Европска смрча
Evropska smrča (Picea abies (L.) Karst.) ima preko 150 sinonima, od kojih treba istaći homotipski Pinus abies L. pre izdvajanja vrsta Picea u samostalni rod, a čest je i sinonim Picea excelsa (Lam.) Poir. Kod nas kao autohtona vrsta obično je bez prideva evropska, a pored naziva smrča sreću se i nazivi smreka, smrč, omora, jelka, murika, čam, čamić, capin...[1].
| Evropska smrča | |
|---|---|
| |
| Smrča u porti miokovačke crkve. | |
| Naučna klasifikacija | |
| Carstvo: | |
| Divizija: | |
| Klasa: | |
| Red: | |
| Porodica: | |
| Rod: | |
| Vrsta: | P. abies
|
| Binomno ime | |
| Picea abies (L.) Karst.
| |
| |
| Areal evropske smrče. | |
Areal
urediEvropska smrča je visoko drvo severne Evrope i planinskih staništa srednje i južne Evrope. Južna granica su joj planine Balkana[2].
Opis vrste
urediStabla su visoka do 50 m i mogu dostići prečnik od 1 m. Korenov sistem je plitak (površinski) i tanjirast, bez srčanice ali sa brojnim bočnim korenovima, zbog čega je sklona vetroizvalama. Smrča ima piramidalnu krunu. Grane prvog reda su pršljenasto raspoređene, a drugog su najčešće manje-više viseće. Kora je crvenkasto-sive do smeđe boje, u mladosti glatka a kasnije ispuca u tanke okruglaste ljuspe. Mlade grančice su malo dlakave do gole. Pupoljci su kupasti, zašiljeni bez smole[2].
Četine na sterigmama duge su do 25 mm, a široke oko 1 mm, zašiljene, četvorougaonog preseka sa 1 – 4 linije stoma na svim stranama, ravnomerno spiralno raspoređene. Na biljci ostaju 7 godina i duže[3][4].
Smrča je jednodoma, anemofilna vrsta. Muške strobile su 20 – 25 mm duge, crvene. ženske strobile u doba oprašivanja duge su do 4 cm, tamnocrvenkaste ili zelenkaste. Cveta od kraja aprila do juna u zavisnosti od staništa i nadmorske visine. Oplođenje nastupa mesec dana po oprašivanju, a u naredna 3 meseca seme se potpuno razvije i sposobno je da klija.
Šišarke su cilindričnog oblika i duge su do 16 cm, široke 3- 4 cm, viseće, u mladosti su zelene (var. chlorocarpa) ili crvenosmeđe (var. erythrocarpa), a u zrelosti smeđe boje. Sterilne (pokrovne) ljuspe su znatno kraće od fertilnih. Po sazrevanju i osipanju semena, šišarke opadaju[5].
Seme je tamnosmeđe do mrko, jajoliko dugo oko 4 mm sa kriocetom koje obavija seme dugim oko 13 mm. Seme se osipa od oktobra do aprila. Smrča počinje da plodonosi između 30. i 50. godine života u sastojini (optimalno u 100.). Pun urod je na svakih 4 – 8 godina. U intervalu od 10 godina može se očekivati jedan pun urod, dva 50%-tna i tri manja[6]. Šišarke dozrevaju prve godine. Sakupljaju se sa dubećih stabala neposredno pred otvaranje i truse se u trušnici ili na suncu u tankim slojevima. Iz 100 kg šišarki dobija se prosečno 9,4 kilograma semena sa krilcima. 1 kg semena sa krilcima daje 0,55 kg semena bez krilaca. Da bi se dobio 1 kg semena potrebne su 32 šišarke. Jedna šišarka sadrži oko 400 semena. U 1 kg čistog semena ima 130 000 – 250 000, prosečno 159 000 zrna[6]. Broj zrna u šišarki se smanjuje sa povećanjem nadmorske visine i geografske širine, a smanjuje se i masa semena, klijavost, dužina i masa šišarki. Šišarke iz viših predela sadrže više vlage[7]. Seme sa 10% vlage gubi klijavost posle 4 godine. Sa smanjivanjem vlage u semenu (sušenjem) klijavost se produžava i do 7 godina (8% vlage). Seme sačuva ovu klijavost ako se čuva na temperaturi nešto iznad 0°C. Seme smrče ne poseduje dormantnost i klija nadzemno. Laboratorijska kliijavost u proseku iznosi oko 80%, a energija klijanja, 10. dana, je oko 50%. U rasadnicima se seje u proleće i od oko 100 punih zrna dobije se oko 75 klijavaca. Klijanje počinje 15 – 30 dana posle setve[7].
.jpg)
Bioekološke karakteristike
urediU prirodi se javlja obično na ilovastim do peskovitim zemljištima na staništima gde ima dovoljno vlage, naročito u zemljištu. Raste i na podzolima. Smrča je vrsta senke i ako se sadi u grupama, oko sebe stvara veliku zasenu i na taj način posebnu mikroklimu i pedoklimu. Smrča u Srbiji gradi poseban visinski šumski pojas, koji je iznad bukovog sa vlažnijom i hladnijom klimom. Zajednice su : Piceetum subalpinum Horv., Abieti – Piceetum calamagrostis Horv., Aremonio – Piceetum Horv., Piceetum excelsae serbicum Greb., Piceetum excelsae hylocomio, Piceetum excelsae oxalidetosum Mis. et Pop na serpentinu i dr. Neke od planina na kojima se javlja su : Tara, Zlatibor, Golija, Kopaonik, Zlatar, Suva planina, Stara planina. Na Balkanu ova vrsta se prostire do pojasa od 2200 m nadmorske visine. Za vreme glacijacije smrča je imala jedan od svojih refugijuma na Balkanu odakle se proširila prema zapadu preko Alpa do Švarcvalda[5][2].
Dobro podnosi orezivanje. Nije otporna prema štetnim gasovima u vazduhu. Dobro podnosi temperaturne ekstreme. Pati od kasnih mrazeva. Životni vek u prirodi joj je do 300 godina, mada u Skandinaviji ima primeraka starih nekoliko hiljada godina. U gradovima primerci ove vrste su obično slabije razvijeni jer joj ne odgovara toplo i suvo stanište, preterana insolacija i vetar. Dosta je varijabilna vrsta i ima više od 100 različitih formi, kultivara i varijeteta koji se međusobno razlikuju po: načinu grananja (češljasto, četkasto, horizontalno...), obliku ljuspi šišarke (zaobljene, tupe, produžene, ušiljene, nazubljene), boji šišarki (žute, zelene, crvenkaste, ljubičaste), boji i strukturi kore (glatka siva, gruba sivo-crvenkasta). Ova svojstva se mogu povezati sa drugim bitnim osobinama kao što je prirast, otpornost, prilagodljivost na različite klimatske uslove. Interakcija genotip – spoljašnji uslovi je za neka svojstva jaka (visinski prirast) dok je za druga slaba (listanje)[2][5].
Značaj
urediU šumarstvu predstavlja jednu od vodećih vrsta (na petom je mestu po zastupljenosti u šumama Srbije i prostire se na oko 27.000 ha što predstavlja 3,8% od ukupne površine pod šumom). Sa crnim borom predstavlja glavnu vrstu za pošumljavanje u Srbiji. Smrča predstavlja dobar materijal za ozelenjavanje na mestima gde to ekološki uslovi staništa dopuštaju.
Razmnožavanje
uredi
Smrča se za potrebe pošumljavanja proizvodi isključivo generativno, pri čemu se vodi računa o provenijenciji semena. Za potrebe hortikulture i pejzažne arhitekture kulturni taksoni smrče, kojih ima preko sto, razmnožavaju se vegetativno. Pošto se lako ožiljava, što je čest slučaj i u prirodi, kada donje grane (položnice) u kontaktu sa zemljištem formiraju žile, a grana se uspravlja dajući novu individuu, kultivari mogu da se razmnože reznicama. Pored reznica, kojima se razmnožavaju gotovo isključivo patuljasti kultivari, primenjuje se i kalemljenje bočnim spajanjem tokom januara-februara na trogodišnje podloge osnovne forme koje su u posudama. Kao plemke biraju se terminalni letorasti zbog topofizisa. Poluzrelim reznicama mogu da se razmnože kultivari ‘Barrya’, ‘Capitata’, ‘Decumbens’, ‘Dumosa’, ‘Clanbrassiliana’, ‘Gregoryana’, ‘Inversa’, ‘Microsperma’, ‘Nidiformis’, ‘Ohlendorffii’, ‘Repens’, ‘Tabuliformis’... dok se ‘Maxwellii’, 'Virgata', 'Inversa' i ‘Pendula’, na primer, isključivo kaleme. Pored toga evropska smrča je najčešća podloga za plave (srebrne) smrče kao što je Picea pungens ‘Glauca’[8].
Reference
uredi- ^ Simonović, D. (1959): Botanički rečnik, imena biljaka. Srpska akademija nauka - posebna izdanja, knjiga CCCXVIII
- ^ a b v g Jovanović, B. (1985): Dendrologija. IV izmenjeno izdanje. Univerzitet u Beogradu. Beograd
- ^ Šilić, Č. (1990): Ukrasno drveće i grmlje, I izdanje. IP Svjetlost. Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, Sarajevo i Beograd
- ^ Ocokoljić M., Ninić - Todorović J. (2003): Priručnik iz dekorativne dendrologije, Šumarski fakultet Univerziteta u Beogradu, Beograd
- ^ a b v Vukićević E. (1996): Dekorativna dendrologija, Šumarski fakultet Univerziteta u Beogradu, Beograd
- ^ a b Regent, B. (1980): Šumsko semenarstvo (drugo dopunjeno izdanje). Jugoslovenski poljoprivredno-šumarski centar, služba šumske proizvodnje. Beograd.
- ^ a b Stilinović, S. (1985): Semenarstvo šumskog i ukrasnog drveća i žbunja. Univerzitet u Beogradu. Beograd
- ^ Grbić, M. .: Proizvodnja sadnog materijala - Vegetativno razmnožavanje ukrasnog drveća i žbunja. Univerzitet u Beogradu. Beograd. 2004. ISBN 978-86-7602-009-6.
Spoljašnje veze
uredi
