Endogamija

Endogamija (grčka riječ – ženim se, udajem se) označava ograničenje polnih i bračnih veza na članove jedne uže srodničke zajednice unutar grupe, roda, bratstva ili plemena. Suprotno je egzogamija kod koje je dozvoljen bračni i polni odnos između žene i muškarca isključivo van srodničko plemenskih zajednica.

Istorijat endogamije

Smatra se da je promiskuitet najstariji oblik endogamije. Postojao je na nižem stadijumu divljaštva. U najprostijim ljudskim zajednicama hordama su polni odnosi bili „slobodni“ bez ikakvih ograničenja. (Neki naučnici smatraju da promiskuitet nikada nije postojao, odnosno da je zabrana polnog opštenja između najbližih srodnika oduvijek postojala.) Incest je sastavan i primjeren endogamiji na ovom stepenu razvoja.

Već na srednjem stepenu divljaštva nastaju prva ograničenja. Zabranjeno je polno opštenje između generacija (otac-ćerka; a najstrožje majka-sin) (Smatra se da su ova ograničenja prve nastale društvene norme (pravila ponašanja) i imaju istorijski značaj za nastajućeg civilizovanog čovjeka).

Na višem stepenu divljaštva evoluira nova zabrana ka egzogamiji. Zabranjeno je polno opštenje i unutar jedne generacije (sestra-brat). Tako je čovjek konačno izašao iz endogamije. Najstariji poznati oblik egzogamijskog braka otkrio je na Havajima Punalua -(Punalni brak).

Geneza endogamije

Prvi je Jovan Cvijić u radu „Antropogeografski problemi Balkanskog poluostrva“ skrenuo pažnju na pojavu endogamije na prostorima nekadašnje Jugoslavije. Cvijić je i prvi u nas ponudio objašnjenje ove pojave.

On je prvi zapazio da je geografska sredina jedan od osnovnih činilaca u stvaranju endogamih grupa. Smatrao je da one nastaju geografskom – fizičkom izolacijom kojom su ljudi odvojeni i izolovani na uskom prostoru i tako više nego neki drugi upućeni samo na svoje plemenske, ili rodske srodnike. Ove endogame grupe nastaju najčešće u visokim planinskim naseljima, koje je konfiguracija terena odvojila i izolovala od ostalog svijeta. Na izolovanost koja dovodi do endogamije utiču i konfesionalni sastav, nacionalna i socijalna struktura. Konfesionalna ograničenja su po prirodi stvari ograničavala i bračne i polne veze među ženama i muškarcima. U ovome svoj moćni doprinos dao je i socijalni sastav. Ovaj običaj postojao je unutar nekih povlašćenih slojeva ili kasti kako bi se očuvale privilegije i da ne bi došlo do mešanja sa „nižim” slojevima. Negativne posljedice u degenerizaciji potomstva nastale iz polnih veza bliskih srodnika su ubrzale izumiranje endogamije.

Endogamija Južnih Slovena

Mnogobrojni su primjeri endogamije kod Južnih Slovena i na prostorima gdje oni i danas žive: Katolička kolonija u Janjevu - ostaci Sasa koji su radili u rudnicima po Srbiji i Balkanu uopšte. Sličan primjer navodi i Andrija Luburić za porodice Mišković i Kotović za koje se smatra da su potomci starih Mataruga. U tim su se porodicama bliski srodnici međusobno ženili i udavali.

Stanovništvo na ostrvu Susaku u sjevernom Jadranu, koji su stupali u bračne i polene odnose sa bliskim srodnicima, i danas je teško izvesti genealogiju bilo koje od porodica. Ženidba i udadba među bliskim srodnicima ovih otočana odrazila se i na današnji izgled ovih ljudi. Kod ranije tamnoputih Primoraca sada su vidne pseudonordijske osobine, a promjene su nastupile i kod krvnih grupa ovih stanovnika. Slično je i sa porodicama Šipčić iz sela Crne Gore na Durmitoru. U ovom planinskom naselju , odvojenom od susjednih oblasti dubokim i neprohodnim kanjonima reka Tare i Sušice i vrhovima durmitorskog masiva Velikog i Malog Štouca, takođe je silom prilika dolazilo do uzimanja u srodstvu. Ali kod njih se bar za sada, mada je to uzimanje staro i više od stotinu godina, ne osjećaju značajnije promjene na potomstvu. Ovo se objašnjava visokom nadmorskom visinom oštrom klimom i teškim stočarskim načinom života – surova borba koju je stihija prirode neminovno nametnula, borbe za opstanak, nameće i osigurava potomstvu, gotovo od malih nogu, punu prirodnu selekciju. Nešto više izolovanih grupa ima na prostorima Šarsko – pindskog planinsklog sistema.

U endogamiji su dugo vremena živjele, zbog odvajanja iz svog plemena, porodice katoličkih Albanaca u sremskim selima: Nikinci, Hrtkovci i Jarak. Slična je situacija u Petrovom Selu, na Miroču, jer se crnogorsko stanovništvo dugo nije miješalo sa vlaškim. Oni su u endogamiji ostali i po završetku Drugog svjetskiog rata. Slična oaza je postojala i u okolini Ptuja, ali se ova situacija već u cijelosti izmijenila.

U uslovima neprijateljske okupacije stanovništvo je pribjegavalo pored endogamije i etnomimikriji. Za ovo profesor Lutovac navodi primjer stanovništva iz Šarskih župa, Gore, a delimično i Opolja. Ovo stanovništvo je prešlo u islam, zatim promjenilo nošnju, ali je običaje i srpski jezik zadržalo sve do naših dana. Po spoljašnjem izgledu Albanci, a po jeziku i osjećajima oni su bili Srbi, koji žive u endogamiji. A. Urošević smatra da su Čitaci iz Kosovsko-Metohijske oblasti stariji srpski elemenat koji je vremenom primio islamsku religiju, ali se ipak mnogo mješao sa susjedima. Što govori da je živio u endogamiji.

Vladimir Ćorović navodi da se zbog međusobnih bračnih veza i odnosa očuvala jedna srpska porodica u okolini Carigrada. Njihova bračna srodniča veza nije ostavila posljedice na potomstvo. Oni su gorštaci u turskim planinama koje je očuvala zdrava prirodna selekcija.

Slično navodi o Galipoljskim Srbima Muhamed Filipović naglašavajući da su tek preseljavanjem u novu sredinu „nastale nove bračne veze između njih i ostalih stanovnika Pehčeva“ i da će se zbog toga izgubiti „veoma brzo kao poseban etnički tip“.

Pored geografskih uslova i način privređivanja može uticati na endogamiju. Kod nomadskih plemena, posebno kod Roma poznati kao Sarakačani na Goču, se primjećuje da je njihovo etničko jedinstvo sačuvala endogamija.

Socijalni status je takođe bitno određivao endogamiju. Turci su Jermene smatrali nižom rasom. Oni su bili osuđeni na endogamiju ne bi li sačuvali svoj entitet.

Očuvanje ekonomske moći među najbližim srodnicima je takođe uzrokovalo zatvaranje u uže srodničke grupe- endogamiju.

Postoje i rasni razlozi u nastajanju endogamije kao što je na primjer endogama crnačka grupa u Ulcinju.

Na postojanje neke endogame grupe može presudno uticati i autoritet neke značajne ličnosti. Po podacima Marka Miljanova , stari Drekalovići „učinjeli su zavjet da se ne uzimaju između sebe. To se dugo održalo... jer su govorili: Radije sam te zvat brate no prijatelju.“ Tek u drugoj polovini devetnaestog vijeka prekoračena je ova zabrana, i to po ugledu i pod uticajem na strane. Od Drekalovića je bio prvi vojvoda Marko Miljanov koji se oženio djevojkom od svoga bratstva i time dao primjer i ostalim bratstvenicima.

Spoljašnje veze

• [1] (jezik: engleski)

Literatura

• Ovaj članak ili njegov deo izvorno je preuzet iz Rečnika socijalnog rada Ivana Vidanovića uz odobrenje autora.