Википедија

Zločini nad Albancima u balkanskim ratovima

Zločini nad Albancima tokom balkanskih ratova uključuju masovna pogubljenja, masakriranje, etničko čišćenje, nasilno pokrštavanje i progone Albanaca tokom balkanskih ratova.

Faktičke granice nakon osmanskog poraza u Prvom balkanskom ratu

Odnos prema Albancima kao naciji do kraja balkanskih ratova

uredi

Nemački kancelar Oto fon Bizmark je tokom Berlinskog kongresa izneo stav da albanska nacija ne postoji. Albanci su u izveštaju Frederika Mura, dopisnika Asošijeted presa i autora knjige Balkanski trag, nazvani primitivnom planinskom rasom.[1] U Srbiji je preovlađivalo mišljenje, sa izuzetkom socijalista, da Albanci nisu do kraja formiran narod, već da su skup međusobno zavađenih plemena svuda izmešanih sa Srbima i Grcima.[2]

Kraj balkanskih ratova i njegove posledice za Albance

uredi

Albanci su se tokom balkanskih ratova borili protiv balkanskih saveznika. U ovim borbama su imali često veću ulogu od vojnika Osmanskog carstva.[3] Po završetku prve faze balkanskih ratova, koja je završena primirjem potpisanim 3. decembra 1912. godine, balkanske saveznice su zaposele i počele međusobnu deobu skoro celokupne dotadašnje teritorije Osmanskog carstva na Balkanu. Takav razvoj događaja nije odgovarao određenim (tada veoma moćnim) državama, pogotovo Austrougarskoj i Italiji, zbog njihovih aspiracija ka ovoj teritoriji. Zbog toga je, na Londonskoj konferenciji ambasadora u martu 1913, Šest velikih sila načelno odlučilo, pod pritiskom Austrougarske i Italije, da formira novu državu, Kneževinu Albaniju, na delu teritorije koju su Crna Gora, Srbija i Grčka osvojile od Osmanskog carstva. Potpisivanjem Londonskog ugovora o miru dana 30. maja 1913, balkanski saveznici i Osmansko carstvo su prepustili velikim silama odluku o sudbini teritorije koju danas čini Albanija. Na osnovu odredbi Londonskog ugovora o miru velike sile su 29. jula 1913. formirale novu državu — Kneževinu Albaniju i odredile njene granice posle čega su Crna Gora, Srbija i Grčka bile u obavezi da povuku svoju vojsku sa delova teritorija Osmanskog carstva koje su tokom rata zaposele, a koje su, potpisivanjem Londonskog ugovora o miru, pripale novoformiranoj Kneževini Albaniji koju su velike sile formalno priznale 29. jula 1913.[4] Uprkos ovom povlačenju balkanski saveznici, koji su se iznenada našli u ulozi suseda novoformirane države Albanije, stekli su potpisivanjem Londonskog ugovora o miru velike dobitke teritorija i stanovništva.[5] Nove granice nisu, kao ni ostale u tadašnjoj Evropi, bile povučene po etničkom principu. Na severu novonastale države Albanije, najviše u okolini Skadra, postojala je brojna populacija Srba dok je na jugu postojala još brojnija populacija Grka. Sa druge strane, novonastala albanska država je obuhvatila oko polovine oblasti naseljenih pretežno Albancima, dok se veliki broj Albanaca našao u okviru Srbije, Crne Gore i Grčke.[6] Većina Albanaca se određivanjem ovakvih granica našla na teritoriji novoformirane države Albanije.

Izvori informacija o zločinima

uredi

Izveštaj Međunarodne komisije za istragu uzroka i vođenja Balkanskih ratova

uredi

Formiranje i rad Međunarodne komisije za istragu uzroka i vođenja Balkanskih ratova

uredi
 
Međunarodna komisija razgovara sa izbeglicama u Samakovu (Bugarska)

Odeljenje za saradnju i obrazovanje Karnegijeve zadužbine za međunarodni mir (engl. Carnegie Endowment for International Peace) je formiralo Međunarodnu komisiju za istragu (engl. International Comission of Inquire) sa zadatkom da istraži uzroke i vođenje balkanskih ratova. Komisiju su pretežno činili:

  1. iz Francuske, Baron D'Eturnel de Konstan, senator i Žastin Gadart, pravnik i član parlamenta;
  2. iz Velike Britanije, Fransis Hirst, urednik časopisa The Economist i dr Henri Noel Brailsford, novinar;
  3. iz SAD, dr Semjuel Daton, profesor na Učiteljskom koledžu na Kolumbija univerzitetu;
  4. iz Nemačke, dr Volter Šuking, profesor prava na Univerzitetu u Marburgu (današnji Maribor),
  5. iz Austrougarske, dr Jozef Redlih profesor javnog prava na Univerzitetu u Beču i
  6. iz Rusije, Pavel Nikolajevič Miljukov član Državne dume.

Članovi komisije su putovali Balkanom od početka avgusta do kraja septembra i na terenu su prikupljali građu, beležili razgovore sa izbeglima i prognanima, fotografisali spaljena naselja, arhivirali originalna dokumenta (pisma, objave, naredbe, letke, saopštenja) i ostalo, da bi po povratku u Pariz sav materijal bio obrađen i objavljen u formi iscrpnog izveštaja. Prilikom prvog pokušaja da uđe u Srbiju, komisija je vraćena sa granice iako je njen dolazak bio najavljen preko srpske ambasade u Parizu.[7] Podaci koje je komisija prikupila objavljeni su u izveštaju 1914. godine, koji je ubrzo zasenjen izbijanjem Prvog svetskog rata.[8]

Suština izveštaja Međunarodne komisije za istragu uzroka i vođenja Balkanskih ratova

uredi

Nalazi međunarodne komisije su potvrdili da su tokom balkanskih ratova, i neposredno po njihovom završetku, počinjeni teški ratni zločini. Ustanovljeno je da oružje nije upotrebljeno samo protiv neprijateljske vojske, već je korišteno za pokolj stanovništva (starijih ljudi, seljaka, zemljoradnika, žene i dece) u Makedoniji i Albaniji.[9], kao i u delovima Balkana na kojima su ratovale vojske Bugarske, Grčke i Osmanskog carstva[10]

Žrtve zločina počinjenih tokom balkanskih ratova su bili:

  1. zarobljenici i
  2. stanovnici teritorija balkanskih vilajeta Osmanskog carstva svih nacionalnosti

Počinioci zločina počinjenih tokom balkanskih ratova:

  1. Stanovnici balkanskih vilajeta Osmanskog carstva
  2. Vojnici svih vojski učesnica balkanskih ratova
  3. Dobrovoljci (turski bašibozuk, bugarske komite, grčke andante i ostali dobrovoljci koji nisu u uniformi redovne vojske)

Komisija u svom izveštaju o zločinima počinjenim nad civilima svih etničkih pripadnosti tokom balkanskih ratova navodi:

U više navrata smo bili u prilici da dokažemo da najgore zločine nije počinila redovna vojska niti se redovna vojska može uvek optužiti za zločine dobrovoljaca (turski bašibozuk, bugarske komite, grčke andante i ostali dobrovoljci koji nisu u uniformi redovne vojske). Stanovništvo se međusobno ubijalo i obračunavalo uz međusobno podsticanu mržnju i ogorčenost.[11]
— Izveštaj Međunarodne komisije

Na istom mestu u izveštaju u kojem se navodi ovakav zaključak, komisija piše o proceni štete koju su ovim zločinima države balkanske saveznice pretrpele u Balkanskim ratovima i povodom odštetnog zahteva koji je Grčka ispostavila Turskoj navodi:

Armija Osmanskog carstva je za sobom ostavila zemlju devastiranu pljačkom, zločinima i vatrom.[9]
— Izveštaj Međunarodne komisije

Komisija konstatuje u svom izveštaju, na osnovu jednog slučaja stanovnika sela muslimanske veroispovesti koje je armija Osmanskog carstva zločinima proterala u Grčku, da je armija Osmanskog carstva ubila stotine civila, dok su hiljade našle spas u bekstvu u Grčku iz koje ih je vlada po završetku neprijateljstava vratila natrag u njihovu domovinu. Komisija procenjuje da je u Bitoljskom vilajetu, koji su kasnije podelile Srbija i Grčka, spaljeno 80% muslimanskih sela zbog toga što:

U mnogim oblastima su muslimanska sela sistematski palili njihovi susedi, hrišćani.[12]

Posle ovih događaja, kako komisija u svom izveštaju konstatuje, veliki broj stanovnika muslimanske veroispovesti se iselio u Aziju.

Zločini počinjeni nad Albancima u balkanskim ratovima

uredi

Sumirajući situaciju u oblastima naseljenim Albancima, članovi komisije zaključuju:

Kuće i čitava sela su pretvorena u pepeo, nenaoružano i nedužno stanovništvo je masovno masakrirano, neverovatni akti nasilja, pljačke i surovosti svake vrste — to su sredstva koja je primenjivala i još uvek primenjuje srpsko-crnogorska vojska, u cilju potpunog preinačenja etničkog karaktera oblasti naseljenih isključivo Albancima.[13]
— Izveštaj Međunarodne komisije

Specijalni telegram objavljen u Njujork tajmsu

uredi

Jedan od često citiranih izvora informacija o zločinima nad Albancima tokom balkanskih ratova je[14] objavljen u Njujork tajmsu (engl. The New York Times) dana 31. decembra 1912. koji je u suštini specijalni telegram o dopisu (u kojem nisu imenovani autori navedenih „mađarskih izveštaja“) koji je neimenovana austrougarska institucija iz Budimpešte poslala Dejli telegrafu (engl. The Daily Telegraph).

Golgota Albanije, Leo Frojndlih

uredi

Leo Frojndlih je objavio u Beču (Austrougarska) na Uskrs 1913. knjigu Golgota Albanije.[15] Na samom početku knjige autor je na nekoliko strana veličao albansku kulturu, intelektualce, književnost, trgovačke sposobnosti, ratničke veštine, državnike, sudije... i u suštini zaključio da su pokušaji albanskih ugnjetavača da u pupoljku unište svaki progres Albanaca bili neuspešni. U nastavku knjige je Leo Frojndlih objavio zbirku citiranih informacija objavljivanih u štampi o zločinima Srba prema Albancima u periodu 1912—1913. Leo Frojndlih nije bio u ličnom kontaktu sa Albancima dok se nije 1915. tokom Prvog svetskog rata kao vojnik Aaustrougarske vojske borio na Balkanu.[16]

Izveštaj Komisije francuske vlade

uredi

Francuska vlada je u julu 1913. imenovala komisiju koju su sačinjavali Vikomt D'Halgoet (fr. Vicomte D'Halgouet) i pukovnik Lepidi (fr. Colonel Lepidi).[17]

Izjave komodora Kardejla

uredi

Izjave visokog oficira Britanske kraljevske mornarice, komodora Kardejla, objavljene su u više britanskih novina.[17]

Ostali izvori informacija

uredi
  1. Izveštaj austrougarskog konzula u Skoplju, Fon Vajnrota, poslat austrougarskom Ministarstvu spoljnih poslova u februaru 1913, koji po navodima samog konzula ne obuhvata izjave svedoka zločina već zapise o izjavama koje su dali oni koji su nešto čuli od nekoga o zločinima bez navođenja konkretnih dokaza o zločinima.[18].
  2. Izveštaji Hermengilda Vagnera Hermenegild Wagner, čuvenog austrougarskog ratnog reportera, objavljeni u knjizi Lea Frojndliha[15]
  3. tekstovi koje je objavio Istorijski institut u Prištini[19]
  4. detaljan Zvanični izveštaj velikim silama o stradanjima u Debru objavljen u italijanskoj štampi, u čijem je zaglavlju napisano da je „dokument velike važnosti koji je upravo uručio vladi jedne od velikih sila njihov ambasador koji je lično sakupio zapise i imena mesta zločina i terora“.[20]
  5. tekstovi koje je objavljivao Dimitrije Tucović

Suština tvrdnji o zločinima

uredi

Srpska i crnogorska vojska su navodno, prema izveštajima objavljenim u evropskoj, američkoj i srpskoj opozicionoj štampi koji su navedeni u knjizi Lea Frojndliha,[21] prilikom zaposedanja naselja u kojima su živeli Albanci tokom 1912. i 1913. godine počinile brojne zločine nad civilnim stanovništvom.

Leo Frojndlih u svojoj knjizi navodi brojne izveštaje objavljene u štampi koji govore o navodnim masovnim pogubljenjima albanskog stanovništva, teškim razaranjima albanskih gradova, spaljivanju sela, pljačkanju kuća, klanju ukućana, silovanju žena i devojčica i zverstvima nad civilnim stanovništvom. Albanski domaćini su, navodi Frojndlih, klani prilikom pretrage kuće, čak i kada oružje nije pronađeno.[21] Albanski i turski zarobljenici su bili prisiljeni da marširaju stotinama kilometara, navodi se u Frojndlihovoj knjizi, a kada bi se neko srušio od umora, bio bi navodno izboden bajonetima i ostavljen pored puta da truli.[21] Za ubistvo srpskog vojnika su, po navodima bečkog publiciste, vršene nasumične odmazde nad civilnim stanovništvom.[21] U mnogim albanskim krajevima srpske vlasti su podizale vešala.[22] Mnoge škole na albanskom jeziku su pozatvarane,[21] navodi se u izveštajima u štampi, uprkos činjenici da škole na albanskom jeziku nisu ni postojale u Osmanskom carstvu i da je jedan od (nikada realizovanih) zahteva Albanskog ustanka 1912. godine bilo uvođenje škola na albanskom jeziku.[23]

Bečki publicista Leo Frojndlih (nem. Leo Freundlich), koji je prikupljene izveštaje o srpskim ratnim zločinima iz evropske štampe objavio u knjizi Albanska Golgota, navodi da su masakri vršeni jedan za drugim otkad je srpska vojska prešla granicu i zaposela zemlje naseljene Albancima.[21] On zaključuje da su zločini srpske vojske i četničkih odreda uglavnom bili usmereni protiv muslimana i katolika novoosvojenih oblasti.[21] Njujork tajms od 31. decembra 1912. prenosi navode iz austrougarskih izveštaja da su ova „užasna zverstva“ rezultat promišljene politike da se istrebe muslimani.[14] Pariski L'Humanité je, navodi u svojoj knjizi Frojndlih, objavio zvanični izveštaj francuskog konzula iz Soluna u kojem se srpske aktivnosti u Albaniji opisuju kao pljačkanje, uništavanje i pokolji.[21] Fric Magnusen, prenosi Frojndlih u svojoj knjizi, ratni izveštač danskih novina Riget javlja: „Aktivnosti srpske vojske u Makedoniji su poprimile karakter istrebljenja albanske populacije.“[21] Lav Trocki, ratni dopisnik sa Balkana (kasnije čuveni vođa Crvene armije), u ruskom listu Luč januara 1913. godine piše da „Srbi u staroj Srbiji, u svom nacionalnom poduhvatu ispravljanja onih podataka u etnološkim statistikama koji nisu na njihovu korist, jednostavno uništavaju muslimansko stanovništvo u selima, gradovima i čitavim okruzima“.[24] Kosta Novaković, srpski opozicionar, koji je bio pripadnik srpskog ekspedicionog korpusa u Albaniji, kaže da „srpska imperijalistička vlada nije ostavila ništa neučinjeno Albancima tokom okupacije“. Novaković smatra da je istrebljenje kosovskih Albanaca vršeno da bi se Kosovo kolonizovalo Srbima, odnosno da bi se izvršila srbizacija Kosova.[22] Dimitrije Tucović je opominjao srpsku javnost da je „izvršen pokušaj ubistva s predumišljajem nad celom jednom nacijom“, što je „zločinačko delo“ za koje se „mora ispaštati“.[25]

Broj žrtava u delu Kosovskog vilajeta pod srpskom kontrolom se u prvih nekoliko meseci procenjivao na oko 25.000 ljudi.[21][26]

Ukupnan broj žrtava tokom 1912. i 1913. godine u svim albanskim oblastima pod srpskom kontrolom, Kosta Novaković procenjuje na oko 120.000 Albanaca oba pola i svih uzrasta.[22]

Za razliku od Koste Novakovića danas se smatra da je u toku celog rata nastradalo oko 20.000, a da je izbeglo ukupno 60.000 pripadnika muslimanske vere.[traži se izvor] Objašnjenje za ovakvu drastičnu razliku treba naći u tome što je Kosta Novaković bio opozicioni političar koji je smatrao da će objavljivanjem ovakvih cifara steći određene političke poene.

Kumanovo

uredi

Prema pojedinim izveštajima, koje u svojoj knjizi navodi bečki publicista Frojndlih, nakon srpske pobede u Kumanovskoj bici, ranjeni Turci i Albanci su zajedno sa poginulima zakopani u zajedničku grobnicu.[21] Skopski nadbiskup Lazar Mjeda izveštava da su se nakon ulaska srpske vojske u kumanovska sela, mnogi stanovnici krili na tavanima svojih kuća. Vojska je potom palila kuće ubijajući ispred vrata ukućane koji su pokušavali da se spasu od plamena.[26] Isti izvor tvrdi da su deca ubijana bajonetima jer nije bio potrebe da se troši municija na njih.[26] Ratni dopisnik Kijevske misli (Kievskaya Mysl) sa Balkana, Lav Trocki, prenosi svedočanstvo srpskog vojnika da su mnoga sela u okolini Kumanova gorela, i da se taj prizor ponavljao uz prugu sve do Skoplja.[27]

Njujork tajms prenosi navode iz austrougarskih izveštaja da je između Kumanova i Skoplja ubijeno oko 3.000 osoba.[14]

Skoplje

uredi
 
Stara razglednica Skoplja.
 
Most nad Vardarom 1913.

Skoplje je bilo upravno sedište Kosovskog vilajeta i pred rat je, prema nekim procenama, imalo oko 60.000 stanovnika, od čega polovinu Albanaca i Turaka.[27] Iako je srpska vojska ušla u Skoplje bez otpora, izveštaji navedeni u knjizi bečkog publiciste Frojndliha prenose da su srpski odredi u narednom periodu bacali oko 20—30 Albanaca u Vardar svake noći.[18][26] Prema raznim izveštajima koje je objavio Frojndlih, najgore zločine su činile paravojne formacije, srpski komiti, koji su sprovodili teror nad muslimanskim stanovništvom.[21][27] Grupe pijanih vojnika su noću provaljivali u kuće i otimali i klali, a u Frojndlihovoj knjizi, zabeleženi su i brojni slučajevi silovanja žena i devojčica.[21] Dešavalo se, po navodima knjige bečkog publiciste, da srpski četnici ubiju Albance na ulici, a da bilo kome odgovaraju.[21] Ubijeni Albanci često nisu sahranjivani, jer je zemlja bila smrznuta tokom zime, pa su leševi bacani u bunare. Navodno je, kako Frojndlih u svojoj knjizi prenosi, izbrojano 38 bunara u okolini Skoplja punih albanskih leševa.[21] Skopski nadbiskup Lazar Mjeda (Lazer Mjeda) izveštava da se iza gradske tvrđave nalazio veliki jarak u koji je bačeno više od stotinu albanskih leševa i da se u mestu Kisela Voda nalazi jaruga koja je masovna grobnica 80 Albanaca.[26] Rajhpost (Reichspost) navodi slučaj pacijenata Albanaca u skopskoj bolnici kojih je tokom prvog obilaska bilo 132 da bi ih sledeći dan bilo 80 a dan posle toga jedva 30. Albanskim pacijentima je uskraćivana hrana i piće, pa su neki umrli od gladi, a mnogi su živi bačeni u Vardar navodi Leo Frojndlih.[21]

Očevici prenose da su vojnici međusobno pričali o ubistvima i pljačkanju Albanaca, kao da je to nešto sasvim normalno.[27] Masa ljudi je dolazila čak iz Šumadije da pljačka okolna albanska sela.[27] Neki su odvodili konje i stoku a neki su čak skidali prozore i vrata sa albanskih kuća.[27] U izveštaju međunarodne komisije se navodi izjava Vasila Smileva, skopskog učitelja, koji je bio svedok kada su srpske trupe masakrirale albanske izbeglice, šezdesetak muškaraca i žena, u blizini sela Butel.[28] Smilev je ovaj zločin nakon toga prijavio ruskom konzulatu. Austrougarski konzul u Skoplju fon Hajmrot izveštava da je celo Skoplje videlo sela koja gore.[18]

Procenjuje se da je oko 2.000 Albanaca muslimana poklano u području Skoplja.[21]

Niš

uredi

Srpska vojska je mnoge ratne zarobljenike i ranjenike prebacivala u Niš. Poznati ratni dopisnik Hermenegild Vagner (nem. Hermenegild Wagner), koji je izveštavao za londonski Dejli mejl, bečki Rajhpost i Njujork tajms,[29] tokom trodnevnog boravka u Nišu novembra 1912. godine bio je svedok nečovečnih postupaka prema albanskim i turskim zarobljenicima.[21] Isti izveštaj prenosi da je srpski kralj Petar prilikom obilaska bolnice u Nišu, nakon što mu se jedan vojnik požalio da su Albanci pucali na njega otetom puškom, izjavio: „Svinje će platiti za to!“.[21] Pojedini izveštaji ocenjuju da su zarobljenici i ranjenici u Nišu i Beogradu služili samo za pokazivanje.[21]

Istorijski institut u Prištini govori o postojanju koncentracionog logora u Nišu u koji su odvođeni Albanci. Pozivajući se na dokumente srpske arhive,[30] kosovski istoričari prenose da je 27. oktobra 1912. godine 650 Albanaca poslato u logor u Nišu, a 30. oktobra još 700 njih.[31]

Priština

uredi

Prilikom napada srpske vojske na Prištinu u oktobru 1912. godine, izgleda da su Albanci, predvođeni turskim oficirima, zloupotrebili belu zastavu na gradskoj tvrđavi i na taj način ubili mnoge srpske vojnike.[26] Nakon toga je usledila surova odmazda srpske vojske. Izveštaji kažu da je odmah po ulasku u grad, srpska vojska je započela „lov“ na Albance, vršeći pokolje kojima je prištinska populacija „doslovno desetkovana“.[21] Nakon toga, vojni komandant Božidar Janković je primorao glavešine grada da pošalju telegram zahvalnosti kralju Petru.[26]

Broj ubijenih albanskih stanovnika Prištine u prvim danima srpske vlasti se procenjuje na 5.000.[14][26]

Ferizović

uredi
 
Železnička pruga iz Ferizovića 1913.

Prilikom srpskog zauzimanja Ferizovića, lokalno stanovništvo je pružilo odlučan otpor. Prema nekim izveštajima, žestoke borbe za Ferizović su trajale tri dana.[21] Po zauzeću grada, srpski komandant je naredio da se izbeglo stanovništvo vrati kućama i preda oružje. Kada su se preživeli vratili, između 300—400 ljudi je masakrirano.[21] Nakon toga, usledilo je pustošenje albanskih sela u okolini Ferizovića. Srpski odredi su provaljivali u velike bogate albanske kuće, čineći pljačke i ubistva.[27]

Reagujući na izveštaje o zločinima, srpski konzul u Skoplju je rekao da je u Ferizovićima bila zloupotrebljena bela zastava, i da je 1.200 Albanaca ubijeno u borbi.[18] Nakon pripajanja Kraljevini Srbiji ime grada je promenjeno u Uroševac, po srpskom caru Urošu.

Đakovica

uredi
 
Srpski i crnogorski oficiri u Đakovici 1913. godine.

Među gradovima koji su stradali od srpsko-crnogorske vojske, pominje se i Đakovica. Njujork tajms prenosi da su ljudi na vešalima visili sa obe strane puta, i da je put za Đakovicu bio kao „dolina vešala“.[14] U području Đakovice su delovale crnogorske policijsko-vojne formacije pod nazivom Kraljevski žandarmerijski kor, u narodu poznatije kao krilaši, koje su počinile mnoge zloupotrebe položaja i nasilja, uglavnom nad nehrišćanskim stanovništvom.[32]

U Đakovici je sprovođeno i nasilno pokrštavanje katolika u srpsku pravoslavnu veru. Bečki Neue Freie Presse (od 20. marta 1913) izveštava da je 7. marta pravoslavni sveštenik uz pomoć vojske nasilno pokrstio oko 300 đakovičkih katolika u pravoslavnu veru, a da je franjevac Pater Angelus, koji je odbio da se odrekne svoje vere, bio je mučen i potom ubijen bajonetom. Istorijski institut u Prištini navodi da je Crna Gora pokrstila preko 1.700 Albanaca u srpsku pravoslavnu veru u oblasti Đakovice marta 1913.[31] Savremeni albanski istoričar Zef Mirdita govori o „sistematskom progonu katoličkog klera“ i ubistvima katoličkih prvaka.[33] On navodi podatak da je iz đakovačke oblasti tokom 1913. godine prevedeno u pravoslavlje oko 12.000 Albanaca katolika.[33]

Prizren

uredi

Nakon što je srpska vojska ostvarila kontrolu nad gradom Prizrenom, usledile su represivne mere nad civilnim stanovništvom. Srpski odredi su provaljivali po kućama, pljačkajući, vršeći nasilja i ubijajući, bez obzira na pol i godine.[21] Oko 400 ljudi je „iščezlo“ tokom prvih dana srpske vojne uprave.[21] Leševi su ležali na ulicama, a prema izjavama očevidaca tih dana je oko Prizrena bilo oko 1.500 leševa Albanaca.[26] Pritom, stranim novinarima nije bilo dopušteno da idu u Prizren.[26] Nakon dejstava srpske vojske i paravojnih jedinica, Prizren je postao jedan od najviše razorenih gradova Kosovskog vilajeta i stanovništvo ga je prozvalo „kraljevstvo smrti“.[21] Nakon svega, general Janković je primorao albanske glavare Prizrena da potpišu izjavu zahvalnosti srpskom kralju Petru za njihovo oslobođenje.[21]

Procenjuje se da je 5.000 Albanaca masakrirano na području Prizrena.[21]

Kada srpske trupe nisu uspele da pronađu konje za transport opreme dalje na zapad, upregle su 200 Albanaca prisiljavajući ih da nose 50—60 kilograma tereta sedam časova po noćnom maršu u pravcu Ljume.[21]

Ljuma

uredi

Kada je general Janković video da albanska plemena Ljume neće dozvoliti srpskim trupama da nastave napredovanje ka Jadranskom moru, proglasio ih je za ljudski odrod koji treba pobiti,[26] nakon čega je naredio trupama da nastave sa posebnom žestinom.[21] Vojska je masakrirala sve stanovništvo, muškarce, žene i decu, nikoga ne štedeći, i popalila 27 sela u oblasti Ljume.[21][26] Izveštaji govore o nečuvenim svirepostima srpske vojske, uključujući spaljivanje žena i dece vezanih za plastove sena, pred očima očeva.[21] Nakon toga, oko 400 muškaraca Ljume se dobrovoljno predalo srpskim vlastima, ali su odvedeni u Prizren, gde su poubijani.[21][26] Dejli telegraf je tada pisao da su „svi užasi istorije premašeni zverstvima koje su počinile trupe generala Jankovića“.[21]

Na londonskoj konferenciji decembra 1912. odlučeno je da Ljuma ostane Albaniji, ali srpska vojska se nije povukla. Albanci dižu veliku pobunu u septembru 1913. godine, nakon čega je Ljuma je još jednom teško stradala u odmazdi srpske vojske. Izveštaj međunarodne komisije navodi pismo srpskog vojnika koji opisuje kaznenu ekspediciju krajem septembra protiv pobunjenih Albanaca. On piše da se „strašne stvari dešavaju ovde“ i pita se „kako ljudi mogu biti toliko surovi da počine takva zverstva“. U nastavku piše:


U decembru 1913. godine, poslat je zvanični izveštaj velikim silama sa detaljima o pokolju Albanaca u oblasti Ljume i Debra, koji je izvršen nakon proglašenja amnestije od srpskih vlasti. U izveštaju se navode imena i prezimena osoba koje su ubili srpski odredi, često na najokrutniji način: spaljivanjem, klanjem, kasapljenjem bajonetima i tome slično.[35] Takođe se navodi detaljan spisak spaljenih i opljačkanih sela u oblasti Ljume i Hasa.[35]

Drač

uredi

Drač je grad u središtu albanskog primorja, koji je Srbija okupirala i pokušala da učini svojom glavnom lukom. Po zauzeću grada, srpske trupe su 6. marta spalile više sela u oblasti Drača.[21] Izveštaji kažu da je u selu Zezi dvadesetak žena spaljeno u svojim kućama.[21]

Srpskim trupama koje su zauzele Drač je odmah bilo naređeno da nastave dalje bez obezbeđenog snabdevanja, pa su morale da se oslanjaju isključivo na pljačku.[21] Pljačka je poprimila tolike razmere da su Srbi u Draču tovarili čitave brodove opljačkanom robom i slali za Solun, odakle je tovar dalje išao za Beograd.[21]

Ostala mesta

uredi

Njujork tajms navodi svedočanstvo lekara Crvenog krsta da je general Živković blizu Sjenice pogubio 950 viđenijih Turaka i Albanaca.[14] U izveštaj austrijskog konzula se navodi da su mnogi leševi Turaka i Albanaca ležali pored pruge u Lipljanu 17. novembra 1913.[18] Takođe postoje navodi da je izvršen pokolj nad stanovništvom Gnjilana, a grad je spaljen i uništen, iako Albanci tog grada nisu pružali otpor.[21] Albanci su ubijani i u naseljima Trstenik, Vrban, Preševo, itd.[21] Nakon poraza u bici kod Brdice pored Skadra, srpske snage su počinile pokolj stanovništva u selu Barbuluš, uključujući starce, žene i decu.[21]

 
Srpski oficiri na položaju iznad Lješa 1912. godine.

Crna Gora je do juna 1913. godine u oblasti Peći pokrstila 20 albanskih sela, a u samom gradu oko 200 osoba.[31] Albansko stanovništvo Đakovice, Peći, Plava, Gusinja i bivšeg Kosovskog vilajeta je 21. septembra 1913. godine uputilo peticiju Velikim silama u kojoj se kaže: „Srpska i crnogorska regularna vojska su preduzele i učinile sve, od prvog dana osvajanja albanske teritorije, bilo da primoraju stanovništvo da izgubi svoju nacionalnost, bilo da surovo uguše albanski rod“.[36]

Mnoge devojke i devojčice Strumice su silovane i nasilno pokrštene.[21] Major Ivan Grbić, komandant četvrtog bataljona 14. regimente (line regiment), imao je 80 vagona natovarenih nameštajem i ćilimima opljačkanim u Strumici koji su poslati za Srbiju.[21]

U Kruji, rodnom mestu albanskog narodnog heroja Skenderbega, veliki broj muškaraca i žena je „jednostavno upucan“ i mnoge kuće su spaljene. Zapovednik srpske vojske A. Petrović, kapetan prve klase, 5. januara 1913. godine, izdao je sledeći proglas stanovništvu okupiranog okruga Kruja u zapadnoj Albaniji: „... Ako samo jedan srpski vojnik bude ubijen u gradu, selu ili okolini, grad će biti sravnjen sa zemljom i svi muškarci iznad petnaest godina starosti će biti usmrćeni bajonetom.“[21] Navodi se takođe su Srbi uništili katoličku crkvu u tom gradu.[21]

Izveštaj od 12. marta govori o zločinu srpskih trupa u okolini Tirane. Naime, kada je srpska vojska saznala da je lokalno stanovništvo pružilo smeštaj albanskim dobrovoljcima, čitavo naselje je spaljeno. Deset muškaraca i dve žene je pogubljeno dok je 17 ljudi stradalo u požaru.[21]

Posledice

uredi

Istorijski institut u Prištini, pozivajući se na dokumenta srpske diplomatije,[37] navodi da je od oktobra 1912. do avgusta 1914. godine prisilno iseljeno 281.747 osoba (ne ubrajajući decu do šest godina) sa Kosova, Metohije, Sandžaka i Makedonije.[31] Na imanja raseljenih Albanaca, srpska vlada je naselila preko 20.000 srpskih porodica, a vlada Crne Gore je planirala da naseli 5.000 porodica.[38] Preostalo stanovništvo „novooslobođenih oblasti“ pod srpskom vojnom upravom u narednim decenijama biva izloženo sistematskom procesu kolonizacije i srbizacije. Dana 20. februara 1914. srpska vlast je donela Zakon o agrarnoj reformi i kolonizaciji novih oblasti, nakon čega su mnoga albanska imanja naseljavana srpskim kolonistima, uglavnom službenicima, vojnicima i policajcima.[39] Crnogorska vlada je 27. februara 1914. donela zakon o kolonizaciji novoosvojenih zemalja, i do 1915. godine, kada je Crna Gora osvojena, crnogorski kolonisti se naseljavaju na zemlji oduzetoj od Albanaca u Metohiji.[31] Vlada Crne Gore je još novembra 1912. ustanovila komitet ovlašten da prizna vlasništvo Albancima samo u slučaju da imaju papire preko 50 godina, overene u registru (defterhane) u Istanbulu; u protivnom, njihove nekretnine su zavođene kao državno vlasništvo.[31]

Dimitrije Tucović ocenjuje da je srpska buržoazija proklamujući osvajačku politiku prema Albaniji „prvi put sa lica srpskog naroda skinula veo jedne poštene nacije koja se bori za svoje oslobođenje“.[40] On podseća da je Srbija htela izlazak na more i jednu svoju koloniju, ali je ostala bez izlaska na more a od zamišljene kolonije stvorila je krvnoga neprijatelja.[41] Tucović zaključuje da je „bezgranično neprijateljstvo“ albanskog naroda prema Srbiji prvi rezultat albanske politike srpske vlade.[42] Drugi još opasniji rezultat je „odgurivanje Albanije u šake Italije i Austrougarske“,[43] dve na zapadnom Balkanu najzainteresovanije velike sile. U novembru 1915. austrougarske jedinice su na Kosovu dočekani kao oslobodioci.[44]

Kontroverze

uredi

Postoje tvrdnje da su opisani zločini, zbog pristrasnih i neverodostojnih izvora informacija, u suštini proizvod austrougarske i italijanske propagande. Austrougarska je vršila pripreme za rat protiv Srbije[45] i imala je plan da stavi teritoriju naseljenu Albancima pod svoju kontrolu u cilju nastavljanja svog pohoda ka Solunu. [46] Italija je imala plan da kontrolom ove teritorije kontroliše Otrantski moreuz i od Jadranskog mora napravi „svoje jezero“.[47]

Srpske vlasti su, na granici sa Albanijom, 26. avgusta 1913. godine sprečile Međunarodnu komisiju za istragu da uđe u Srbiju, a istog dana je trgovačka omladina Beograda, tekstom objavljenim u časopisu Trgovački glasnik, postavila pitanje da li je dolazak međunarodne komisije u suštini ograničavanje suvereniteta i mešanje u unutrašnje stvari države. U svom izveštaju Međunarodna komisija navodi da ne smatra postavljanje ovakvih pitanja suvišnim i obrazlaže svoju neformalnu ulogu u samom tekstu izveštaja.[48] Sa srpske i grčke strane su se mogle čuti kritike da su Miljukov (član komisije iz Rusije) i Brailsford (član komisije iz Engleske) „bugarofili“.[17][49]

Dimitrije Bogdanović smatra da u osnovi Tucovićevih pogleda leži „zabluda otpisivanja Kosova“. Nazivajući knjigu Srbija i Albanija „brošurom“, on kritikuje neke njene navode (npr. o „svirepostima srpske vojske”) kao „argumente austrijske propagande protiv Srbije“.[50]

Srpska vlada je većinu izveštaja o ratnim zločinima dočekala službenim poricanjem.[21] I neki kasniji srpski autori navedene podatke o ratnim zločinima svode na „austrougarsku propagandu“ koja je „širila glasove o navodnim zverstvima srpske vojske u Albaniji i Makedoniji nad muslimanskim stanovništvom“.[45]

Mark Mazover, istoričar koji je posvetio veliku pažnju istraživanju istorije Balkana, u svojoj knjizi The Balkans, From the End of Byzantium to the Present Day (srp. Балкан, од краја Византије до данас), knjizi za koju je dobio Volfsonovu nagradu za istoriju, ističe:

U bivšim Osmanskim vilajetima Kosovo i Manastir (Bitolj), naročito, osvajačka srpska vojska je verovatno ubila hiljade civila. Uprkos nepažljivim tvrdnjama pojedinih srpskih oficira o istrebljenju Albanaca, ova ubistva su više uzrokovana osvetom nego genocidom.
— Mark Mazover[51]

Vidi još

uredi

Reference

uredi
  1. ^ NATIONAL GEOGRAPHIC 1912, THE CHANGING MAP IN THE BALKANS, By Frederick Moore Arhivirano na sajtu Wayback Machine (6. februar 2010), Pristupljeno 9. 4. 2013.
  2. ^ Dušan T. Bataković, Nova istorija srpskog naroda, pp. 250 Arhivirano na sajtu Wayback Machine (20. septembar 2011), Pristupljeno 9. 4. 2013.
  3. ^ Govor Ismaila Ćemalija prilikom donošenja deklaracije o nezavisnosti 28. novembra 1912 Arhivirano na sajtu Wayback Machine (7. maj 2011), Pristupljeno 9. 4. 2013.
  4. ^ Enciklopedija Britanika o deklaraciji o nezavisnosti iz Valone, Pristupljeno 9. 4. 2013.
  5. ^ Limon Rushiti, Rrethanat politiko-shoqlrore nl Kosovl 1912-1918 (Društveno-političke prilike na Kosovu 1912—1918), Priština, 1986, pp. 9. Grčka je stekla 68% teritorije i 67% stanovništva, Crna Gora 62% teritorije i 100% stanovništva i Srbija 82% teritorije i 55% stanovništva.
  6. ^ Robert Elsie, The Conference of London 1913 Arhivirano na sajtu Wayback Machine (17. jun 2010), Pristupljeno 9. 4. 2013.
  7. ^ Izveštaj Međunarodne komisije (pp. 9, 10)
  8. ^ Other Balkan Wars: A 1913 Carnegie Endowment Inquiry in Retrospect Arhivirano na sajtu Wayback Machine (10. avgust 2020), Pristupljeno 9. 4. 2013.
  9. ^ a b Izveštaj Međunarodne komisije (pp. 244)
  10. ^ Izveštaj Međunarodne komisije (pp. 148)
  11. ^ Izveštaj Međunarodne komisije (pp. 148—149)
  12. ^ Izveštaj Međunarodne komisije (pp. 72)|Izveštaj Međunarodne komisije
  13. ^ Izveštaj Međunarodne komisije (pp. 151)
  14. ^ a b v g d đ Srpska vojska je ostavila krvavi trag (The New York Times, 31. decembar 1912), Pristupljeno 9. 4. 2013.
  15. ^ a b [1] Arhivirano na sajtu Wayback Machine (14. jul 2011), Pristupljeno 9. 4. 2013.
  16. ^ 1913 | Leo Freundlich: Albania's Golgotha: Indictment of the Exterminators of the Albanian People Arhivirano na sajtu Wayback Machine (31. maj 2012), Pristupljeno 1. 4. 2013.
  17. ^ a b v Komentar Karol Braun, Koledž grada Njujorka objavljen u Njujork Tajmsu 13. maja 1919. Arhivirano na sajtu Wayback Machine (5. mart 2016), Pristupljeno 9. 4. 2013.
  18. ^ a b v g d Konzul fon Fajmrot, Izveštaj o situaciji u Skoplju i Kosovu nakon srpke invazije Arhivirano na sajtu Wayback Machine (8. oktobar 2009), Pristupljeno 9. 4. 2013.
  19. ^ chapter 2 Arhivirano na sajtu Wayback Machine (31. oktobar 2006), Pristupljeno 1. 4. 2013.
  20. ^ 1913 | Dole in Dibra: Official Report Submitted to the Great Powers Arhivirano na sajtu Wayback Machine (18. maj 2015), Pristupljeno 1. 4. 2013.
  21. ^ a b v g d đ e ž z i j k l lj m n nj o p r s t ć u f h c č dž š aa ab av ag ad ađ ae až az ai aj ak al alj am an anj Leo Frojndlih, Albanska golgota Arhivirano na sajtu Wayback Machine (31. maj 2012), Pristupljeno 9. 4. 2013.
  22. ^ a b v Kosta Novaković, Srbizacija i kolonizacija Kosova Arhivirano na sajtu Wayback Machine (25. decembar 2013), Pristupljeno 9. 4. 2013.
  23. ^ Dimitrije Bogdanović, Knjiga o Kosovu Arhivirano na sajtu Wayback Machine (10. novembar 2023), Pristupljeno 9. 4. 2013.
  24. ^ Kristofer Hičens, Nezavisno Kosovo[mrtva veza], Pristupljeno 9. 4. 2013.
  25. ^ Seobe Dimitrija Tucovića, Pristupljeno 9. 4. 2013.
  26. ^ a b v g d đ e ž z i j k l Nadbiskup Lazar Mjeda, Izveštaj o srpskom osvajanju Kosova i Makedonije Arhivirano na sajtu Wayback Machine (3. mart 2016), Pristupljeno 9. 4. 2013.
  27. ^ a b v g d đ e Lav Trocki, Iza kulisa Balkanskog rata Arhivirano na sajtu Wayback Machine (12. decembar 2013), Pristupljeno 9. 4. 2013.
  28. ^ Izveštaj Međunarodne komisije (pp. 281)
  29. ^ Hermenegild Wagner, Pristupljeno 9. 4. 2013.
  30. ^ AVII - Bgd. Pop. II, K-10, doc. no. 242, 25/X/1912.
  31. ^ a b v g d đ Isterivanja Albanaca i kolonizacija Kosova II (Istorijski institut u Prištini) Arhivirano na sajtu Wayback Machine (31. oktobar 2006), Pristupljeno 9. 4. 2013.
  32. ^ Krilaši, Istorijski leksikon Crne Gore, Daily Press, Podgorica 2006.
  33. ^ a b Zef Mirdita, Albanci u svjetlosti vanjske politike Srbije Arhivirano na sajtu Wayback Machine (25. jun 2001), Pristupljeno 9. 4. 2013.
  34. ^ Izveštaj Međunarodne komisije (pp. 149)
  35. ^ a b Zvanični izveštaj velikim silama o stradanjima u Debru Arhivirano na sajtu Wayback Machine (18. maj 2015), Pristupljeno 9. 4. 2013.
  36. ^ Izveštaj Međunarodne komisije (pp. 150-151)
  37. ^ Dokumenti o spoljnoj politici Kraljevine Srbije 1903-1914, Bk. VII, file.1. Beograd, 1980, pp. 617-618.
  38. ^ Dr Branko Babić, Politika Crne Gore u novooslobođenim krajevima 1912-1914, Titograd, 1984, pp. 267-277.
  39. ^ Dr Milivoje Erić, Agrana reforma u Jugoslaviji 1918-1941, Sarajevo, 1958, pp. 140.
  40. ^ Dimitrije Tucović, Srbija i Arbanija (u Izabrani spisi, knjiga II, pp. 105) Prosveta, Beograd, 1950.
  41. ^ Dimitrije Tucović, Srbija i Arbanija (u Izabrani spisi, knjiga II, pp. 117) Prosveta, Beograd, 1950.
  42. ^ Dimitrije Tucović, Srbija i Arbanija (u Izabrani spisi, knjiga II, pp. 132) Prosveta, Beograd, 1950.
  43. ^ Dimitrije Tucović, Srbija i Arbanija (u Izabrani spisi, knjiga II, pp. 91-92) Prosveta, Beograd, 1950.
  44. ^ Otpor okupaciji i modernizaciji, Pristupljeno 9. 4. 2013.
  45. ^ a b Dimitrije Bogdanović, Knjiga o Kosovu, Pristupljeno 9. 4. 2013.
  46. ^ Stickney 1926, str. 16.
  47. ^ Stickney, Edith Pierpont (1926). Southern Albania or Northern Epirus in European International Affairs, 1912–1923. Stanford University Press. str. 15. ISBN 978-0-8047-6171-0. 
  48. ^ Izveštaj Međunarodne komisije (pp. 233)
  49. ^ Iakovos D. Michailidis, The Carnegie Commission in Macedonia, Summer 1913, Pristupljeno 9. 4. 2013.
  50. ^ Dimitrije Bogdanović, Knjiga o Kosovu Arhivirano na sajtu Wayback Machine (23. oktobar 2008), Pristupljeno 9. 4. 2013.
  51. ^ Mazower, Mark (2001) [2000]. „Building the nation-state.”. The Balkans, From the End of Byzantium to the Present Day (na jeziku: engleski). Great Britain: Phoenix Press. ISBN 978-1-8421-2544-1. Arhivirano iz originala 20. 03. 2012. g. Pristupljeno 19. 05. 2011. „In the former Ottoman districts of Kosovo and Monastir, in particular, the conquering Serb army killed perhaps thousands of civilians. Despite some Serb officer's careless talk of “exterminating” the Albanian population, this was killing prompted more by revenge than genocide.” 

Literatura

uredi
  • Mazower, Mark (2001) [2000]. The Balkans, From the End of Byzantium to the Present Day (na jeziku: engleski). Great Britain: Phoenix Press. ISBN 978-1-8421-2544-1. Arhivirano iz originala 20. 03. 2012. g. Pristupljeno 19. 05. 2011. 
  • Report of the International Commission to Inquire into the Causes and Conduct of the Balkan Wars. Carnegie Endowment for International peace, Washington, D.C. 1914.
  • Dimitrije Tucović, Srbija i Arbanija. Jedan prilog kritici zavojevačke politike srpske buržoazije, Beograd 1914.
  • Dimitrije Đorđević, Izlazak Srbije na Jadransko more i konferencija ambasadora u Londonu 1912, Beograd 1956.
  • Prvi balkanski rat 1912—1913 (Operacije srpske vojske) I, Beograd 1959.
  • The War Correspondence of Leon Trotsky: The Balkan Wars, 1912-13. Monad Press, Njujork, 1980.
  • Branko Horvat, Kosovsko pitanje, Zagreb, 1988.

Spoljašnje veze

uredi
Preuzeto iz „https://sr.wiki.x.io/w/index.php?title=Злочини_над_Албанцима_у_балканским_ратовима&oldid=27865315”