istaknuti postimpresionisti su Žorž-Pjer Sera, Pol Sinjak...

Modernizam

Preispitivanje umjetničkih prinicipa započeto posljednjih decenija 19. vijeka, imalo je odlučujući uticaj na stvaranje kritičkog duha svojstvenog umjetnosti prve polovine dvadesetog vijeka. Ova estetska revolucija, prozvana avangardom, je sobom donijela veliki broj umjetničkih stilova i pokreta, u većini slučajeva kratkog daha i usredsređenih na istraživanje novih pravaca i inovativnih likovnih principa. Najistaknutiji slikarski pokreti dvadesetog vijeka, između ostalih, su bili: fovizam, ekspresionizam, kubizam, futurizam, konstruktivizam, neoplasticizam, dadaizam, nadrealizam, apstraktni ekspresionizam i pop-art.

Vidi još

Slikarstvo

Reference

^ Janson 1975, str. 18–21
^ Janson 1975, str. 70–71
^ Velflin 2004.
^ Janson 1975, str. 571.

Literatura

Opšta

Helen Gardner, Gardner’s Art Through the Ages, 8th ed., (1986);
H.W. Janson, History of Art, 3rd ed., proširio i dopunio Anthony F. Janson (1986);
Janson, H. W. (1975). Istorija umetnosti – Pregled razvoja likovnih umetnosti od praistorije do danas (Umetnost). Beograd, Jugoslavija: Prosveta.
David M. Robb and J.J. Garrison, Art in the Western World, 4th ed. (1963).
Encyclopedia of World Art, 16 tom. (1959–83);
Ulrich Thieme i Felix Becker (eds.), Allgemeines Lexikon der bildenden Künstler von der Antike bis zur Gegenwart, 37 tom. (1907–50, preštampano 1970–71);
McGraw-Hill Dictionary of Art, urednik Bernard S. Myers, 5 tom. (1969);
Harold Osborne (ed.), The Oxford Companion to Art (1970, preštampano 1984);
Velflin, Hajnrih (2004). Razmatranja o istoriji umetnosti. Novi Sad: Izdavačka knjižara Zorana Stojanovića. ISBN 86-7543-087-6.

Praistorija

Walter Torbrugge, Prehistoric European Art (1968)
Spyridon Marinatos, Crete and Mycenae (1960)
Sir Arthur Evans, The Palace of Minos: A Comparative Account of the Successive Stages of the Early Cretan Civilization as Illustrated by the Discoveries at Knossos, 4 vol. in 6 (1921–35, preštampano 1964. godine)

Spoljašnje veze

[1] Janson 1975, str. 18–21

[2] Janson 1975, str. 70–71

[FOOTNOTEVelflin2004-3] Velflin 2004.

[FOOTNOTEJanson1975571-4] Janson 1975, str. 571.

[1]

[2]

[3]

[4]