Indoevropski jezici

Indoevropski
Indoevropski
Geografska rasprostranjenost	Pre 16. veka: Evropa, zapadna, srednja i južna Azija; danas: širom sveta
Jezička klasifikacija	Jedna od primarnih svetskih jezičkih porodica
Prajezik	Praindoevropski
Podpodela	Albanski; Anatolski (izumro); Jermenski; Baltoslovenski (baltički i slovenski); Keltski; Germanski; Helenski; Indoiranski (indoarijski, iranski i nuristanski); Italski (uključuju romanske); Toharski (izumro);
ISO 639-2 / 5	ine
Glotolog	indo1319
	Rasprostranjenost indoevropskih jezika u svetu Većina koja govori jedan ili više indoevropskih jezika Manjina koja govori jedan ili više indoevropskih jezika sa službenim statusom Manjina koja govori jedan ili više indoevropskih jezika bez službenog statusa
	; Današnja rasprostranjenost indoevropskih jezika u njihovoj domovini Evroaziji: Albanski Jermenski Baltoslovenski (baltički) Baltoslovenski (slovenski) Keltski Germanski Helenski (grčki) Indoiranski (indoarijski, iranski i nuristanski) Italski (romanski) Neindoevropski jezici Prugaste oblasti označavaju gde je multilingvizam uobičajen

Porodica indoevropskih jezika je jedna od najproširenijih jezičkih porodica, koja obuhvata gotovo sve evropske jezike (u Evropi i u zemljama koje su naselili Evropljani) i znatan broj jezika u jugozapadnoj i južnoj Aziji.^[2] Ti jezici, posebno u svom starijem obliku, pokazuju takvu srodnost i takva podudarna obeležja u fonetici, morfologiji i leksici, da se bezuslovno mora zaključiti da su oni, u starije doba, bili tešnje međusobno povezani i da su tvorili jezičku zajednicu. Pretpostavljeni prajezik iz kojeg su se razvili svi indoevropski jezici naziva se praindoevropski jezik. Od njega nije ostalo nikakvog pisanog traga, ali se metodama komparativne lingvistike može rekonstruisati deo rečnika i gramatike tog jezika. Na osnovu rekonstruisanog rečnika može se pretpostaviti da se tim jezikom govorilo na prelazu iz mlađeg kamenoga u bronzano doba.

Indoevropski jezici se načelno dele u deset grana:

Baltoslovenski jezici

Dele se u dve grupe:

Baltički jezici

Slovenski jezici

Slovenski jezici u Evropi

Službeni jezik većine govornika

Neslužbeni, ko-službeni ili istorijski jezik

Neslovenski ili bilingvalno korišten jezik

Južna grupa

Porodica indoevropskih jezika (zeleni — živi, crveni — izumrli jezici)

Istočna grupa

Zapadna grupa

Germanski jezici

Germanski jezici su deo indoevropske jezičke porodice. Najraniji književni dokument na jednom germanskom jeziku je prevod Svetog pisma episkopa Vulfile na gotski. Danas se germanski jezici dele na tri grupe:

istočnogermanski jezici su mrtvi, a to su gotski, vandalski i burgundski
severnogermanski su švedski, norveški (skoro jednaki jezici), danski, islandski i ferjarski
zapadnogermanski su engleski, nemački (sa brojnim dijalektima, od kojih se neki vrlo razlikuju od standardnog nemačkog), holandski, frizijski jezici (zapadnofrizijski, saterlandski i severnofrizijski), afrikanski, jidiš i luksemburški.

Germanske jezike odlikuje skup fonetskih promena, pre svega u konsonantizmu (najupadljivije one promene poznate pod zajedničkim imenom „grimov zakon“), restrukturiranje indoevropskog glagolskog sistema i visok procenat reči koje se ne nalaze van germanskog jezičkog prostora.

Italski jezici

Italski jezici su grana indoevropskih jezika u koju spadaju stari jezici poput latinskog, oskijskog, umbrijskog, itd, kao i moderni romanski jezici, koji su se razvili iz latinskog.

Romanski jezici su deo italskih jezika. Ovaj skup obuhvata jezike koji potiču od latinskog jezika. Većina njih se razvila iz narečja latinskog jezika, odnosno „vulgarnog latinskog“ (Latina vulgata), kojima su, po raspadu Rimskog carstva, govorili „obični“ ljudi na prostorima koje danas zauzimaju Italija, Portugal, Rumunija, Francuska i Španija.

Grčki jezik

Je jedan od najbolje dokumentovanih jezika, kako svetskih tako i indoevropskih jezika. Postoje pisani dokumenti na starom grčkom jeziku za period od, skoro, 3000 godina. Najstarija forma grčkog je mikenski grčki koji se govorio za vreme tzv. ahejskog perioda. Savremeni grčki je živi jezik i jedan od najbogatijih jezika današnjice, sa fondom od preko 600.000 reči. Neki stručnjaci prenaglašavaju njegovu sličnost sa hiljadama godina starijim klasičnim grčkim. Razumevanje između ova dva jezika je stvar rasprave.

Albanski jezik

Albanski jezik je indoevropski jezik, koji sam predstavlja jednu granu ove porodice jezika. Tokom istorije, albanski jezik je usvajao reči iz niza stranih jezika: latinskog, slovenskih jezika, turskog, starogrčkog, italijanskog i drugih jezika. Albanski jezik je u dalekoj vezi sa slovenskim i baltičkim jezicima, a smatra se da je u bliskoj vezi sa izumrlim ilirskim jezikom.

Jermenski jezik

Jezik Jermena. Koristi ga oko 3 miliona ljudi. Sadrži elemente preuzetih iz drugih jezika, najviše persijskog, grčkog i sirijskog. Od ostalih indoevropskih jezika razlikuje se fonetskim sistemom, koji je preuzet iz kavkaskih jezika. Starojermenski je ostao u upotrebi u crkvi i nauci. Zajedno sa indoiranskim, baltoslovenskim, albanskim i tračkim jezicima pripada satemskoj skupini. Ima 32 dijalekta.

Keltski jezici

Potekli su od protokeltskog jezika. Tokom prvog milenijuma pre nove ere, korišćen je širom Evrope, od Britanskih ostrva do Male Azije. Danas su keltski jezici ostali u upotrebi samo u nekim delovima Velike Britanije, Bretanje (Francuska) i Kanade.

Arijski (indoiranski) jezici

Dele se u tri grupe:

Iranski jezici

Iranski
- Zapadnopersijski jezici
  - Severozapadnoiranski jezici
    - Medijski jezik
    - Parćanski jezik
    - Belučki jezik
    - Kaspijski jezik
    - Kurdski jezik
      - Kurmandži jezik
      - Soranski jezik
      - Južnokurdski jezik
  - Jugozapadnoiransk jezici
    - Persijski jezik
    - Luri jezik
- Istočnoiranski jezici
  - Severoistočnoiranski jezici
    - Baktrijski jezik
    - Avestanski jezik
    - Skitsko-osetinski jezik
  - Jugoistočnoiranski jezici
    - Pašto jezik
    - Pamirski jezici
      - Mundži jezik
      - Šungi jezik

Indoarijski jezici

(potrebno napisati)

Nuristanski jezici

(potrebno napisati)

Anatolski jezici

Anatolski jezici predstavljaju grupu jezika koji su se govorili na tlu Male Azije, pa stoga imaju i drugi naziv - Maloazijski. Ovi jezici su faktički izumrli, ali je dokaz njihovog postojanja sačuvan u mnogim crkvenim spisima.

Stariji
- Hetitski jezik †
- Luvijski jezik †
- Palajski jezik †
Noviji
- Likijski jezik †
- Lidijski jezik †
- Karijski jezik †
- Sidetijski jezik †
- Pisidijski jezik †

Toharski jezici

Toharski jezici su jedna od najzagonetnijih grana indoevropske jezičke grupe. Sastoji se iz 2 jezika, Toharski A (Turfanski, Arsi ili Istočno Toharski) i Toharski B (Kučeanski ili Zapadno Toharski). Ovi jezici su bili živi negde od šestog do osmog veka, a onda su izumrli, usled širenja Ujgurskih plemena.

Toharski jezici su korišteni u basenu reke Tarim u srednjoj Aziji, što danas odgovara provinciji Sinkjang u Kini.

Ime jezika je uzeto od pojma Toharci (grčki: Τόχαροι, Tokharoi) koji su koristili grčki istoričari (Ptolemej VI, 11, 6). Izraz Toharistan se obično povezuje sa Baktrijom u prvom milenijumu nove ere.

Paleobalkanski jezici

Na području Balkana i južne Italije se u antičko doba govorilo nekoliko jezika koji su klasifikovani kao indoevropski. Za njih se koristi zajednički naziv paleobalkanski jezici, iako su podaci o njima oskudni, pa se ne može tačno utvrditi koliko su oni bili srodni jedni drugima ili srodni ostalim indoevropskim jezicima.

Spisak paleobalkanskih jezika:

Reference

^ Hammarström, Harald; Forkel, Robert; Haspelmath, Martin; Bank, Sebastian, ur. (2016). „Indo-European”. Glottolog 2.7. Jena: Max Planck Institute for the Science of Human History.
^ Quiles, Carlos (jun 2017). „Indo-European demic diffusion model” (PDF) (2nd izd.). Badajoz: Universidad de Extremadura. Pristupljeno 24. 3. 2018.

Literatura

Anthony, David W. (2007). The Horse, the Wheel, and Language: How Bronze-Age Riders from the Eurasian Steppes Shaped the Modern World. Princeton University Press. ISBN 978-0-691-05887-0.
Auroux, Sylvain (2000). History of the Language Sciences. Berlin: Walter de Gruyter. ISBN 978-3-11-016735-1.
Fortson, Benjamin W. (2004). Indo-European Language and Culture: An Introduction. Malden, Massachusetts: Blackwell. ISBN 978-1-4051-0315-2.
Brugmann, Karl (1886). Grundriss der Vergleichenden Grammatik der indogermanischen Sprachen (na jeziku: nemački). Erster Band. Strassburg: Karl J. Trübner.
Houwink ten Cate, H.J.; Melchert, H. Craig & van den Hout, Theo P.J. (1981). „Indo-European languages, The parent language, Laryngeal theory”. Encyclopædia Britannica. 22 (15th izd.). Chicago: Helen Hemingway Benton.
Holm, Hans J. (2008). „The Distribution of Data in Word Lists and its Impact on the Subgrouping of Languages”. Ur.: Preisach, Christine; Burkhardt, Hans; Schmidt-Thieme, Lars; et al. Data Analysis, Machine Learning, and Applications. Proceedings of the 31st Annual Conference of the German Classification Society (GfKl), University of Freiburg, March 7–9, 2007. Heidelberg-Berlin: Springer-Verlag. ISBN 978-3-540-78239-1.
Kortlandt, Frederik (1990). „The Spread of the Indo-Europeans” (PDF). Journal of Indo-European Studies. 18 (1–2): 131—40.
Lubotsky, A. (1988). „The Old Phrygian Areyastis-inscription” (PDF). Kadmos. 27: 9—26. ISSN 0022-7498. doi:10.1515/kadmos-1988-0103.
Kortlandt, Frederik (1988). „The Thraco-Armenian consonant shift”. Linguistique Balkanique. 31: 71—74.
Lane, George S.; Adams, Douglas Q. (1981). „The Tocharian problem”. Encyclopædia Britannica. 22 (15th izd.). Chicago: Helen Hemingway Benton.
Porzig, Walter (1954). Die Gliederung des indogermanischen Sprachgebiets. Heidelberg: Carl Winter Universitätsverlag.
Renfrew, C. (2001). „The Anatolian origins of Proto-Indo-European and the autochthony of the Hittites”. Ur.: Drews, R. Greater Anatolia and the Indo-Hittite language family. Washington, DC: Institute for the Study of Man. ISBN 978-0-941694-77-3.
Schleicher, August (1861). Compendium der vergleichenden Grammatik der indogermanischen Sprachen (na jeziku: German). Weimar: Böhlau (reprinted by Minerva GmbH, Wissenschaftlicher Verlag). ISBN 978-3-8102-1071-5.
Szemerényi, Oswald; Jones, David; Jones, Irene (1999). Introduction to Indo-European Linguistics. Oxford University Press. ISBN 978-0-19-823870-6.
von Bradke, Peter (1890). Über Methode und Ergebnisse der arischen (indogermanischen) Alterthumswissenshaft (na jeziku: nemački). Giessen: J. Ricker'che Buchhandlung.
Beekes, Robert S.P. (1995). Comparative Indo-European Linguistics. Amsterdam: John Benjamins.
Chakrabarti, Byomkes (1994). A comparative study of Santali and Bengali. Calcutta: K.P. Bagchi & Co. ISBN 978-81-7074-128-2.
Collinge, N.E. (1985). The Laws of Indo-European. Amsterdam: John Benjamins.
Mallory, J.P. (1989). In Search of the Indo-Europeans. London: Thames and Hudson. ISBN 978-0-500-27616-7.
Renfrew, Colin (1987). Archaeology & Language. The Puzzle of the Indo-European Origins. London: Jonathan Cape. ISBN 978-0-224-02495-2.
Meillet, Antoine. Esquisse d'une grammaire comparée de l'arménien classique, 1903.
Ramat, Paolo; Ramat, Anna Giacalone (1998). The Indo-European languages. Routledge.
Schleicher, August, A Compendium of the Comparative Grammar of the Indo-European Languages (1861/62).
Strazny, Philip; Trask, R.L., ur. (2000). Dictionary of Historical and Comparative Linguistics (1 izd.). Routledge. ISBN 978-1-57958-218-0.
Szemerényi, Oswald (1957). „The problem of Balto-Slav unity”. Kratylos. 2: 97—123.
Watkins, Calvert (2000). The American Heritage Dictionary of Indo-European Roots. Houghton Mifflin. ISBN 978-0-618-08250-6.
Remys, Edmund, General distinguishing features of various Indo-European languages and their relationship to Lithuanian. Berlin, New York: Indogermanische Forschungen, Vol. 112, 2007.
P. Chantraine (1968), Dictionnaire étymologique de la langue grecque, Klincksieck, Paris.

Spoljašnje veze

Baze podataka

Dyen, Isidore; Kruskal, Joseph; Black, Paul (1997). „Comparative Indo-European”. wordgumbo. Pristupljeno 13. 12. 2009.
„Indo-European”. LLOW Languages of the World. Arhivirano iz originala 10. 10. 2017. g. Pristupljeno 14. 12. 2009.
„Indo-European Documentation Center”. Linguistics Research Center, University of Texas at Austin. 2009. Arhivirano iz originala 3. 9. 2009. g. Pristupljeno 14. 12. 2009.
Lewis, M. Paul, ur. (2009). „Language Family Trees: Indo-European”. Ethnologue: Languages of the World, Online version (Sixteenth izd.). Dallas, Tex.: SIL International. .
„Thesaurus Indogermanischer Text- und Sprachmaterialien: TITUS” (na jeziku: German). TITUS, University of Frankfurt. 2003. Pristupljeno 13. 12. 2009.
„Indo-European Lexical Cognacy Database (IELex)”. Max Planck Institute for Psycholinguistics, Nijmegen. Arhivirano iz originala 07. 11. 2015. g. Pristupljeno 03. 01. 2022.

Leksika

„Indo-European Etymological Dictionary (IEED)”. Leiden, Netherlands: Department of Comparative Indo-European Linguistics, Leiden University. Arhivirano iz originala 7. 2. 2006. g. Pristupljeno 14. 12. 2009.
„Indo-European Roots Index”. The American Heritage Dictionary of the English Language (Fourth izd.). Internet Archive: Wayback Machine. 22. 8. 2008 [2000]. Arhivirano iz originala 17. 2. 2009. g. Pristupljeno 9. 12. 2009.
Köbler, Gerhard (2014). Indogermanisches Wörterbuch (na jeziku: German) (5th izd.). Gerhard Köbler. Pristupljeno 29. 3. 2015.
Schalin, Johan (2009). „Lexicon of Early Indo-European Loanwords Preserved in Finnish”. Johan Schalin. Pristupljeno 9. 12. 2009.

[Glottolog-1] Hammarström, Harald; Forkel, Robert; Haspelmath, Martin; Bank, Sebastian, ur. (2016). „Indo-European”. Glottolog 2.7. Jena: Max Planck Institute for the Science of Human History.

[2] Quiles, Carlos (jun 2017). „Indo-European demic diffusion model” (PDF) (2nd izd.). Badajoz: Universidad de Extremadura. Pristupljeno 24. 3. 2018.

[2]

[1]