Zgrada livnice sa kovačnicom u Kragujevcu

Zgrada livnice sa kovačnicom u Kragujevcu
Zgrada livnice sa kovačnicom u Kragujevcu
	Zgrada livnice sa kovačnicom
Opšte informacije
Mesto	Kragujevac
Opština	Kragujevac
Država	Srbija
Vreme nastanka	1853.
Tip kulturnog dobra	Spomenik kulture od velikog značaja
Nadležna ustanova za zaštitu	Zavod za zaštitu spomenika kulture
	www.zaprokul.org.rs/LKP/Kragujevac/zavod_za_zastitu_spomenika_kulture.html

Zgrada livnice sa kovačnicom u Kragujevcu je podignuta u periodu između 1851. i 1853. godine, pod zaštitom je države i predstavlja nepokretno kulturno dobro kao spomenik kulture od velikog značaja.^[1] To je najstariji sačuvani deo vojne fabrike i Vojno-zanatlijske škole, prve te vrste u Kneževini Srbiji. Ima status kulturnog dobra od velikog značaja od 1979. godine,^[2] a za spomenik kulture proglašena je rešenjem Zavoda za zaštitu i naučno proučavanje spomenika kulture NRS br.309/53. od 29. aprila 1953. god.^[3] U zgradi se danas, u sastavu fabrike Zastava oružje, nalazi muzej Stara livnica u kom se čuvaju zbirke oružja i opreme, mašine i alati, arhivska građa, fotografije, likovni predmeti i zbirke ordenja, pečata, pehara i medalja.^[4]

Istorija

Zgrada Livnice podignuta je na desnoj obali Lepenice oko 1882. godine. i predstavlja najstariji sačuvani deo vojne fabrike i Vojno-zanatlijske škole, prve te vrste u Kneževini Srbiji.^[4]

Nužnost podizanja Topolivnice nametala se srpskoj državi veoma rano, još u vreme Prvog i Drugog srpskog ustanka, jer je glavni problem ustanika bilo snabdevanje oružjem i vojnom opremom a naročito topovima. Prva srpska topolivnica podignuta je u Beogradu 1848. godine, ali njen rad nije dao željene rezultate. Zato je 1851, na predlog Ilije Garašanina i odlukom kneza Aleksandra Karađorđevića premeštena u Kragujevac, na prostor nekadašnjeg Arsenala kneza Miloša Obrenovića. Od svog osnivanja Topolivnica je imala izuzetan značaj ne samo za vojno i političko jačanje Srbije već i za njen celokupan privredno-ekonomski, društveni i kulturni razvoj i predstavljala je najvažniji industrijski objekat u Srbiji. Već krajem 19. veka Topolivnica se ozbiljno modernizuje, postaje prava evropska fabrika sa kompleksom novih fabričkih hala. Godine 1882. podignuta je Livnica u kojoj se danas nalazi muzej Stara livnica, a sledeće godine Topolivnica dobija naziv Vojno-tehnički zavod. Tehnički razvoj Topolivnice i potom Zavoda vodio je istaknuti mašinski inžinjer Todor Toša Selesković, pa se njegovo ime vezuje i za podizanje zgrade Livnice.^[5] Početak razvoja topolivnice vezan je i za ime Francuza Šarla Lubrija, prvog direktora, koji je stvorio uz nju i prvu zanatsku školu 1854. godine. Razvoj topolivnice i potreba za radnom snagom kao i majstorima doprineo je izgradnji Kragujevca, podizana su stambena naselja, a Kragujevac je sve više dobijao fizionomiju grada.

Arhitektura

Ovaj reprezentativni primerak evropske industrijske arhitekture u tadašnjoj Kneževini Srbiji odlikuje fasada od bojene opeke, betona i gvožđa. Unutrašnjosti je organizovana po principu hale sa dva bočna broda i svetlarnikom iznad centralnog dela. Osnovu građevinskog kompleksa čine četiri hale simetrične po poprečnoj osi. Dva bočna dela nešto su niža, dvospratna, sa jednoslivnom krovnom konstrukcijom. Hale u sredini su prekrivene dvoslivnim krovovima, a unutrašnji prostor je jednoetažni. Prednji deo stare kovačnice adaptiran je u muzej, nakon obavljenih konzervatorskih radova 1953. godine. Kao najstariji sačuvani objekat u krugu fabrike i spomenik industrijske arhitekture zgrada je te godine stavljena pod zaštitu države kao kulturno dobro od velikog značaja. Pišući o zgradi Livnice, u svom radu „Arhitektonsko-građevinski kompleks Vojnotehničkog zavoda” istoričarka umetnosti Radmila Milivojević navodi da je zgrada delimično građena na temeljima starijeg zdanja, koje su podigli nemački zidari u periodu od 1851. do 1853. godine.^[5]