Mitropolstvo Crnogorsko
Mitropolstvo Crnogorsko je bila država Srpske pravoslavne crkve koja je postojala od 1516. do 1852. Obuhvata period u istoriji Crne Gore od pre izbora vladike Danila Petrovića-Njegoša (pre 1697. godine), do uspostavljanja svetovne vlasti i stvaranja Knjaževine Crne Gore (1852. godine). Od kraja 17. veka, Crnom Gorom su upravljale srpske pravoslavne vladike iz kuće Petrovića-Njegoša, koji su imali položaj duhovnih i narodnih poglavara.[1][2]
| Mitropolstvo Crnogorsko | |||
|---|---|---|---|
 Ujedinjenje (stare) Crne Gore i Brda (1796) Područje Stare Crne Gore (1)
| |||
| Geografija | |||
| Kontinent | Evropa | ||
| Regija | Balkan | ||
| Prestonica | Cetinje | ||
| Društvo | |||
| Službeni jezik | srpski | ||
| Religija | pravoslavlje | ||
| Politika | |||
| Oblik države | hijerokratija | ||
| — Mitropolit | Danilo I Petrović Njegoš | ||
| Sava Petrović Njegoš | |||
| Vasilije III Petrović Njegoš | |||
| Arsenije Plamenac | |||
| Petar I Petrović Njegoš | |||
| Istorija | |||
| Istorijsko doba | novi vek | ||
| — Osnivanje | 1516. | ||
| — Ukidanje | 1852. (336 god.) | ||
| — Status | bivša država | ||
| Geografske i druge karakteristike | |||
| Površina | |||
| — ukupno | 5,475 km² | ||
| Valuta | crnogorski perper i crnogorski perun | ||
| Zemlje prethodnice i naslednice Crne Gore | |||
| Prethodnice: | Naslednice: | ||
|
.svg){kind=small}
| ||
|
|||
.png)
Ključni doprinos izgradnji Crne Gore kao srpskog političkog entiteta u razdoblju od početka 16. veka do sredine 19. veka dala je Mitropolija crnogorsko-primorska, koja je predstavljala stožer okupljanja duhovnih i narodnih prvaka.[3][4] Zahvaljujući velikom ugledu u narodu, cetinjski mitropoliti su tokom ovog razdoblja uspeli da okupe često razjedinjene i međusobno zavađene plemenske glavare i postave temelje za izgradnju središnje zemaljske uprave u Crnoj Gori. Takav oblik političke vlasti, u kome se na čelu zemaljske uprave nalazi svešteno lice, označava se kao hijerokratija.[5] U tom smislu, vladika Danilo I (1697—1735.) se ponekad potpisivao i kao „vojvoda srpske zemlje”.[6][7][8] Nakon što su prvobitnoj Crnoj Gori 1796. godine pridružena i Brda, ime države je preimenovano u Crna Gora i Brda.[9]
Istorija
uredi
Tokom Mletačko-turskog rata (1684—1699), Srbi u Crnoj Gori su na čelu sa svojim vladikama i drugim narodnim starešinama pristali uz Mletačku republiku, uključivši se u ratne operacije protiv Osmanskog carstva. Iako je turska vojska 1692. godine poharala Cetinje, crnogorska plemena su u zajedničkoj borbi protiv neprijatelja uspela da očuvaju značajan stepen unutrašnje samouprave, kako u odnosu na tursku vlast, tako i u odnosu na nepouzdane mletačke saveznike.
Stara Crna Gora (1697—1796)
uredi
Godine 1697. za vladiku je izabran Danilo I Petrović Njegoš koji je zahvaljujući svojim ličnim sposobnostima uspeo da objedini crnogorska plemena i postavi temelje za razvoj središnje zemaljske uprave.[10] Nakon okončanja rata (1699) i dobijanja arhijerejske hirotonije od strane srpskog patrijarha Arsenija III, vladika Danilo je pristupio obnovi Cetinjskog manastira. Njegovim potonjim putovanjem u Rusiju, kod cara Petra Velikog, postavljen je temelj za razvoj političkih odnosa između crnogorskih Srba i Rusa, odnosno između Crne Gore i Rusije. U savezu sa Rusijom, vladika Danilo je obnovio borbu protiv Turaka u cilju oslobođenja srpskih zemlja.
Vladiku Danila je 1735. godine nasledio sinovac Sava Petrović Njegoš, koji je od 1750. do 1766. godine vladao je uporedno sa svojim sinovcem Vasilijem Petrovićem. Vladika Vasilije je arhijerejsku hirotoniju primio od srpskog patrijarha Atanasija II i za vreme svoje vladavine nekoliko puta je odlazio u Rusiju, gde se pred ruskim vlastima zalagao za oslobođenje Crne Gore i ostalih srpskih zemalja. U Rusiji je takođe štampao i prvu istoriju Crne Gore. U njegovo vreme pojavljuje se samozvanac Šćepan Mali. Predstavljajući se kao ruski car Petar III Fjodorovič, Šćepan sebe proziva gospodarem Crne Gore. On uspeva da ujedini i pojedina susedna plemena sa Crnom Gorom. Zbog njegove pojave, Turci su napali Crnu Goru, a na njega je izvršen atentat 1773. godine.
Posle smrti Save Petrovića (1781), upravu preuzima vladika Arsenije Plamenac. Za vreme njegove kratkotrajne uprave Crna Gora je oslabila, a plemena su opet počela da se vladaju nezavisno. Posle njegove smrti (1784) na vlast dolazi Petar I Petrović Njegoš, koji je arhijerejsku hirotoniju primio od karlovačkog mitropolita Mojsija Putnika.[11] On je 1785. godine bio u poseti Rusiji, gde se suprotstavio nastojanjima ruskih državnih vlasti da se Cetinjska eparhija podvrgne ruskoj crkvenoj jurisdikciji.[12].
Za vreme njegovog odsustva Mahmud-paša Bušatlija je napao Crnu Goru i zapalio Cetinjski manastir. Vrativši se u otadžbinu, vladika Petar je pripremio Crnu Goru za učešće u ratu koji je izbio 1787. godine između Turske na jednoj i austrijsko-ruskog saveza na drugoj strani. Uprkos zvaničnom okončanju rata (1791–1792), neprijateljstva na crnogorsko-turskoj granici su nastavljena što je dovelo do čvršće saradnje između (stare) Crne Gore i Brda.
Crna Gora i Brda (1796—1852)
uredi
Tokom 1796. godine, tri istorijska događaja su označila prekretnicu u daljem razvoju državnosti. U julskom boju na Martinićima, združene snage (stare) Crne Gore i Brda porazile su tursku vojsku, nakon čega je sklopljena Stega crnogorska i brdska, čime je označen početak političkog objedinjavanja dve oblasti. Potom je u oktobru došlo do žestoke bitke na Krusima, gde su združene snage (stare) Crne Gore i Brda do nogu je potukle znatno veću Tursku vojsku predvođenu Mahmud-pašom Buštalijom. Sam paša je tu bio zarobljen, a njegova glava odsječena i odnesena u Cetinjski manastir. Dalja izgradnja crnogorsko-brdske državnosti nastavljena je tokom 1798. godine, kada je donet Zakonik opšti crnogorski i brdski, a takođe je ustanovljeno i Praviteljstvo suda crnogorskog i brdskog.[2]
U jesen 1803. godine, zbog pregovora sa Francuskom, došlo je do nesporazuma u odnosima sa Rusijom, koja je pozvala vladiku Petra da se pojavi pred Ruskim sinodom, uz pretnju da će u slučaju neodazivanja biti svrgnut, a narod pozvan da izabere novog vladiku, koji bi radi hirotonije došao u Rusiju. To je naišlo na odbijanje narodnih prvaka, koji su sredinom 1804. godine stali u odbranu vladike Petra. U svom odgovoru, vladika Petar je zajedno sa narodnim glavarima pobio sve optužbe, odbacivši bilo kakvu nadležnost Ruskog sinoda nad Crnom Gorom i srpskim zemljama u celini. Tim povodom, Crnogorci su podsetili rusku vladu da je srpski narod imao svoju Pećku patrijaršiju koja je ukinuta silom, nakon čega je preostali deo srpske jerarhije nastavio da se zalaže za njenu obnovu. Takođe su prebacili Ruskom sinodu da bi veća korist bila ako bi se ruska strana založila za poboljšanje položaja srpskih eparhija pod turskom vlašću, koje su se nalazile u rukama grčke jerarhije. Ovakvim odgovorom, koji je uvažen od ruske strane, otklonjena je opasnost od otvorenog sukoba sa Ruskim sinodom, nakon čega su sporna pitanja razjašnjena, a ruski car je 1806. godine vladici Petru na poklon poslao i belu mitropolitsku kamilavku, u znak priznanja za zasluge u borbi protiv zajedničkih neprijatelja.[13][14][15]
Upravo u to vreme, Francuska je nakon Požunskog mira (1806) pokušala da preuzme dotadašnju austrijsku Boku, ali to nije želela da dopusti Rusija, koja je uz pomoć Crne Gore uspela da nakratko osujeti francuske namere. Nedugo potom, prema odredbama Tilzitskog mira (1807), Rusija je priznala francuska prava u Boki, nakon čega je došlo do uspostavljanja francuske vlasti u toj oblasti. Nakon niza francuskih poraza na evropskim ratištima tokom 1813. godine, na području Boke i Crne Gore ojačao je pokret za oslobođenje i ujedinjenje. Tada je obrazovana i zajednička zemaljska uprava, koja je 29. oktobra 1813. godine proglasila ujedinjenje Crne Gore i Boke, a na čelu novoformirane Centralne komisije bio je vladika Petar. Iako je time postavljena osnova za stvaranje jedinstvene crnogorsko-bokeljske države, do toga ipak nije došlo pošto su velike sile 1814. godine potvrdile prava Austrijske carevine, koja je potom obnovila svoju vlast u Boki.[16]
Razdvajanje crkvene i svjetovne vlasti
urediPosle smrti Petra I Petrović Njegoša na vlast dolazi njegov sinovac Petar II Petrović Njegoš, koji je nastavio rad na unutrašnjoj izgradnji državne uprave. U njegovo vreme zaokružen je proces objedinjavanja Crne Gore i Brda. Posle njegove smrti na vlasti dolazi Danilo Petrović, koga Crnogorski senat proglašava za knjaza Crne Gore. Time se razdvaja svetovna i crkvena vlast u Crnoj Gori i nastaje nova država Knjaževina Crna Gora.
Vladari
urediSpisak vladara Crne Gore, 1697—1852:[17]
- Danilo I Petrović Njegoš (1697—1735), vladika
- Sava Petrović Njegoš (1735—1781), vladika
- Vasilije Petrović Njegoš (1750—1766), vladika
- Šćepan Mali (1767—1773), samozvani car
- Arsenije Plamenac (1781—1784), vladika
- Petar I Petrović Njegoš (1784—1830), vladika
- Petar II Petrović Njegoš (1830—1851), vladika
- Pero Petrović Njegoš (1851—1852), regent
Administrativna podjela
uredi_p171_Karte_von_Montenegro_im_Jahre_1838.jpg)
Po časopisu Grlica iz 1835. Crna Gora je tada bila razdeljena na 8 okružja, od koje četiri Nahije, a druga četiri Brda zovu se. Nahije su sledeće:
- Katunska Nahija, sa devet plemena (Knežina): Cetinje, Njeguši, Ćeklići, Bjelice, Cuce, Ozrinići, Komani, Zagarač, i Pješivci.
- Riječka Nahija, sa pet plemenima: Građani, Ljubotin, Ceklin, Dobrsko-Selo, i Kosjeri.
- Lješanska Nahija, sa plemenima: Dražovina, Gradac, i Buron.
- Crmnička Nahija, sa plemenima: Boljevići, Limljani, Gluhi-do, Brčele, Dupilo, Sotonići, i Podgor.
A Brda ovo su:
- Bjelopavlići, sa plemenima: Petrušinovići, Pavkovići, i Vražegrmci.
- Piperi, sa plemenima: Crnci, Stijena, i Ćurković.
- Morača, sa plemenima: Donja-Morača, Gornja-Morača, i Rovci.
- Kuči, koji su tek 1831. k ostaloj Crnoj Gori pribavljeni, sa plemenima: Drekalovići, Bratonožići, Vasojevići, Orahovo, i Zatrebač. U ovom poslednjom sve sami rimokatolici Albanezkoga jezika žive.[18]
Vidi još
uredi- Istorija Crne Gore
- Stara Crna Gora
- Srbi u Crnoj Gori
- Stega crnogorska i brdska
- Praviteljstvo suda crnogorskog i brdskog
- Zakonik crnogorski i brdski (1798)
- Zakonik crnogorski i brdski (1855)
- Krstaš-barjak
- Brda (oblast)
- Brđani (Srbi)
- Primorje (Crna Gora)
- Primorci (Srbi)
- Boka kotorska
- Bokelji
- Plemena Crne Gore
Reference
uredi- ^ Stanojević 1975, str. 229-499.
- ^ a b Ljušić 2001.
- ^ Stamatović 1999.
- ^ Stamatović 2014a.
- ^ Kuljić 1994, str. 215-230.
- ^ Metropolit Danilo I. (1696–1735) nannte sich selbst „Danil, Metropolit von Cetinje, Njegoš, Fürst des serbischen Landes“ („Danil, vladika cetinjski, Njegoš, vojevodič srpskoj zemlji...“)
- ^ Matica srpska, Lingvistička sekcija (1974). Zbornik za filologiju i lingvistiku, Volume 17, Issues 1-2. Novi Sad: Matica srpska. str. 84. „Danil, mitropolit Skenderije u Primorja (1715. g.),28 Danil, vladika cetinski Njegoš, vojevodič srpskoj zemlji (1732. g.).”
- ^ Velibor V. Džomić (2006). Pravoslavlje u Crnoj Gori. Svetigora. „To se vidi ne samo po njegovom poznatom potpisu „Danil Vladika Cetinjski Njegoš, vojevodič Srpskoj zemlji“ (Zapis 1732. g.) nego i iz cjelokupkog njegovog djelanja kao mitropolita i gospodara. Zanimljivo je u tom kontekstu da ...”
- ^ Etnografski institut (Srpska akademija nauka i umetnosti) (1952). Posebna izdanja, Volumes 4-8. Naučno delo. str. 101. „Kada, za vlade Petra I, crnogorskoj državi pristupe B^elopavliЬi, pa posle i ostala Brda, onda je, zvanično, „Crna Gora i Brda“”
- ^ Stanojević 1955.
- ^ Stanojević 1975, str. 415-416.
- ^ Stanojević 1975, str. 416-418.
- ^ Slijepčević 1962, str. 480.
- ^ Slijepčević 1966, str. 270.
- ^ Durković-Jakšić 1991, str. 28.
- ^ Milićević 1981.
- ^ „Montenegro[[Kategorija:Botovski naslovi]]”. Arhivirano iz originala 04. 05. 2012. g. Pristupljeno 05. 07. 2013. Sukob URL—vikiveza (pomoć)
- ^ Grlica - kalendar crnogorski za godinu 1835. Arhivirano na veb-sajtu Wayback Machine (18. avgust 2022) st. 42 i 43 Arhivirano na veb-sajtu Wayback Machine (25. maj 2023).
Literatura
uredi- Vuković, Sava (1996). Srpski jerarsi od devetog do dvadesetog veka. Beograd: Evro.
- Durković-Jakšić, Ljubomir (1951). Srbijanska štampa o Njegošu i Crnoj Gori (1833—1851). Beograd: Naučna knjiga.
- Durković-Jakšić, Ljubomir (1951). Bibliografija o Njegošu. Beograd: Prosveta.
- Durković-Jakšić, Ljubomir (1957). Srbijansko-crnogorska saradnja (1830—1851). Beograd: Naučno delo.
- Durković-Jakšić, Ljubomir (1963). Englezi o Njegošu i Crnoj Gori. Titograd: Grafički zavod.
- Durković-Jakšić, Ljubomir (1971). Njegoš i Lovćen. Beograd: Pravoslavlje.
- Durković-Jakšić, Ljubomir (1980). Episkop užički Nikifor i mladi Njegoš. Kraljevo: Eparhijski upravni odbor Pravoslavne eparhije žičke.
- Durković-Jakšić, Ljubomir (1991). Mitropolija crnogorska nikada nije bila autokefalna. Beograd-Cetinje: Sveti arhijerejski sinod Srpske pravoslavne crkve, Mitropolija crnogorsko-primorska.
- Jačov, Marko (1990). Srbi u mletačko-turskim ratovima u XVII veku. Zemun: Sveti arhijerejski sinod Srpske pravoslavne crkve.
- Kuljić, Todor (1994). „Hijerokratska vlast”. Sociologija: Ćasopis za sociologiju, socijalnu psihologiju i socijalnu antropologiju. 36 (2): 215—230.
- Lučić, Čedomir M. (2002). Vlast i spoljni uticaji u Crnoj Gori 1499-1851. Srpsko Sarajevo: Filozofski fakultet.
- Ljušić, Radoš (2001). Istorija srpske državnosti. 2. Novi Sad: Ogranak SANU.
- Mikavica, Dejan; Vasin, Goran; Ninković, Nenad (2013). Istorija Srba u Crnoj Gori 1496-1918. Novi Sad: Prometej.
- Mikavica, Dejan; Vasin, Goran; Ninković, Nenad (2017). Srbi u Crnoj Gori 1496-1918. Nikšić: Institut za srpsku kulturu.
- Milićević, Jovan (1981). „Crna Gora 1797-1851”. Istorija srpskog naroda. knj. 5, sv. 1. Beograd: Srpska književna zadruga. str. 159—211.
- Milićević, Jovan (1986). „Crna Gora prvih decenija XVIII veka”. Istorija srpskog naroda. knj. 4, sv. 1. Beograd: Srpska književna zadruga. str. 31—38.
- Milićević, Jovan; Rakočević, Novica (1986). „Crna Gora od 1735-1797”. Istorija srpskog naroda. knj. 4, sv. 1. Beograd: Srpska književna zadruga. str. 498—530.
- Milović, Jevto M. (1956). Zbornik dokumenata iz istorije Crne Gore (1685-1782). Cetinje: Istoriski institut.
- Milović, Jevto M. (1984). Petar II Petrović Njegoš u svom vremenu. Titograd: Crnogorska akademija nauka i umjetnosti.
- Milović, Jevto M. (1987). Petar I Petrović Njegoš: Pisma i drugi dokumenti. 1. Titograd: Istorijski institut.
- Milović, Jevto M. (1988). Petar I Petrović Njegoš: Pisma i drugi dokumenti. 2. Titograd: Istorijski institut.
- Mladenović, Aleksandar (1973). Jezik vladike Danila. Novi Sad: Matica srpska.
- Pejović, Đoko D. (1981). Crna Gora u doba Petra I i Petra II: Osnivanje države i uslovi njenog razvitka. Beograd: Narodna knjiga.
- Petrović, Rastislav V. (1997). Vladika Danilo i vladika Sava (1697-1781). Beograd: Stručna knjiga.
- Slijepčević, Đoko M. (1962). Istorija Srpske pravoslavne crkve. 1. Minhen: Iskra.
- Slijepčević, Đoko M. (1966). Istorija Srpske pravoslavne crkve. 2. Minhen: Iskra.
- Stamatović, Aleksandar D. (1999). Kratka istorija Mitropolije crnogorsko-primorske (1219-1999). Cetinje: Svetigora.
- Stamatović, Aleksandar D. (2008). Tri pohare knjaza Danila (na Pipere, Bjelopavliće i Kuče). Podgorica: Srpsko narodno vijeće Crne Gore.
- Stamatović, Aleksandar D. (2014a). Istorija Mitropolije crnogorsko-primorske do 1918. godine (PDF). Cetinje: Svetigora. Arhivirano iz originala (PDF) 23. 06. 2019. g. Pristupljeno 21. 08. 2019.
- Stamatović, Aleksandar D. (2014b). Istorija Mitropolije Crnogorsko-primorske 1918-2009 (PDF). Podgorica: Unireks. Arhivirano iz originala (PDF) 29. 06. 2019. g. Pristupljeno 10. 09. 2019.
- Stamatović, Aleksandar D. (2014c). „Kanonski status Mitropolije crnogorske i Njegoša kao mitropolita 1830-1851. godine”. Od kosovskog zaveta do Njegoševog makrokozma: Petar II Petrović Njegoš (1813-2013). Kosovska Mitrovica: Filozofski fakultet. str. 127—142.
- Stanojević, Gligor (1955). Crna Gora u doba vladike Danila. Cetinje: Istoriski institut.
- Stanojević, Gligor (1975). „Crna Gora u XVIII vijeku”. Istorija Crne Gore. knj. 3, sv. 1. Titograd: Redakcija za istoriju Crne Gore. str. 229—499.
- Stanojević, Gligor (1979). Mitropolit Vasilije Petrović i njegovo doba (1740-1766). Beograd: Istorijski institut.
- Stefanović-Karadžić, Vuk (1837). Montenegro und die Montenegriner: Ein Beitrag zur Kenntniss der europäischen Türkei und des serbischen Volkes. Stuttgart und Tübingen: Verlag der J. G. Cotta'schen Buchhandlung.
- Stefanović-Karadžić, Vuk (1969). „Crna Gora i Crnogorci: Prilog poznavanju evropske Turske i srpskog naroda”. Etnografski spisi: O Crnoj Gori. Beograd: Prosveta. str. 265—354.
- Todorović, Vesna; Marojević, Nikola, ur. (2015). Sveti Petar Cetinjski: Između molitve i kletve: Sabrana djela. Cetinje: Svetigora.
- Ćirković, Sima (2004). Srbi među evropskim narodima. Beograd: Equilibrium.
