Dukljan

Dukljan (car Duklijan, ili car Dukljanin), ličnost je iz srpske narodne legende, rasprostranjene u Crnoj Gori, Dalmaciji, Bosni i Hercegovini, a po svemu sudeći osnova priče je preuzeta od starosjedilaca, pokrštenih romano-ilira. Prema narodnom kazivanju: car Dukljan je živio u gradu Duklji (Dokleji) i bio omražen zbog nasilničke prirode i bogohuljenja. Ova priča o caru Dukljaninu (Duklijaninu ili Dukljanu) ima istorijsku osnovu u događajima iz vremena rimskog cara Dioklecijana, skromnim porijeklom iz provincije Dalmacije (u okviru nje je bio i grad Duklja) koji je najsurovije progonio hrišćane - tako da je car Dukljan (Dukljanin) legendarno ime za cara Dioklecijana.

Sveti Ilija, kao Perun Gromovnik

Dioklecijan, kao osnova za narodnu legendu

Legende

Zbog nedjela koja je počinio, Bog je Dukljanu poslao Sv. Iliju, da ga ubije gromom i razruši grad Duklju. Svetac uspijeva razrušiti grad, ali ne i ubiti surovog cara. Dukljan je odlučio da uhvati Sv. Iliju i da ga baci u okove, koji su se nalazili u blizini mosta na rijeci Morači. Međutim, saznavši za to, Sv. Ilija je odlučio da ga preduhitri, predstavljajući se pred carom kao običan putnik. Rekao je Dukljanu da su verige pripremljene za sveca premale za njegov vrat i zamolio cara da sam proba verige, da bi provjerio da li će odgovarati. Pošto Dukljan stavi verige na vrat, Sv. Ilija ih štapom slije, a stijena za koju su bile pričvršćene, padne sa vezanim carom u rijeku Moraču. Od tada, Dukljan tokom cijele godine glođe verige, pa one oko Božića budu debljine dlake. Zbog toga je običaj da kovači uoči ovog praznika udare nekoliko puta čekićem u nakovanj, kako bi pritvrdili okove. Ova božićna obaveza za kovače, bila je čak utvrđena i jednim plemenskim zakonom, početkom XIX vijeka (Vasojevićki zakon, u 12 tačaka, čl. 23).

Dukljan je, u srpskim dualističkim mitovima, protivnik Božji, isto što i iskonski đavo (Ariman u persizmu). On je u izvoru ispod Vezirovog mosta (Podgorica) „svezan u sindžir, koji jednako glođe, i uoči Božića taman da ga preglođe i svijet da uždi, a Ciganin svaki po jednom udari maljem u nakovanj te pritvrde“. Cigani – kovači, ušli su u ovu staru narodnu legendu mnogo kasnije, obzirom da su se na prostoru Crne Gore počeli značajnije nastanjivati krajem XVI vijeka, a posebno su u primorske gradove od strane osmanske vlasti dovođeni iz Tripolisa i Gabele (nazivani Gabeljima) kao cijenjene zanatlije-kovači: najprije u Bar, Ulcinj, pa Podgoricu i Nikšić.

U narodu je Dukljan prikazivan kao nekakav demon, koji se često javlja u mitovima i pripovijetkama, naročito kosmogonskim.

Vidi još

• Dioklecijan
• Duklja

Literatura

• Grupa autora: Istorijski leksikon Crne Gore, knjiga 1 „Daily Press-Vijesti“, 2006.
• Narodna enciklopedija (1927 g), članak Veselina Čajkanovića