Izbori za Skupštinu Crne Gore 2009.

Vanredne parlamentarne izbore u Crnoj Gori raspisao je Predsjednik Crne Gore Filip Vujanović 27. januara 2009. godine Odlukom o raspisivanju izbora za poslanike Skupštine Crne Gore, prema čl. 92 stav 5 Ustava Crne Gore:

Izbori za poslanike u Skupštinu Crne Gore 2009.

29. mart 2009.

Stranka Vođa % Mandati +/– Demokratska partija socijalista Milo Đukanović 51,94 48 / 81 Socijalistička narodna partija Srđan Milić 16,83 16 / 81 Nova srpska demokratija Andrija Mandić 9,06 8 / 81 Pokret za promjene Nebojša Medojević 5,93 5 / 81 Ovo je spisak stranaka koje su osvojile mandate. Pogledajte potpune rezultate ispod.

Raspisivanje izbora je učinjeno dan nakon što je 26. februara Skupština Crne Gore većinom glasova donijela odluku o skraćivanju svog mandata po predlogu Vlade Crne Gore, doduše uz izvjesne pravne upitnosti o legalnosti tog čina. Pretpostavlja se da su motivi ranijeg održavanja izbora najvjerovatnije izbjegavanje štete ekonomske krize, koja tek treba najžešće da pogodi Crnu Goru, kako vlast Mila Đukanovića ne bi bila ugrožena. Takođe, Ustavni zakon za sprovođenje Ustava Crne Gore je propisao da se izbori moraju održati ove godine:

„ Izbori za poslanike u Skupštinu Crne Gore održaće se najkasnije do kraja 2009. godine. ”

Prijavljivanje lista je trajalo od 16. februara do 4. marta 2009. godine, a predizborna ćutnja je trajala 27. marta 2009. godine. Izbori za jednodomnu Skupštinu Crne Gore će biti održani 29. marta 2009. godine, u isto vrijeme kada i lokalni izbori u opštinama Nikšić i Budva, kao i izbori za Predsjednike Opština Herceg Novi i Tivat. To su bili osmi skupštinski crnogorski izbori od uvođenja višestranačja u doba SFRJ 1990. godine i drugi od sticanja nezavisnosti 2006. godine.

U Crnoj Gori je imalo ukupno 494.289 građana sa pravom glasa prema posljednjim podacima Ministarstva za informaciono društvo, mada mjerila po tome ko konkretno ima pravo glasa uopšte nisu utvrđena. Broj poslanika koji se bira na ovim izborima nije poznat, jer Skupština Crne Gore nije donijela odluku povodom ovog pitanja. Prema računici (poslanik na svakih šest hiljada potencijalnih birača), broj poslanika bi trebalo da bude 82, dok najviši pravni akt države, ustav, propisuje fiksni broj u iznosu od 81 poslanika (prethodni odlazeći saziv). Za više informacija, pogledati dole. Crnogorske vlasti su objavile konačni birački spisak, na kojem se nalazi 498.305 građana, odnosno za 7.873 više od onoliko koliko je bilo na prošlogodišnjim predsjedničkim izborima. U periodu od 26. marta 2008. do 3. marta 2009. godine desile su se razne varijacije u biračkom spisku, između ostalog i kao deo otvorenih pitanja između Crne Gore i Srbije koji su otvoreni disolucijom državne zajednice, odnosno uglavnom pitanje dvojnog državljanstva - 17.712 novih birača je upisano u birački spisak, a 9.839 izbrisano iz njega.

Predizborni proces je okarakterisan prilično burnim elementima, između ostalih onaj koji se najviše ističe je proces oduzimanja državljanstva predsjednika NS-a Predraga Popovića, navodnog kršenja ljudskih prava - sklapanje koalicionog sporazuma Mila Đukanovića, prema kojem će biti favorizovanja članova vladajućih stranaka prilikom zapošljavanja, početka sudskog procesa u Švajcarskoj i Italiji protiv mafijaške grupe čiji je navodno član i crnogorski dugogodišnji politički lider Milo Đukanović, a sve to je propraćeno učestalim štrajkovima nezadovoljnih radnika i čudesnim jednočasovnim kvarom koji je kratkovremeno ostavio gotovo čitavu naciju bez struje.

Svi nacionalni savjeti manjinskih zajednica u Crnoj Gori, koje čine zajedno većinu stanovništva, jednoglasno su proglasili predstojeće parlamentarne izbore nelegitimnim i protivnim pravima koja su zagarantovana nacionalnim zajednicama u Crnoj Gori.

Na nacionalnim servisima će zbog dugova biti reklamirana samo vladajuća koalicija, a naime nijedan opozicioni izbor.

Prema prvim preliminarnim rezultatima izbora, pobijedila je vladajuća koalicija pod vođstvom Mila Đukanovića, ostajući nepobijeđena.

Izborni sistem i listići

Crna Gora je podijeljena na dvije izborne jedinice - glasovi dati na svim glasačkim mjestima u izbornoj jedinici se sabiraju po svršetku glasanja. Jedna izborna jedinica čini teritorija na kojoj Albanci čine većinsko stanovništvo, i ona daje 5 mandata u parlament, a ostatak Crne Gore druga, sa 76 mandata. Izborni cenzus je 3%: izborne liste (političke stranke, koalicije i grupe građana) koje osvoje ispod tri odsto od ukupnih glasova bivaju otpisani, a potom se poslanička mjesta dijele preostalim izbornim listama. Prilikom raspodjele mandata u Skupštini Crne Gore, koristi se D'Ontov sistem, koji favorizuje liste koje su osvojile više glasova u odnosu na one koje su osvojile manje. Izbori su slobodni i neposredni (višestranački), a glasanje tajno, dok se saziv parlamenta bira na četiri godine. Izborni sistem na snazi u Crnoj Gori je proporcionalni, sa zatvorenim izbornim listama.

Štampanje glasačkih listića je obavljeno u cetinjskoj štampariji Obod i trajalo je dva dana, u subotu 21. marta i nedjelju 22. marta. Procesu štampanja su prisustvovali predstavnici crnogorske izborne komisije, OEBS-a i posmatračkih nevladinih organizacija, i zaključuju da je sve izvršeno u redu. Od 498.305 glasačkih listića za prijavljene birače, 467.488 je štampano na crnogorskom jeziku¹ i ćiriličnim pismom, a 30.817 dvojezično, pored crnogorske ćirilice i na albanskom jeziku, za izbore za pet mjesta koja su zagarantovana albanskoj nacionalnoj manjini. Prema važećem zakonodavstvu u Crnoj Gori, obavezno je štampanje 3% dodatnih rezervnih listića, tako da je doštampano 14.950, pa je ukupan broj svih odštampanih glasačkih listića 513.255.

¹na srpskom jeziku. Skupština Crne Gore je 2007. godine usvojila novi Ustav, kojim je preimenovan zvanični jezik iz srpskog u crnogorski paralelno sa procesom dovršavanja crnogorske nacionalne suverenosti. Jezik je još nestandardizovan i činjenično nepriznat kao postojeći, pa su norme srpskog jezika još uvijek na snazi. Samog zvaničnog imenovanja na kojem jeziku su štampani listići ovog puta po prvi put prilikom parlamentarnih izbora nema.

Izborne liste

Za registraciju izbornih lista, potrebno je izbornoj komisiji Crne Gore dostaviti 1% biračkog tijela koji je bio na prošlim izborima, odnosno u ovom slučaju 4.904 potpisa. Ukupno će biti šesnaest izbornih listi, a naime sedam koalicija i devet političkih stranaka. Od svih šesnaest listi, pet su manjinske albanske. Izborna komisija Crne Gore je 11. marta 2009. godine žrijebom utvrdila redoslijed izbornih lista, nakon svršetka uspješnog registrovanja svih najavljenih opcija:

1. FORCA — Nazif Cungu
2. CRNOGORSKI KOMUNISTI
3. STRANKA PENZIONERA I INVALIDA CRNE GORE
4. NARODNjAČKA KOALICIJA — NARODNA STRANKA I DEMOKRATSKA SRPSKA STRANKA
5. EVROPSKA CRNA GORA — MILO ĐUKANOVIĆ (Demokratska partija socijalista Crne Gore, Socijaldemokratska partija Crne Gore, Bošnjačka stranka i Hrvatska građanska inicijativa)
6. „BOŠNjACI I MUSLIMANI ZAJEDNO, JEDNO“
7. POKRET ZA PROMJENE — MOŽEMO — NEBOJŠA MEDOJEVIĆ
8. SNP — SOCIJALISTIČKA NARODNA PARTIJA CRNE GORE — SRĐAN MILIĆ
9. NOVA SRPSKA DEMOKRATIJA — Andrija Mandić
10. KOALICIJA LIBERALNE PARTIJE I DEMOKRATSKOG CENTRA — „ZA DRUGAČIJU CRNU GORU“ — DR GORAN BATRIČEVIĆ
11. PARTIJA DEMOKRATSKOG PROSPERITETA — PARTIA E PROSPERITETIT DEMOKRATIK
12. UDSH - DUA FERHAT DINOŠA
13. OTADžBINSKA SRPSKA STRANKA — DOCENT DR Aleksandar Stamatović|ALEKSANDAR STAMATOVIĆ „ZA ISTINSKE SRBE“
14. „ALBANSKA KOALICIJA — PERSPEKTIVA“ “KOALICIONI SHQIPTAR – PERSPEKTIVA”
15. SRPSKA NACIONALNA LISTA
16. ALBANSKA LISTA —LISTA SHQIPTARE: DEMOKRATSKI SAVEZ U CRNOJ GORI — LIDHJA DEMOKRATIKE NË MAL TË ZI—MEHMET BARDHI & ALBANSKA ALTERNATAIVA—ALATERNATIVA SHQIPTARE—GJERGJ CAMAJ

- manjinska lista Albanaca

NS-DSS

Promotivni poster Narodnjačke koalicije

Narodnjačka koalicija je koalicija Narodne stranke i Demokratske srpske stranke. Obje partije dijele jednak broj mjesta, s tim što NS-u pripada posljednje neparno mjesto, kao i pozicija nosioca liste, koji je njen predsjednik Predrag Popović, trenutno pod procesom oduzimanja crnogorskog državljanstva zbog uzimanja srbijanskog. Koalicija se predstavlja kao čuvar i glas naroda, pozicionirajući se na dugotrajnu istorijsku opozicionu borbu i nasljeđe. Strogo podržava evropske integracije Crne Gore, ali se ne slaže sa idejom članstva u NATO paktu. Iako takva nije programski, ona je suštinski srpska. Slogani Narodnjačke koalicije su Glas naroda! i Narodnjaci su zakon!.

• Promotivni spotovi Narodnjačke koalicije

Predizborni pregovarački proces

Aktuelni Predsjednik Vlade Crne Gore i lider DPS CG Milo Đukanović

Vladajuća koalicija premijera Mila Đukanovića, Demokratska partija socijalista Crne Gore i Socijaldemokratska partija Crne Gore, i pored najava da će možda vlada pasti zbog spora oko Elektroprivrede Crne Gore (DPS CG je htio da se u roku od narednih pet godina potencijalnom kupcu dā mogućnost da postane većinski vlasnik, a ne samo polovični, dok je SDP CG striktno stajala na poziciji da država mora posjedovati većinu EP CG i poslije privatizacije), ponovno je utvrdila svoju dugovječnu predizbornu koaliciju. DPS drži vlast u Crnoj Gori od svog formiranja iz Saveza komunista Crne Gore 1991. godine, tj. komunisti u kontinuitetu od 1944. ili 1945. godine kada su poslije okupacije Jugoslavije od strane sila Osovine preuzeli vlast. Manjinska Hrvatska građanska inicijativa će opet biti u okviru koalicije DPS-SDP i dobiti zagarantovano mjesto. Najveće kontroverze usljed predizbornog procesa su uslijedile pri potpisivanju koalicionog sporazuma između DPS CG i HGI, kojim praktično garantuje da će partijska članska knjižica biti kriterijum prilikom zapošljavanja u budućoj vlasti. Po izbornoj pobjedi, šire se glasine da će se Milo Đukanović po drugi put, isto kao 2006. godine na prošlim parlamentarnim izborima, povući iz političkog života.

Ponuđeno je širenje vladajuće koalicije usljed ujedinjavanja opozicije, kako bi Demokratska unija Albanaca koja je do sada u Milovoj vladi išla kao članica vladajuće koalicije., jer nema šanse da sama prođe na izborima, a kao kandidat se spominje i Bošnjačka stranka, koja je na prethodnim izborima odbila savez sa DPS-om. U pregovorima sa BS-om, DPS je ponudio Bošnjacima dva mjesta na svojoj listi, dok oni zahtijevaju tri mjesta, kako bi napredovali u odnosu na prošle izbore, potom pravo da formiraju svoj zasebni partijski klub, koji neće biti zavisan i opoziv od DPS-a, ali i procentualno učešće u izvršnoj vlasti i svim državnim institucijama i javnim službama, uključujući i diplomatiju. Pet navedenih partija bi trebalo da čine proširenu vladajuću koaliciju, dok su kao dodatne alternative pominjani i kandidati iz opozicije, LP CG koja mora odlučiti sa kim će ići ako želi da očuva predstavništvo u crnogorskom parlamentu, pa čak i prosrpska NS (koja je ponekad doduše učestvovala ranije u vlasti sa DPS-om, tokom 1990.-ih), sa kojom je DPS već u posljednjim fazama sklapanja lokalne koalicije na izborima u Budvi, na opšte zaprepašćenje ostatka opozicije. Uslovi su im ravnopravnost srpskog jezika i neprikosnovenost položaja i imovine Srpske pravoslavne crkve u Crnoj Gori. Ubrzo je uslijedio proces protiv lidera narodnjaka Predraga Popovića i dat mu je rok u iznosu od 30 dana da se odrekne državljanstva Republike Srbije, jer Crna Gora ima restriktivni pristup. Cjelokupna opozicija je stala u odbranu narodnjačkog lidera, koji se izjasnio da se neće odricati srbijanskoga državljanstva, jer velike kontroverze kruže oko ovog događaja, usmjeren upravo protiv njega i u pred izbore. Shodno posljednjim zbivanjima, NS je prekinula sve kontakte sa DPS i isključila koaliciju sa vladajućim partijama zbog prisustva SDP na listi, kao i zatražila objašnjenje za dvolične stavove vlasti Mila Đukanovića prilikom dodjeljivanja i oduzimanja crnogorskog državljanstva. LP je odbila ikakvu mogućnost saradnje sa vlastima. Bošnjačka stranka je prihvatila 5% učešća u vlasti, jedno diplomatsko mjesto, dva mjesta u skupštini, potpredsjednika skupštine i potencijalnog trećeg poslanika ako lista vlade osvoji više od 56% glasova. Najavljeno je da će BS formirati poslanički klub sa HGI, ili će im DPS pozajmiti jednog poslanika. U stranci je bila velika podijeljenost oko toga s kim ići u koaliciju, ali je ipak opcija sa vlašću odnijela malu većinu. Time se okončao proces formiranja vladine liste, koja je proširena jednom strankom.

Po transformaciji dela nekadašnje političke alijanse "Srpska lista" u jedinstvenu političku stranku Nova srpska demokratija, koja je oslobođena ekstremnih srpskih nacionalista, njen lider Andrija Mandić je uputio poziv na stvaranje jedinstvene opozicione liste koja bi mogla da smijeni dosadašnju vlast. Pregovori sa druga dva lidera opozicije, predsjednikom PZP Nebojšom Medojevićem i predsjednikom SNP Srđanom Milićem traju, s predlogom da sve tri stranke podijele osvojene mandate na tri. Koalicija NOVE i Pokreta za promjene je skoro gotova, dok bi Socijalistička narodna partija Crne Gore htjela veći udio nego njena dva potencijalna koaliciona partnera, shodno podacima o njenom nedavnom rastu rejtinga. Dok većina članstva SNP CG podržava jedinstvenu opozicionu listu NOVA-PzP-SNP, dio užeg rukovodstva, uključujući predsjednika Srđana Milića, razmatra da li je isplativije po partiju da ide samostalno i van ove koalicije. Sporno je i pitanje dodatnih manjih partija koje bi se našle na ujedinjenoj listi crnogorske opozicije, dok SNP ima i programske zahtjeve zaštite socijalne pravde. No, SNP CG se odlučila kako je zajednička lista ipak najbolje rješenje i postavila nekoliko tačaka programskih uslova NSD-PZP-u, uključujući veću decentralizaciju, što podrazumijeva i formiranje novih opština, ravnomjernu zastupljenost manjina, itd. Nakon prihvatanja svih programskih principa SNP-a, istaknuto je da se ne želi nikakva krnja lista, već ujedinjena opozicija, u kojoj bi se naišli možda i bivše stranačke kolege NSD-a i PZP-a - Srpska nacionalna lista i Demokratski centar Crne Gore, što obje partija nalaze problematičnim. Predsjednik PzP Nebojša Medojević je isključio svaku mogućnost uključenja Stranke srpskih radikala, koja se izjasnila za jedinstvo opozicije, tvrdeći da nema mjesta za ekstremiste niti jedne boje. Predsjednik SNP-a Srđan Milić je potom uputio upitnim cjelokupnoj opoziciji i počeo diskusiju o samim kvotama. Odnosi između SNP i ostatka opozicije su značajno ohladneli poslije optužbi da vlast promoviše SNP CG kao lidera opozicije u Crnoj Gori. Shodno odbijanju Liberala opcije jedinstvene liste i preporuke da više različitih opcija jača opoziciju u Crnoj Gori, Predsjednik Socijalističke narodne partije Crne Gore Srđan Milić je najavio da će partija najvjerovatnije samostalno na izborima, nakon čega je uslijedila molba od predsjednika NSD Andrije Mandića da se opcija ujedinjene opozicije još malo razmotri, kao i zahtjev predsjednika PZP Nebojše Medojevića da se Milić objasni zašto razbija jedinstvo opozicije. S. Milić je potom odložio sjednicu Glavnog Odbora na kojoj će biti donijeta konačna odluka, želeći da se ostavi još malo mjesta za pregovore, no samostalan nastup je izvjestan.

Dio SL koji se nije sjedinio u NSD, Srpski nacionalni klub, koji je uživao podršku radikala i bio politički organ nevladine organizacije po imenu Srpsko narodno vijeće Crne Gore, najavivši povlačenje iz politike, potvrdio je da neće biti isticanja srpske nacionalne liste na izborima i podržao stvaranje jedinstvene liste opozicije u Crnoj Gori. No ipak, jedna grupacija ovih srpskih političkih disidenata pod vođstvom predsjednika podgoričkog opštinskog odbora nekadašnje SNS je najavila osnivanje Stranke srpskih narodnjaka. SSN će formirati za izbore Srpsku nacionalnu listu zajedno sa Strankom srpskih radikala, kao učestvuje u pregovorima o opozicionoj listi sa SNP-om, ali koju isključuju kao moguće koalicione partnere i NSD i PZP - prvi jer ne žele saradnju sa disidentima, a drugi jer ne žele saradnju sa ekstremnim nacionalistima. Radikali su formalno potvrdili takvu predizbornu koaliciju, čiji će član biti i NVO SNV CG pored još nekoliko srpskih nevladinih organizacija, kao i istaknuti Srbi u Crnoj Gori koji su vanstranačke ličnosti, ali je i naglašeno da jedinstvena lista opozicije nije isključena. Lider SNL će biti bivši srpski partijski funkcioner Dobrilo Dedeić.

Od manjih partija, Narodna stranka je vodila pored opozicije i pregovore sa vlastima, ali poslije započinjanja procesa da se oduzme crnogorsko državljanstvo njenog Predsjednika, pregovori su ograničeni na SNP, čije je sve principe NS prihvatila. Sličan predlog je upućen i Bošnjačkoj stranci, koja zahtijeva od opozicije ono što joj vladajuća koalicija nije bila spremna ponuditi. Demokratska srpska stranka je izrazila želju izričito da se priključi listi opozicije, dok je Demokratska stranka jedinstva poslije raskola cijepanjem iz SNP-a prije pet godina, po prvi put ušla u otvoreni dijalog sa stranke iz koje je proizišla. Njen predsjednik Zoran Žižić se izjasnio za jedinstvenu opozicionu listu koja bi uključivala dvije trećine opozicije i rekao da je stranka prihvatila principe SNP-a za predizbornu koaliciju. Nakon što je NS izrazila šok SNP-ovog odbijanja široke koalicije opozicije, DSS je pozvala na jednu manju koaliciju, koaliciju političkih opcija koje su se zalagale za zajedničku državu sa Srbijom.

Demokratska stranka jedinstva je učestvovala u svim pregovorima sa SNP CG i ostalim opozicionim faktorima o jedinstvenoj opozicionoj izbornoj listi, prvi put poslije raskola od te partije 2005. godine, i shodno nerealizaciji koalicije, našla se izvan svih većih docnijih predizbornih pregovora i odlučila da ne učestvuje na izborima, što možda naglašava i kraj političke karijere DSJ.

Nedavno stvoreni Demokratski centar Crne Gore će najvjerovatnije ići u koaliciju sa Liberalnom partijom Crne Gore. Kao manja partija koja se spominje kao mogući kandidat za ovu listu je Građanska partija Crne Gore, koja je uslovila koaliciju sa jasnim priznavanjem jedino crnogorske nacionalne samobitnosti, crnogorskog jezika i Crnogorske pravoslavne crkve u Crnoj Gori. Nagovještaji o ovakvoj predizbornoj koaliciji su porasli nakon što je LP odbila i saradnju sa vlastima i stvaranje jedinstvene opozicione liste, što smatra kontraproduktivno po samu opoziciju, kao i da je isuviše kasno za takve šire poduhvate i formalnog održavanja osnivačke skupštine DC-a.

Političke stranke albanske nacionalne manjine u Crnoj Gori će takođe imati svoje predstavnike u crnogorskoj skupštini, ali pitanje ostaje otvoreno na koji način će doći do njih — traže zagarantovana mjesta u parlamentu (Demokratski savez u Crnoj Gori, Partija demokratskog prosperiteta, Albanska alternativa, Nova demokratska snaga - FORCA). Mehmet Bardhi (DS CG) je istakao da u koalicije može biti mjesta i za DUA-u, i pored dosadašnjih neslaganja i da takva koalicija može osvojiti četiri mandata. Predsjednik AA Vasel Siništaj je potvrdio da će se svih pet partija naći u jednoj koaliciji i naglasio mogućnost ujedinjenja u jednu političku stranku u budućnosti, kao i da očekuje da će složna lista Albanaca osvojiti možda čak i pet mjesta u parlamentu.

Bošnjačko - demokratska partija Crne Gore je predložila ujedinjenje svih bošnjačkih nacionalnih stranaka u jednu listu, kako bi se lakše borili za interese bošnjačkog naroda u Crnoj Gori.

Novoformirana Stranka penzionera i invalida iz sličnih prethodnih političkih stranaka će učestvovati na izborima samostalno sa sloganom "istina i pravda". Predsjednik PZP Nebojša Medojević je pozvao SPI da se priključi pregovorima o jedinstvenoj listi opozicije, obećavajući uvođenje minimalne socijalne penzije, uvođenje jedne starosne penzije bez obzira na godine ranog staža, potom subvencije za električnu energiju, kao i besplatne osnovne medicinske usluge.

NVO Matica muslimanska, koja se bavi negovanjem kulture i tradicije muslimanskoga naroda u Crnoj Gori, nudi podršku listi koja pristane da na svojoj izbornoj listi okači broj predstavnika crnogorskih Muslimana srazmeran njihovom udjelu u stanovništvu države, a naime, da se predlog kandidata ostavi u rukama MM. MM tvrdi da raspolaže biračkim tijelom u iznosu do 20.000 potencijalnih birača.

Finansiranje

1.360.000 evra će biti uloženo iz državnih fondova za predstojeće izbore. Deset odsto prema Zakonu o finansiranju političkih partija će se ravnopravno podijeliti svim izbornim listama. Prema tome, u slučaju da svih do sada deset najavljenih lista uspije da se prijavi za izbore, svaka će dobiti po 13.600 evra. Izborne liste mogu da se finansiraju dodatno i iz privatnih sredstava, koji prema istom zakonu ne smiju biti veći od 40% od dodijeljene sume od države, što znači da bi, u slučaju da ovaj iznos bude dodijeljen, mogli najviše uložiti još 5.440 evra, odnosno 19.040 evra sveukupno zajedno sa državnim sredstvima.

Ankete

Na ovim izborima je skoro potpuno izvjesno da će vladajuća izborna lista osvojiti apsolutnu većinu glasova, iz više razloga, među kojima su veličina izborne koalicije i DPSova politička popularnost i jačina nad izbornim procesom, nezastupljenost drugih izbornih opcija i haos i opšte rasulo unutar opozicije. Opšte je očekivanje da ovi izbori prvenstveno služe da bi se utvrdilo stanje unutar opozicije, odnosno koliko je ojačao sadašnji ponovni lider opozicije SNP u odnosu na ostale partije, odnosno koliko je PZP propao, kao i koje je stanje nove NSD, i koliko su odnijele sekundarne opcije koje su se odvojile od ove dvije opozicione političke stranke.

Prvu anketu sprovela je nevladina organizacija Stratedžik Marketing, od 12. do 19. februara 2009.

• DPS CG - 48%

• NSD - 14%

• SNP CG - 13%

• PZP - 13%

• LP CG - 3%

• SDP CG - 2%

• ostali - 7%

Crnogorska agencija CEDEM, koja je često pod optužbama iz redova opozicije da je prorežimska i da „frizira“ rezultate pred izbore, kako je i sada učinila objavivši ih 10 dana pred same izbore, obavila je anketu od 9. do 15. marta 2009. godine, uzevši uzorak u iznosu od 1.207 ispitanika u 19 različitih opština sa potencijalnom statističkom greškom u iznosu od 2,81%. Preda CEDEMovim analizama, izlaznost će ostati visoka i iznosiće oko 72,1%, pobjeda vladajuće koalicije nije upitna, lider opozicije će biti SNP, a za njim će biti NOVA i posljednja će u parlament ući PZP. Velika izlaznost dovodi u pitanje prolaznost u parlament svih ostalih partija, i može donijeti više glasova NOVoj, koja je posebno popularna kod žena i mladih, a donekle i PzP-u, od onoga koliko je procijenjeno anketom:

• Evropska Crna Gora DPS, SDP, BS, HGI - 51,2%
• Socijalistička narodna partija - 16.8%
• Nova srpska demokratija - 12%
• Pokret za promjene-Možemo - 6.3%
• Stranka penzionera i invalida - 3.5%
• Za drugačiju Crnu Goru - DC i LPCG - 2.9%
• Bošnjaci i Muslimani zajedno - 1.9%
• Srpska nacionalna lista - 1.6%
• Narodnjačka koalicija - NS DSS - 1%
• Albanska lista DSCG i AA - 0.7%
• Otadžbinska srpska stranka - 0.6%
• Albanska Koalicija -perspektiva - 0.6%
• Crnogorski komunisti - 0.3%
• FORCA - Nazif Cungu - 0.3%
• DUA-Ferhat Dinoša - 0.2%
• PDP - 0.2%

Pored sigurne prisutnosti Đukanovićeve koalicije, SNP, NSD i PZP, ostaje upitnost prolaznosti cenzusa od strane liberalno-građanske koalicije, prema anketi, njima je jedina šansa ako preuzmu još biračkog tijela od Pokreta za promjene i angažuju se u manjinama čime bi osigurali mjesto u parlamentu. Stranka penzionera i invalida vjerovatno ulazi u parlament, što je najveće iznenađenje ovih izbora. Zbog manjinskog izbornog procesa, ankete vjerovatno nisu tačne kada su u pitanju albanske liste i ne može se otkriti njihova prolaznost. Nijedna druga izborna lista vjerovatno neće ući u parlament, s tim što bi jedino teoretski Bošnjaci-Muslimani, SNL i NS-DSS mogli podići svoju popularnost do cenzusa žestokom i aktivnijom kampanjom.

Posmatrači

Predsjednik Skupštine Crne Gore Ranko Krivokapić (SDP CG) je 30. januara 2009. godine pozvao predsjednika Evropskog parlamenta Hansa Gert Poteringa, predsjednika parlamentarne skupštine OEBS-a Žoa Soaresa, predsjednika Parlamentarne skupštine Savjeta Evrope Luisa Marija de Puiđa, generalnog sekretara Savjeta Evrope Terija Dejvisa i ambasadora Janeza Lerančića (direktor ODIHR-a). Opozicija je podržala poziv da posmatrači budu Organizacija za evropsku bezbjednost i saradnju i Kancelarija za demokratiju i ljudska prava. Šef posmatračke misije OEBS-a na crnogorskim parlamentarnim izborima 2009. je Artis Pabriks. Izbore će nadgledati ukupno 1.210 posmatrača. Od toga, najveći udio će imati CDT Crne Gore, sa 580 posmatrača. Poslije njega je druga nevladina organizacija, CEMI, sa 401 posmatračem. Stranih posmatrača će ukupno biti 227, od kojih najviše iz OEBS-a, odnosno 126.

NVO Centar za demokratsku tranziciju je upozorio na grubo ustavno kršenje izbornog sistema od strane vladajuće većine, prouzrokovano nedefinisanošću mnogobrojnih pitanja prije raspisivanja izbora - nije poznat broj poslanika koji će imati novi saziv Skupštine Crne Gore, niti kako će biti ostvareno predstavništvo manjinskih naroda u Crnoj Gori, ni samo ime službenog tijela koji će organizovati i sprovesti izbore, pa čak ni ko konkretno u Crnoj Gori posjeduje biračko pravo - što je moralo biti utvrđeno prije raspisivanja izbora. CDT apeluje na crnogorske vlasti da što prije razjasne ova sporna pitanja u interesu ispravljanja zakonodavne greške i očuvanja i daljeg razvitka demokratije i poretka u Crnoj Gori. CDT je dobio zahtjev od izborne komisije da imenuje 50 članova koji bi sačinjavali posmatračku komisiju CDT-a na ovim izborima.

Predsjednik SNP Srđan Milić je informisao u razgovoru gospodina A. Pabriksa o učestalim i brojnim zloupotrebama od strane vlasti prilikom formiranja biračkih odbora u izbornim mjestima. Kao primjer po samu SNP CG navodi odbijanje njenog kandidata za predstavnika SNP CG i člana stalnog sastava biračkih odbora u Opštini Kolašin. SNP je povodom ovoga podnio tužbu Upravnom sudu Crne Gore. Kao najgori primjer takođe navodi i Opštinu Rožaje, gdje su isključivo predstavnici Đukanovićeve koalicije stalni članovi biračkih odbora. S. Milić tvrdi da je nedopustivo da na biračkim odborima izbore prate i nadgledaju samo članovi jedne od šesnaest izbornih lista kao stalni članovi, i pogotovo da isključivo njihovi članovi obavljaju proces glasanja van biračkog mjesta.

Za ove parlamentarne izbore, izborna komisija Crne Gore nije odobrila finansiranje članova biračkih odbora u proširenom sastavu, već da će ih morati finansirati sami predlagači njihovih kandidata. Ovo je dovelo do toga da će opozicija u najviše slučajevima ostati i bez članova proširenih sastava biračkih odbora. Zbor ovih i drugih sličnih problema, opozicioni lider S. Milić je doveo u upitnost legitimnost ovih izbora.

Predizborna tišina

Predizborna tišina je počela u ponoć, 28. marta. Jedini koji su prekršili predizbornu ćutnu je TV IN, koja je od 1:10 do 1:35 emitovala reprizu intervjua sa crnogorskim premijerom i liderom vladajuće koalicije Milom Đukanovićem, prekršivši predizbornu ćutnju u korist vlasti. Za ovaj incident, IN televizija se iskreno izvinile i izrazila uvjerenje da njen prekršaj predizborne ćutnje nije drastičan.

Glasanje i izlaznost

Tok glasanja

Lideri svih izbornih lista su svi izašli na izbore. Prvi je glasao lider Narodnjačke koalicije Predrag Popović u 10:00.

Biće onako kako prosudi glas naroda. Očekivanja su vrlo optimistična. Nemamo dilemu oko toga da li će se NK dobro plasirati... narod kaže da je kiša berićet... neka bude na berićet naroda.

U 11:00 glasao je lider Nove srpske demokratije Andrija Mandić u podgoričkoj osnovnoj školi „Branko Božović“.

Očekujem bolji rezultat za NSD. Nova srpska demokratija je najmlađa politička stranka u Crnoj Gori i tako da je teško možemo uporediti sa nekim prethodnim izbornim rezultatom, jer je ovo nova stranka i politika i od petnaest ljudi je novih devet.

A. Mandić je dodao da je Crnoj gori potrebna nova vlada, i to bez Demokratske partije socijalista. Treći je glasao lider liberalno-demokratske koalicije Goran Batrićević, u podgoričkoj osnovnoj školi „Milorad Misa Buzan“ i dodao da ne očekuje nikakve spektakularne promjene i da treba očekivati nove izbore zbog ekonomske krize.

Mislim da će ovo biti najkraći mandat jedne vlade u Crnoj Gori.

Lider Socijalističke narodne partije Srđan Milić je glasao u 12:00.

Ono što smo radili u toku kampanje, čini me ponosnim. Niti jednog čovjeka u Crnoj Gori nijesmo uvrijedili, a sa druge strane, bili smo potpuno usmjereni ka onome što će doći poslije 29. marta.

Izuzetak je slučaj kada je lider Pokreta za promjene Nebojša Medojević na biračkom mjestu od strane DPS-ovog člana obližnjeg opštinskog biračkog odbora Milana Jovovića nakon izjave za novinare, u podgoričkoj osnovnoj školi „Maksim Gorki“. PZP je uložio protest opštinskoj izbornoj komisiji, nakon čega je komisija lažno objavila da je PzP žalbu povukao, što je prenijela i crnogorska državna televizija, prouzrokujući opšti protest pokreta na konferenciji za novinare.

To bi onda otvorilo prostor za PZP, zajedno sa ostalim opozicionim partijama, da već u ponedjeljak počne dogovore o novoj, odnosno prvoj demokratskoj vlasti u Crnoj Gori.

U oko 13:00 je glasao lider proevropske koalicije Milo Đukanović i izjavio da očekuje najubjedljiviju do sada izbornu pobjedu njegove političke stranke.

CEMI je naveo ukupno tri veće nepravilnosti tokom glasanja:

• navedeni napad na N. Medojevića, „povreda biračkog prava“
• na biračkom mjestu u Tuzima je prekršena procedura glasanja, nekorišćenjem optičke provjere zaštitnog spreja
• na biračkom mjestu u Ulcinju su korišteni mobilni telefoni, što nije dopušteno

Izlaznost

CDT je objavio da je do zatvaranja biračkih mjesta u 21:00 glasalo oko 324.840, odnosno 65,2% od ukupnog biračkog tijela.

Rezultati

Politički direktor DPS Predrag Sekulić je ubrzo po objavljivanju preliminarnih izbora objavio pobjedu koalicije pod vođstvom Mila Đukanovića, u čijem je izbornom štabu, u zgradi vlade, počelo slavlje. Kao najavljivano, vlasti su dobile vrlo ubjedljivu pobjedu poslije mnogo izbora.

Rezultati izbora prema CEMI-ju:

• DPS-SDP-BS-HGI: 50,5%

• SNP: 17,3%

• NSD: 9,3%

• PZP: 5,9%

• NS-DSS: 3,1%

• LP-DC: 2,5%

• SPI: 2%

• SNL: 1,3%

• B&M: 1,1%

• AL: 1%

• FORCA: 0,8%

• OSS: 0,7%

• ostali: 4,4%

Procjena raspodjele mandata prema CDT-u:

• ECG: 46
• SNP: 16
• NSD: 8
• PZP: 5
• NK: 2
• DUA: 1
• FORCA: 1
• AL: 1
• AK: 1

Konačne rezultate izbora objavila je Izborna komisija 10. aprila 2009. godine:

R. br.	Izborna lista		Glasovi	%	Mandati	+/-
1.	-	Evropska Crna Gora – Milo Đukanović	168.290	51,02	48	+5
2.	-	SNP – Socijalistička narodna partija Crne Gore – Srđan Milić	54.547	16,54	16	+8
3.	-	Nova srpska demokratija – Andrija Mandić	29.883	9,06	8	+2
4.	-	Pokret za promjene – Možemo – Nebojša Medojević	19.546	5,93	5	-6
5.	-	Narodnjačka koalicija – Narodna stranka i Demokratska srpska stranka	9.448	2,86	0	-3
6.	-	Koalicija Liberalne partije i Demokratskog centra – „Za drugačiju Crnu Goru“ – dr Goran Batrićević	8.759	2,66	0	-1
7.	-	Stranka penzionera i invalida Crne Gore	7,691	2,33	0	—
8.	-	UDSH – DUA Ferhat Dinoša	4.747	1,44	1	—
9.	-	Srpska nacionalna lista	4.291	1,30	0	-2
10.	-	„Bošnjaci i Muslimani zajedno, jedno“	3.489	1,06	0	—
11.	-	FORCA – Nazif Cungu FORCA – Nazif Cungu	2.939	0,89	1	+1
12.	-	Albanska lista – Lista Shqiptare: Demokratski savez u Crnoj Gori – Lidhja Demokratike në Mal të Zi – Mehmet Bardhi & Albanska alternativa – Alternativa Shqiptare – Đerđ Čamaj	2.898	0,88	1	-1
13.	-	„Albanska koalicija – Perspektiva“ "Koalicioni Shqiptar – Perspektiva"	2.619	0,79	1	+1
14.	-	Otadžbinska srpska stranka – Docent dr Aleksandar Stamatović – „Za istinske Srbe“	2.446	0,74	0	—
15.	-	Crnogorski komunisti	1.594	0,48	0	—
16.	-	Partija demokratskog prosperiteta Partia e Prosperitetit Demokratik	805	0,24	0	—

Kontroverze

Postoje brojna pitanja, pored vrlo visoke generalne prisutnosti korupcije u Crnoj Gori, koji zabrinjavaju međunarodne posmatračke grupe i koje predstavljaju centralne kritike od strane opozicije u Crnoj Gori, a naime dovode u pitanje samo postojanje slobodnih izbora u Crnoj Gori, posebno ističući autoritarnu vlast Mila Đukanovića i njegov čvrst uticaj na ne samo politički život u Crnoj Gori. Prema posljednjem izvještaju za 2008. godinu, Crna Gora je jedna od najkorumpiranijih država u svijetu i sa najviše ugroženim nacionalnim integritetom.

NVO Akademska alternativa je pružila bezrezervnu podršku svakoj nacionalnoj zajednici u Crnoj Gori u ostvarivanju svog ustavno zagarantovanog prava na proporcionalnu zastupljenost. AA poziva Nacionalne savjete svih manjinskih naroda u Crnoj Gori, koji zajedno čine većinu stanovništva države, da se sastanu i donesu odgovarajuće rezolucije koje bi od crnogorskih vlasti zahtijevale ispunjenje svojih građanskih i manjinskih prava kao i da se potom svi nacionalni savjeti sastanu na jednoj zajedničkoj sjednici i donesu zajedničku rezoluciju zaštite svih manjina u Crnoj Gori. Takođe je istaknuta potreba i da je neophodno da takav pokret podrži i opozicija, te da je potpis što opozicionih partija na takvu zajedničku rezoluciju više nego potreban. AA takođe podsjeća na najnoviji izvještaj Zaštitnika građana (Ombudsmana) Crne Gore Šefka Crnovšanina, prema kojem je DPS-SDP vlast do sada grubo kršila ustavom zagarantovano pravo radi ispunjenja jednakosti svih građana građanske države nacionalnih manjina i manjinskih zajednica u Crnoj Gori, zapošljavanjem po šest puta manje Srba i Bošnjaka, po tri puta manje Albanaca i Hrvata i dva puta manje Muslimana nego što je navedenim narodima zagarantovano kao minimum.

NVO Srpsko narodno vijeće Crne Gore je upozorilo na sve gori i gori položaj Srba u Crnoj Gori, koji se posebno pogoršao od raskida državne zajednice sa Srbijom, i kako se nijedna od zagarantovanih prava ne primjenjuje nad Srbima, koji su delimično i pod pritiskom asimilacije. Zvanični organ bošnjačke nacionalne zajednice u Crnoj Gori Bošnjački nacionalni savjet Crne Gore upozorava da demagoška vlast u Crnoj Gori koristi zamjenu teze i političku alternativu kako bi zaplašila manjine u Crnoj Gori, dok opozicija redovno nasjeda na ovaj trik i ne poduzima nikakve konkretnije pokrete da privuče manjinsko biračko tijelo, dok Muslimanski nacionalni savjet Crne Gore upozorava na asimilaciju muslimanskog naroda i potpuni nedostatak Muslimana, jednog od priznatih naroda Crne Gore, u izbornoj trci. Službeno političko tijelo koje bori za prava srpskog naroda u Crnoj Gori, pod nazivom Srpski nacionalni savjet Crne Gore, pozvao je sve opozicione grupacije da bojkotuju izbore, smatrajući ih nelegalnim. Izražena je nada da se Ustavni sud Crne Gore oglasi povodom pravne neutemeljenosti ovih izbora, ali sumnja da će odluka biti pozitivna, jer Milova vlast drži veliki uticaj nad sudstvom u Crnoj Gori. Svi nacionalni savjeti, zajednica koje zajedno čine većinu stanovništva u državi, su se potom okupili zajedno i na zajedničkoj sjednici osudili dosadašnji izborni proces i proglasili predstojeće izbore nelegalnim. Zajedničku deklaraciju su potpisali:

• Predsjednik Srpskog nacionalnog savjeta Momčilo Vuksanović

• Predsjednik Bošnjačkog nacionalnog savjeta Šerbo Rastoder

• Predsjednik Albanskog nacionalnog savjeta Tahir Tahiri

• Predsjednik Muslimanskog nacionalnog savjeta Sabrija Vulić

• Predsjednik Romskog nacionalnog savjeta Isen Gaši

Već poodavno je vladajuća koalicija premijera Mila Đukanovića pod kritikom za zapošljavanje ljudi u organe državne vlasti bez ikakvog konkursa, i kako je osnovni kriterijum prilikom zapošljavanja članstvo u partijama unutar vladajuće većine. Opozicija je redovno iznosila optužbe protiv vlasti povodom ovog pitanja, ali sve do sada nisu postojali konkretni čvrsti dokazi, osim masovne pojave sumnjivih primjera. U pitanju je koalicioni sporazum između Demokratske partije socijalista Crne Gore i Hrvatske građanske inicijative, kojom se garantuje zaposlenje partijskom članstvu poslije obnove vlasti. Poznati NVO Centar za monitoring (CEMI) koji se bavi ljudskim pravima u Crnoj Gori tvrdi da je ovo kršenje ljudskih prava. Zlatko Vujović:

Ovaj sporazum je dokaz kršenja ljudskih prava. Favorizovanjem prilikom zapošljavanja krši se osnovno pravo na rad. Neko će biti zaposlen ne zato što je sposoban, već zato što ima partijsku knjižicu.

Vladajuća većina je dovela u veliku nedoumicu izborni proces u Crnoj Gori pukim raspisivanjem parlamentarnih izbora, bez prethodnih rješenja i donošenja odgovarajućih pravnih propisa, s žestokim protivljenjem dijelova opozicije, pogotovo Liberalne partije koja je najavljivala čak i bojkot izbora, uz sveopštu optužbu da je ovo još jedan primjer nedemokratskog vlastodržja aktuelnog predsjednika vlade Mila Đukanovića, kontroverze ličnosti koja se smatra za dugovječnog neprikosnovenog vladara države. Na sljedeća pitanja je već upozorio CDT:

Poslanici

Član 3, stav 2 Ustava Crne Gore:

„ Skupština ima 81 poslanika. ”

Član 3, stav 3 Zakona o izboru odbornika i poslanika:

„ .. u skupštinu Republike bira se jedan poslanik na 6.000 birača. ”

Skupština Crne Gore nije donijela odluku o broju poslanika u svom sljedećem sazivu, niti uskladila spomenuti zakon sa ustavom - Stav 4 istog člana propisuje da:

„ .. broj poslanika utvrđuje Skupština Republike posebnom odlukom najkasnije do dana raspisivanja izbora. ”

Biračko pravo

Ostaje otvoreno pitanje koliko od blizu 495.000 stanovnika Crne Gore sa pravom glasa sačinjava birački spisak. Član 45, stav 1. ustava propisuje da:

„ pravo da bira i da bude biran ima državljanin Crne Gore koji je navršio 18 godina života i ima najmanje dvije godine prebivališta u Crnoj Gori. ”

Dok u ZIOP-u piše, član 11, stav 1, da:

„ pravo da bira i da bude biran za poslanika ima građanin Crne Gore koji je navršio 18 godina života, koji je poslovno sposoban i koji ima prebivalište na teritoriji Republike najmanje 24 mjeseca prije dana održavanja izbora. ”

I još, član 1, stav 1 Zakona o biračkim spiskovima definiše:

„ birački spisak je javna isprava u kojoj se vodi evidencija državljana Crne Gore koji imaju biračko pravo i služi samo za izbore. ”

Organ izborne administracije

Ime službenog organa koji je zadužen za administraciju izbora uopšte nije utvrđeno.

• Zakon o izboru odbornika i poslanika: Republička izborna komisija
• Odluka o raspisivanju izbora za poslanike Skupštine Crne Gore: Republička izborna komisija
• Zakon o biračkim spiskovima: Državna izborna komisija
• Sam organ sebe zove Državna izborna komisija (dok se u vrhu vidi raniji naziv, RIK)

Nacionalne manjine

Pitanje zastupljenosti manjina u parlamentu nije riješeno, osim za Albance; Crna Gora je država u kojoj nijedan narod nema jasnu većinu (43% Crnogorci, 32% Srbi, 8% Bošnjaci, 5% Albanci, 4% Muslimani, 1% Hrvati i 7% ostali). Preambula Ustava Crne Gore nabraja priznate narode koji žive u Crnoj Gori:

„ .. Crnogorci, Srbi, Bošnjaci, Albanci, Muslimani, Hrvati i drugi.. ”

.. definišući ih kao:

„ .. slobodni i ravnopravni građani, pripadnici naroda i nacionalnih manjina koji žive u Crnoj Gori. ”

Shodno tome, Crna Gora je građanska država koja jemči potpunu jednakost svim narodnosnim zajednicama koji žive u državi. Pripadnicima svih građana koji se ne izjašnjavaju kao nacionalni Crnogorci jemči se proporcionalna zastupljenost prema popisu stanovništva iz 2003. godine, prema članu 79, stav 9 ustava, garantuje pripadnicima manjinskih naroda i drugih manjinskih nacionalnih zajednica pravo:

„ .. na autentičnu zastupljenost u Skupštini Crne Gore i skupštinama jedinica lokalne samouprave u kojima čine značajan dio stanovništva, shodno principu afirmativne akcije. ”

Međutim, prema članu 12, stav 3 i članu 39, stav 4, predviđa se autentična zastupljenost po citiranom principu samo za pripadnike jednog jedinog naroda - albanskog, kako su i prošli izbori (prije donošenja novog ustava) sprovedeni, '06. godine.

Medijsko predstavljanje

Savjet Radio-Televizije Crne Gore je donio odluku da neće biti reklamiranja političkih stranka koja duguju novčana nacionalnom servisu od prethodnih izbora, a u pitanju je naime, cjelokupna opozicija, dok to nije slučaj sa partijama vladajuće koalicije Mila Đukanovića. Ovim se dovodi ozbiljno u pitanje mogućnost informisanja potencijalnih birača o bilo kojoj opciji koja nije izborna lista vlasti, posebno imajući na umu da vlast raspolaže nad samim državnim medijima, kao i ogromnim finansijskim sredstvima, koje je i iskoristila da isplati svoj dug.

CDT insistira na napuštanju politizacije finansijskog pitanja između državnih medija i opozicije. Takođe ukazuje da su vlasti prekršile još jedan zakon u predizbornom procesu, a naime stav 1 člana 99 Zakona o radio-difuziji, koji nalaže da se u roku od 15 dana nakon raspisivanja parlamentarnih izbora objavi način predstavljanja kandidata:

„ .. javni radio-difuzni servisi dužni da, 15 dana nakon raspisivanja izbora za Skupštinu Crne Gore ili skupštine jedinica lokalne samouprave, u dnevnoj štampi i na drugi način dostupan javnosti, objave način, objave način i uslove predstavljanja političkih stranaka, kandidata i njihovih programa. ”

Kako je rok istekao CDT izražava zabrinutost povodom ovog događaja i zahtijeva da se što prije objavi način medijskog predstavljanja.

Literatura

• Goati, Vladimir (2013). Izbori u Srbiji i Crnoj Gori od 1990. do 2013. i u SRJ od 1992. do 2003. (PDF). Beograd: Centar za slobodne izbore i demokratiju. 

Spoljašnje veze

• Analiza Međunarodnog instituta za bliskoistočne i balkanske studije(jezik: engleski)
• Analiza francuske fondacije Robert Šuman(jezik: engleski)
• Provjera biračkog spiska Ministarstva za informaciono društvo Vlade Crne Gore
• Centar za demokratsku tranziciju
• Kancelarija za demokratske institucije i ljudska prava Organizacije za evropsku bezbjednost i saradnju - Izbori u Crnoj Gori (jezik: engleski)