Zgrada Realke u Beogradu
Zgrada Realke u Beogradu, se nalazi na uglu Uzun Mirkove br.14 i Tadeuša Košćuška, podignuta je između 1835. i 1840. godine[1] u stilu klasicizma, najverovatnije prema projektu Franca Jankea,[2] kao porodična kuća Cvetka Rajovića. Njena društveno-istorijska vrednost je u značaju koji je imala kao školska zgrada koju su pohađale i u kojoj su predavale znamenite ličnosti Srbije 19. veka: nastavnici Stevan Todorović, Todor Mijušković, Petar Ubavkić, Mihajlo Valtrović, Đorđe Krstić i učenici Kosta Glavinić, Milan Kapetanović, Svetozar Jovanović, Milorad Ruvidić, Danilo Vladisavljević, Nikola Nestorović...
| Zgrada Realke u Beogradu | |
|---|---|
 Zgrada Realke u Beogradu | |
| Opšte informacije | |
| Mesto | Beograd |
| Opština | Stari grad |
| Država |  Srbija |
| Vreme nastanka | 1837—1838. |
| Tip kulturnog dobra | Spomenik kulture |
| Nadležna ustanova za zaštitu | Zavod za zaštitu spomenika kulture |
| beogradskonasledje | |
Ime je dobila prema beogradskoj Realki koja je dugo godina bila u njoj smeštena.[3] Najstarija je sačuvana zgrada u Beogradu građena u potpunosti u evropskom duhu i jedinstveni je primerak klasicizma.
Istorijat
urediDo 1867. godine, kada je useljena Prva beogradska realka, koja je zgradu koristila do početka Drugog svetskog rata, nekoliko puta menjala namenu. Bila je engleski konzulat, koristila je srpska žandarmerija, štab vojske. Danas je ovde smešten Pedagoški muzej Srbije. Zbog svoje reprezentativnosti i veličine Kuća je bila u njegovom posedu kratko vreme i ustupio ju je za javnu namenu. U kući se jedno vreme nalazio engleski konzulat[4]. Spominje se da je engleski generalni konzul Hodžes priređivao u kući prijeme, večere i balove, od kojih je najznačajniji bio 27. januara 1838. godine, kome je prisustvovao i knez Miloš Obrenović sa kneginjom Ljubicom. Tada su prvi put, prekinuvši dotadašnje običaje, žene sedele zajedno sa muškarcima i igrane su evropske igre[5]. Potom je u zgradu smešteno „Nadležatelstvo varoškog suda“[6], a školske 1867-68. godine u zgradu se useljava prva beogradska Realka, koja u zgradi ostaje do Drugog svetskog rata[7]. Prosvetnu namenu je zadržala dugo godina – u njoj se nalazilo vojno učilište, zatim osnovna škola „Đorđe Jovanović“, pa škola učenika u privredi „Rade Končar“. Danas se u zgradi nalazi Pedagoški muzej.
Arhitektura zgrade
urediNajstarija je beogradska sačuvana zgrada građena u potpunosti u evropskom duhu i jedinstveni je primerak klasicizma. Zgrada je prizemna, pravougaone osnove, skladnih proporcija zasnovanih na sistemu zlatnog preseka, oblikovana u stilu klasicizma. Fasade su horizontalno raščlanjene na tri pojasa – sokl, središnje zidno platno i friz sa krovnim vencem, dok je vertikalna podela izvedena pomoću pilastera i dorskih polustubova. Arhitektonski plastični elementi slede i tumače konstruktivni sistem, a svojom dekorativnošću naglašavaju deo kuće okrenut ka raskrsnici. Glavna fasada, okrenuta prema Uzun Mirkovoj ulici ima jake kontraste svetlo-tamno, koji su ostvareni vertikalnom podelom pročelja pilastrima i redom stubova koji imitiraju dorski stil, markirajući svečanu sobu kuće. Fasada okrenuta Ulici Tadeuša Košćuška oblikovana je istim dekorativnim motivima, ali s obzirom na namenu prostorija na ovoj strani, nije dobila dorske stubove. Slično je obrađena i jugoistočna fasada sa glavnim ulazom, dok je kontra fasada duže strane bez plastičnih elemenata. Proporcije svih dekorativnih elemenata podvrgnute su strogoj simetričnoj geometrijskoj šemi, što zgradi daje težinu i ozbiljnost. Svojom masivnošću, dobrom izvedbom, kao i novim rasporedom prostorija, ova kuća je mogla da posluži kao uzor kasnije građenim porodičnim zgradama. Kao jedan od retkih sačuvanih objekata iz četvrte decenije 19. veka, svojim stilskim karakteristikama, konstruktivnim sistemom i arhitektonskim oblikovanjem, zgrada Realke označava potpuni prekid sa tradicijom i prelaz sa balkanske na savremenu evropsku arhitekturu na tlu Beograda.
Prvobitno stanje zgrade pretrpelo je izvesne izmene tokom vremena. Uz stariju zgradu, početkom 20. veka, usled nedostatka školskog prostora dograđena je dvospratnica. Novi objekat je organski povezan s postojećim, ali je arhitektura bila usklađena sa zahtevima vremena pa su fasade oblikovane elementima secesije. Prepravke su vršene i na fasadama-na severoistočnoj promenom otvora, a na jugoistočnoj zaziđivanjem polja između dva pilastra. Menjanje namene zgrade dovelo je i do izvesnih promena u enterijeru, pre svega u rasporedu i veličinama prostorija.
Konzervatorski radovi na objektu rađeni su 1964–1965, 1972–1975. i 1992–1994. Sanacija vlage i restauracija fasada urađene su 2004.
Značaj
urediKao redak sačuvani primerak iz prve polovine 19. veka i jedinstveni primerak klasicizma u Beogradu, kao i zbog značaja za razvoj našeg školstva zgrada Realke je utvrđena za kulturno dobro od velikog značaja (Službeni glasnik SRS br. 14/79).
Vidi još
urediReference
uredi- ^ Dokumentacija Zavoda za zaštitu spomenika kulture grada Beograda
- ^ M.Kolarić, Građevine i građevinari Srbije od 1790. do 1839. godine, Beograd, 1959
- ^ Dokumentacija Zavoda za zaštitu spomenika kulture grada Beograda
- ^ N.Nestorović, Građevine i građevinari Beograda prošlog stoleća, Beograd 1937; B.Nestorović, Razvoj arhitekture Beograda, Godišnjak MGB I, Beograd, 1954.
- ^ T.R.Đorđević, Srbija pre sto godina; M. Nikolić, Beograd u doba kneza Miloša
- ^ Državna dobra Kraljevine Srbije od 1853-1886, Arhiv Srbije
- ^ Spomenica, 25-godišnjica beogradske Realke, Beograd.
