Ilandža
Ilandža je naseljeno mesto u opštini Alibunar, u južnobanatskom okrugu u Srbiji. Prema popisu iz 2011. bilo je 1406 stanovnika u 541 domaćinstvu.
Ilandža | |
|---|---|
 Pravoslavna crkva u Ilandži | |
| Administrativni podaci | |
| Država | Srbija |
| Autonomna pokrajina | Vojvodina |
| Upravni okrug | Južnobanatski |
| Opština | Alibunar |
| Stanovništvo | |
| — 2011. |  1.406 |
| — gustina | 21/km2 |
| Geografske karakteristike | |
| Koordinate | 45° 10′ 03″ S; 20° 55′ 16″ I / 45.167585° S; 20.921201° I |
| Vremenska zona | UTC+1 (CET), leti UTC+2 (CEST) |
| Aps. visina | 59 m |
| Površina | 66,3 km2 |
.svg)  Ilandža Ilandža na karti Srbije | |
| Ostali podaci | |
| Poštanski broj | 26352 |
| Pozivni broj | 013 |
| Registarska oznaka | PA |
Istorija
urediTokom istorije Ilandža menja svoje ime nekoliko puta naziv:
Zna se, da 1385. godine postoji - pominje se ilandžanska katolička[1] crkva (Ilonch). I da je naselje potpadalo tada komitetu Kovin,[2] Kaluđeri iz srpskog manastira Pećke patrijaršije su 1660. godine došli u selo "Ilanču". Tom prilikom su zapisali od stanovnika samo domaćina (kod kojeg su konačili) Nedeljka Andrejića i izvesnog Đurđa.[3]
Po proterivanju Turaka 1716. godine selo potpada pod Velikobečkerečki dištrikt. Godine 1717. bilo je u mestu 20, a 1727. samo 17 kuća. 1744. godine došlo je više porodica iz Srbije, a 1765. godine naselili se iz Pančeva Srbi i Rumuni (20 porodica), pa je tako broj domova povišen 1773. godine na 199 kuća. Ilandža je 1764. godine pravoslavna parohija u Bokanskom protoprezviratu.[4] Austrijski carski revizor Erler je 1774. godine konstatovao da to mesto pripada Tamiškom okrugu, Bečkerečkog distrikta. Ima militarski status a stanovništvo je srpsko.[5]
U mestu se sreću Smoljani, stari slovenski narod, koji se raširio sa teritorije današnje Bugarske.
Manastir Krušedol sa Fruške gore bio je 1771. godine dužan jednom Ilandžaninu. Kaluđeri su 1864. godine pozajmili od Milovana Grujića 200 f. "bez zaloge", a zbog "platiti fatove radi ciglane".[6]
Od 1774. godine potpadala je Ilandža Ilirsko-graničarskoj regimenti, 1776. pod Nemačko-Banatsku regimentu, Dojč-Banater (pa sve do 1845. godine kada je Ilandža dodeljena Srpskoj graničarskoj regimenti).[7] U Ilandži je oko sredine 19. veka službovao i umro carski i kraljevski oficir Voja (Vojin)[8] Davidov (umro krajem 1894). Njegov sin Svetozar Davidov od kadeta[9] 14. graničarskog pešadijskog puka, napredovao je do generala. Istovremeno je postao 12. septembra 1900. godine i mađarski plemić (nemeš) sa predikatom "ot Ilandže", po svom rodnom mestu. Davidov je dugo nakon odlaska u penziju živeo sa suprugom Sofijom u Beču, pred Prvi svetski rat prešao u Temišvar. Plemić ilandžanski je 1918. godine izabran za predsednika[10] Zbora proširenog Srpskog nacionalnog veća u Temišvaru, koje je donelo odluku o prisajedinjenju Banata novoj jugoslovenskoj kraljevini.[11]
Kulturnu hroniku Ilandže ispisala je njena elita. Godine 1822. u Ilandži se javljaju kao kupci srpske knjige Živan Popović stražmešter jubilarni i Toma Grujić učitelj. A 1831. godine kupci jedne umne knjige bili su Ilandžani: pop Aron Mijin paroh, Georgije Nikolić trgovac, Kuzman Josifović zemljedelac i Mojsej Živojnov moler.[12] Poučnu knjigu o ocu, uzeli su u Alibunaru, Ilandžani: Jovan i Manojlo Nikolić.[13] Srpsku istorijsku knjigu pribavili su 1846. godine u Alibunaru, čitaoci iz Ilandže: Dimitrije Crnjanski kapelan, Vasilije Petrović đakon, Emanuil Nikolić kupac, Vasilije Milovanović arendator.[14] Pretplatnik zemunskog lista "Podunavka" bio je 1857. godine Toma Nikolić iz Ilandže. Kupci umne Tacitove knjige bili su 1859. godine viđeni ljudi Ilandže. Prvi na spisku prenumeranata je verovatno bio i komandant mesta c.i.k. oberlajtant Andreja Čilić i mesni trgovci - Jovan, Timotije i Emanuel Nikolić, te Eftimije Demetrović.[15]
Po državnom šematizmu pravoslavnog klira u Ugarskoj iz 1846. godine, vidi se da u Ilandži živi 2325 pravoslavaca. Pravoslavno parohijsko zvanje je osnovano 1776. godine, a crkvene matrikule se vode od 1779. godine. U mestu je 1846. godine pravoslavna crkva posvećena Sv. Nikoli, a sveštenici su: parosi Nenad Putnik i Aron Mijin, dok je kapelan Dimitrije Crnjanski. Škola narodna veroispovedna ima tada 200 đaka, kojima predaje đakon i učitelj Vasilije Petrović.[16]
Kod Ilandže se 13. oktobra 1848. godine odigrala bitka između Mađarske revolucionarne vojske pod vođstvom kapetana Aranjija i Srba graničara i srbijanskih dobovoljaca. Srbi su branili svoju naciju i veru od hegemonistički nastrojenih Mađara, tokom tzv. Mađarske bune 1848. U ovoj bici su malobrojne srpske snage potučene, i samom mestu je naneta velika šteta, crkva je takođe mnogo oštećena, a posle 4 godine 1852. je i obnovljena. Zahvaljivao se 1857. godine Ilandžanin Emanuil Nikolić, vrhovni crkveni tutor, braći Vrščanima. Vršačka crkvena opština je tada poklonila ilandžanskom postradalom hramu jednu lepu svešteničku svečanu odeždu sa svim pratećim delovima.[17]
Dvadeseti vek
urediBaba Anujka, čuvena banatska trovačica, otrovala je arsenikom (preko posrednika) 1929. godine dvojicu meštana Ilandže. Umrli su u mukama Laza Ludoški i Nikola Momirov, kojima su otrov dobijen od stare Rumunke, sipali u vodu za piće njihovi bližnji.[18] Od 1931. godine opština ilandžanska je dobila svoje lekarsko mesto. Konkurs je objavljen juna 1931. godine, a prvom opštinskom lekaru se nudila plata od 12.000 dinara, stan i ogrev uz druge pogodnosti.[19] Vlasnik mlina u Ilandži, Petar Stefanović je 1932. godine bio aktivan učesnik na Zemaljskom kongresu mlinara održanom u Beogradu. On je tada već izabrani potpredsednik Saveza mlinova (od 1931). Predsednik ilandžanske opštine Živa Živojnov primio je 1937. godine na predlog ministra za fizičko vaspitanje - kraljevski Orden Sv. Save V reda.[20] Knez opštinski je bio zaslužan što je u Ilandži 1937. godine postavljena spomen-ploča počivšem kralju Aleksandru I Karađorđeviću Ujedinitelju. Glavni nosilac posla bila je Trgovačko-zanatlijska omladina, a autor ploče bio je novosadski inžinjer Predrag Jovanović. To spomen-obeležje će biti i spomenik svim palim Ilandžanima tokom Prvog svetskog rata 1914-1918. godine.[21]
Crkva
urediCrkva je zidana u vizantijskom stilu 1793. godine, a na mestu gde je bila stara, sazidana je kapela sa ikonama: sv. Nikole, sv. Stevana, sv. Jovana i sv. Trojice. Kada je 1797. godine popisan pravoslavni klir Temišvarske eparhije u "Ilanži" su zapisana tri sveštenika. Parosi, pop Simeon Putnikov (rukop. 1769), kapelan pop Andrej Grujić (1788) i đakon Nenad Putnikov (1795), pored srpskog znali su (izuzev đakona) i rumunski jezik.[22] U parohiji ilandžanskoj pominju se 1844. godine sveštena lica: Dimitrije Crnjanski kapelan, a Vasilije Petrović jerođakon. Graničar Jovan Subin je crkveni "pjevac" (pojac).
Crkveni inventar
uredi- Ikonostas je slikao 1874. godine Novak Radonjić, a poslednjih sedam ikona dovršio je njegov drugi učenik Aksentije Marodić. Parohijsko zvanje je zavedeno 1765. koje su godine i matrikule zavedene.
- Od starijih crkvenih knjiga postoje: Jevanđelje iz 1730. godine, Strasno Jevanđelje iz 1791. i Oktojih, iz 1849. god.
- Od stvari: Putir, koji je darovao Milovan Grujić 10. juna 1766. godine, a iskupio ga je Timotije Nikolić 1811. godine.
Za stalnog učitelja u Ilandži postavljen 1888. godine Dušan Lambrin.
Zanimljivosti
urediU doba Marije Terezije kopan je „Terezijin kanal“ koji prolazi kroz Ilandžansko polje. Narod ovaj kanal naziva Begejem. Zemljotres od 15. jula 1896. godine u 6 sati ujutru, je bio toliko jak da je izbio gvozdenu motku sa tornja, na kojoj je krst i jabuka stajala. Usled toga skinut je krst i jabuka, ponovo pozlaćeni i u četvrtak 19. septembra iste godine podignuti.
Od 1898. godine, ima Ilandža železničku stanicu, koja se nalazila na danas demontiranoj pruzi Sečanj — Alibunar.
U Ilandži su živeli Crnjanski, od kojih je Miloš Crnjanski profesor, novinar, književnik diplomata najpoznatiji Ilandžanac. Njegov predak mesni kapelan, pa paroh pop Dimitrije Crnjanski je 1844. godine pretplatnik jedne srpske knjige, a 1860. godine novosadskog časopisa "Danice". Pop Dimitrijev sin, pop Jovan je bio paroh i član Vršačke eparhijske skupštine 1895-1897. godine.[23] Mladi Ilandžanin Laza Crnjanski je učio gimnaziju u Segedinu, gde se 1867. godine javlja kao učenik četvrtog razreda, i pretplatnik Vukove knjige.[24]
Godine 1853, je u Ilandži bilo 1.221 duša i te godine potpadne pod Seleušku županiju, a 1873. godine pod Torontalsku županiju. Ovde se nalazi Ilandža (slatinsko stanište).
Demografija
urediU naselju Ilandža živi 1406 stanovnika, a prosečna starost stanovništva iznosi 44,1 godina (42,2 kod muškaraca i 46,0 kod žena). U naselju ima 541 domaćinstavo, a prosečan broj članova po domaćinstvu je 2,80.
Ovo naselje je uglavnom naseljeno Srbima, a u poslednja četiri popisa, primećen je pad u broju stanovnika.
|
|
||||||||||||||||||||||||||||||||
| m | ž |
|||
| ? | 2 | 1 | ||
| 80+ | 22 | 30 | ||
| 75—79 | 43 | 53 | ||
| 70—74 | 60 | 65 | ||
| 65—69 | 65 | 87 | ||
| 60—64 | 43 | 64 | ||
| 55—59 | 51 | 68 | ||
| 50—54 | 56 | 63 | ||
| 45—49 | 61 | 46 | ||
| 40—44 | 63 | 38 | ||
| 35—39 | 49 | 54 | ||
| 30—34 | 64 | 45 | ||
| 25—29 | 47 | 46 | ||
| 20—24 | 41 | 48 | ||
| 15—19 | 44 | 49 | ||
| 10—14 | 52 | 41 | ||
| 5—9 | 51 | 45 | ||
| 0—4 | 43 | 27 | ||
| Prosek : | 42,2 | 46,0 | ||
| ||||||||||||||||||||||||
|
| Pol | Ukupno | Neoženjen/Neudata | Oženjen/Udata | Udovac/Udovica | Razveden/Razvedena | Nepoznato |
|---|---|---|---|---|---|---|
| Muški | 711 | 161 | 455 | 61 | 22 | 12 |
| Ženski | 757 | 94 | 453 | 176 | 24 | 10 |
| UKUPNO | 1.468 | 255 | 908 | 237 | 46 | 22 |
| Pol | Ukupno | Poljoprivreda, lov i šumarstvo | Ribarstvo | Vađenje rude i kamena | Prerađivačka industrija |
|---|---|---|---|---|---|
| Muški | 396 | 300 | 0 | 1 | 23 |
| Ženski | 241 | 156 | 0 | 0 | 39 |
| UKUPNO | 637 | 456 | 0 | 1 | 62 |
| Pol | Proizvodnja i snabdevanje | Građevinarstvo | Trgovina | Hoteli i restorani | Saobraćaj, skladištenje i veze |
| Muški | 4 | 11 | 18 | 0 | 7 |
| Ženski | 0 | 0 | 12 | 1 | 2 |
| UKUPNO | 4 | 11 | 30 | 1 | 9 |
| Pol | Finansijsko posredovanje | Nekretnine | Državna uprava i odbrana | Obrazovanje | Zdravstveni i socijalni rad |
| Muški | 2 | 0 | 7 | 4 | 0 |
| Ženski | 0 | 3 | 2 | 7 | 6 |
| UKUPNO | 2 | 3 | 9 | 11 | 6 |
| Pol | Ostale uslužne aktivnosti | Privatna domaćinstva | Eksteritorijalne organizacije i tela | Nepoznato | |
| Muški | 4 | 0 | 0 | 15 | |
| Ženski | 1 | 0 | 0 | 12 | |
| UKUPNO | 5 | 0 | 0 | 27 | |
Reference
uredi- ^ "Zbornik muzeja Banata", Pančevo 8/1998. godine
- ^ "Monografija Podunavske oblasti", Napredak, Pančevo 1812-1927. godine
- ^ Dušan Popović, S. Matić: "O Banatu i stanovništvu Banata u 17. veku", Sremski karlovci 1931.
- ^ "Srpski sion", Sremski Karlovi 1905.
- ^ J.J. Erler: "Banat", Pančevo 2003.
- ^ "Srpski sion", Karlovci 1905. godine
- ^ Mileker 2005.
- ^ "Srpski sion", Karlovci 1895. godine
- ^ "Die Nera", Veiskirchner 1869.
- ^ Ljubivoje Cerović, Ljubomir Stepanov: "Srbi u Rumuniji", Temišvar 2000. godine
- ^ "Večernje novosti", Beograd 29. jun 2018. godine
- ^ Jevta Popović: "Sveslavije ili Panteon", Pešta 1831. godine
- ^ "Otac ili misli čedoljubivog oca", prevod, Karlovac 1832. godine
- ^ Jovan Subotić: "Kralj Dečanski...", Budim 1846. godine
- ^ Tacit: "Život knjeginje Julije Agrikole", prevod, Zagreb 1859. godine
- ^ Reesch de Lewald, Aloysius: "Universalis schematismus ecclesiasticus venerabilis cleri orientalis ecclesiae graeci non uniti ritus regni Hungariae partiumque eidem adnexarum, necnon magni principatus Transilvaniae, item literarius, seu nomina eorum, qui rem literariam et fundationalem scholarem ejusdem ritus procurant ... pro anno ...", Buda 1846.
- ^ "Srbski dnevnik", Novi Sad 1857. godine
- ^ "Vreme", Beograd 8. jun 1929. godine
- ^ "Vreme", Beograd 1931. godine
- ^ "Pravda", Beograd 1937. godine
- ^ "Pravda", Beograd 22. septembra 1937. godine
- ^ "Temišvarski zbornik", Novi Sad 9/2017.
- ^ "Srpski sion", Karlovci 1897. godine
- ^ Vuk St. Karadžić: "Život i običaji naroda srpskoga", Beč 1867. godine
- ^ „Knjiga 9”. Stanovništvo, uporedni pregled broja stanovnika 1948, 1953, 1961, 1971, 1981, 1991, 2002, podaci po naseljima (PDF). webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. maj 2004. ISBN 86-84433-14-9.
- ^ „Knjiga 1”. Stanovništvo, nacionalna ili etnička pripadnost, podaci po naseljima. webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. februar 2003. ISBN 86-84433-00-9.
- ^ „Knjiga 2”. Stanovništvo, pol i starost, podaci po naseljima. webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. februar 2003. ISBN 86-84433-01-7.
Literatura
uredi- Mileker, Feliks (2005). Letopisi opština u južnom Banatu. Pantić, Kosta; Belča, Dušan. ISBN 978-86-85075-04-9.
