Desnica

Desnica, u najširem smislu, označava ideju da su pojedinac i društvo dužni da se pridržavaju Zakona (uključujući najčešće hrišćanski moral i tradiciju).

Desničarska politika, smatra da su određeni socijalni red i hijerarhija neizbežni, prirodni, normalni i poželjni. Hijerarhija i nejednakost desničarska politika posmatra kao prirodni rezultati tradicionalnih društvenih razlika ili konkurencije u tržišnim ekonomijama. Desno krilo, politička desnica, ili najjednostavnije desnica su nazivi koji se odnose na onaj deo spektra političke misli i ideja, koji je povezan sa kapitalizmom, klasičnim ekonomskim liberalizmom,; najjednostavnije rečeno, one ideje koje su suprotne levici.

Smatra se da je naziv nastao u vreme Francuske revolucije, kada su monarhisti, pobornici starog režima nazivani desničarima, zato što su sedeli na desnoj strani Skupštine.

Vremenom je ovim nazivom počeo da se označava spektar političkih ideja i stavovi koje bi iznosio govornik, a koji u sebi sadrži ideje konzervativizma, ekonomskog liberalizma, nacionalizma i sl.

Neki smatraju da politička desnica uključuje i one oblike liberalizma koji daju prednost slobodnoj trgovini ispred egalitarizma, ali mnogi zagovornici ekonomskog liberalizma smatraju da njih bolje opisuje dodatna osa na političkom spektru (liberalizam - totalitarizam). Zbog čestih nedoumica i protivrečnosti kod svrstavanja političkih partija na jednu osu (levica-desnica) danas se češće koristi sistem političkog spektra sa dve ose, i to (levica/desnica - liberalno/autoritativno).

Poreklo pojma

Od Francuske revolucije, politička upotreba naziva „levica“ i „desnica“ je evoluirala preko lingvističkih, kulturnih, društvenih i nacionalnih granica i često je imala potpuno različita značenja, u zavisnosti od društva, kulture ili jezika. Na primer, 2004. godine, vlada Narodne republike Kine proglasila je da ostaje na „levici“ uprkos brojnim promenama koje su je dovele bliže onome što se u anglo-saksonskom svetu karakteriše kao „desnica“. Suprotno Kini, Frankov režim u Španiji, koji je bio otvoreno „antikomunistički“ i svim sredstvima se borio da ukine „levicu“, često je donosio zakone koji su bili veoma slični onima u SSSR-u i drugim zemljama koje bismo mogli nazvati „levičarskim“. Slično, iako je „desnica“ u svom izvornom obliku označavala one koji podržavaju interese aristokratije, u mnogim kapitalističkim zemljama (najviše u SAD), podela na „levicu“ i „desnicu“ nije u korelaciji sa poreklom i bogatstvom.

Izvori savremene desnice

U XX veku, izvan SAD, u kojima je kapitalizam bio podržavan od većine političara i intelektualaca, najuočljivija razlika između levice i desnice bila je po pitanju ekonomske politike. Desnica je podržavala kapitalizam, dok je levica podržavala socijalizam (ili demokratski socijalizam, socijaldemokratiju) ili komunizam. Ova osnovna razlika se donekle izgubila raspadom Sovjetskog, Istočnog bloka, budući da se kapitalizam danas uglavnom svuda prihvata, sa manjim ili većim nivoom intervencije vlasti u preraspodeli dobara.

Danas se najčešće, pod nazivom desnica, podrazumevaju ideje povezane sa tradicionalnim vrednostima (najčešće hrišćanskim) i očuvanjem individualnih i korporativnih prava kroz ograničavanje moći države (što se nekad govori i kao zapadnjačka ili anglosaksonska demokratija). U svom izvornom obliku, ova ideja ograničavanja moći države veoma je povezana sa idejom liberalizma, ali jedan deo desnice žestoko negira pretpostavke liberalizma, a postoje i grupe liberala koji sebe ne smatraju desnim krilom.

Pod nazivom desnica, nešto ređe, se podrazumeva i originalna ideja desnog krila, a to je očuvanje bogatstva i moći u rukama onih koji su je i imali.

Oba ova shvatanja očitavaju se u mnogo oblika, i osobe koje podržavaju neke vrednosti desnice ne moraju obavezno podržavati ostale vrednosti i ideje koje se pripisuju desnici. U praktičnoj politici, često nailazimo na beskrajne varijacije i kombinacije u kojima desnica artikuliše svoju političku misao, i često su sukobi unutar desnice jednako žustri kao i oni između levice i desnice.

Vrednosti i ideje desnice veoma se razlikuju u odnosu na državu i eru u kojoj se pojavljuju. Često i sami političari ističu neobične, ekscentrične ili naprosto glupe prioritete i pripisuju ih „levici“ ili „desnici“. Stoga je veoma teško potpuno tačno proceniti nečija ubeđenja i politiku i prikazati je na osi političkog spektra.

Umerena desnica

Umerena desnica je naziv kojim se opisuje najčešći i danas najprisutniji i najdominantniji oblik desnice. On je najbliže povezan sa tradicionalizmom i anglo-saksonskim konzervativizmom.

Umerena desnica najčešće podrazumeva hrišćansku tradiciju, kapitalizam kao najopštiji oblik društvenog uređenja, koncept parlamentarne demokratije i pravne države. U domenu odnosa prema društvenim promenama i institucijama društva, umerena desnica podrazumeva relativno oprezan stav i otpor velikim društvenim promenama, zbog toga što one nose i velik rizik.

Partije umerene desnice uglavnom dominiraju na političkoj sceni Evrope i SAD. Nije teško uočiti da je umerena desnica najzastupljenija u razvijenim, bogatim zemljama kapitalističkog uređenja.

Radikalna desnica

Glavni članak: Krajnja desnica

Radikalna desnica je naziv kojim se najčešće opisuju političke grupe, pokreti i partije koje je veoma teško klasifikovati unutar klasičnog desnog krila.

Fašizam se ponekad smatra oblikom radikalne desnice, posebno od strane kritičara desnice (a to je najčešće politička levica). Većina radikalnih desničara odbija bilo kakvu povezanost sa fašizmom, a postoje i učenjaci koji fašizam smeštaju na političku levicu.

Najviše zabuna dolazi iz veoma raznolike upotrebe ovih naziva. Naziv „radikalna desnica“ upotrebljava se u najrazličitijim, donekle suprotstavljenim, oblicima:

• Reformski orijentisani desničarski pokreti ili desničarske struje konzervativnih političkih partija. Ovi pokreti nekada se nazivaju i: disidentska desnica, aktivistička desnica, ili populistička desnica. Ovde ubrajamo sve oblike desničarske politike koji su između tradicionalnog konzervativizma i ekstremne desnice. Pobornici ovakvih ideja uglavnom su manjinski zastupljeni odn. izvan su glavnog političkog toka, ali iz njih najčešće proisteknu pokreti drastičnih reformi (umesto revolucije).
• Ekstremna desnica ili ultra desnica, koja uključuje i neo-fašiste, neo-naciste i pokrete dominacije belaca. Ovakve grupe uglavnom su više revolucionarnog nego reformističkog karaktera.
• Široki spektar desničarskih političkih ideja između tradicionalnog konzervativizma i ekstremne desnice.

Ove kategorije nisu univerzalno prihvaćene i postoji niz drugačijih upotreba, pa je opis i poređenje ovih naziva veoma komplikovan i delikatan.

Ekstremna desnica

Ekstremna ili ultra-desnica je naziv kojim se opisuju političke grupe koje uglavnom izlaze iz tradicionalnog glasačkog spektra desnice. Naziv najčešće uključuje revolucionarnu desnicu, militantne rasističke i religiozne grupe, fašiste, neo-fašiste, naciste i neo-naciste.

Desnica i fašizam

U razvoju i ideologiji fašizma postoje elementi kako levice tako i desnice. Mnogi intelektualci se spore oko razvrstavanja fašizma. Mnogi tvrde da je fašizam oblik ekstremne desnice ali postoje i oni koji tvrde suprotno. Fašizam se najčešće koristi kao debatni argument u cilju diskvalifikacije političkog takmaca koji zastupa suprotne ideje.

Literatura

• Karl Šmit: „Norma i odluka“ (Filip Višnjić, 2001). Duhovno-istorijski izvori današnjeg parlamentarizma.
• Nikolaj Velimirović: „Iznad istoka i zapada“. I druga dela Sv. Nikolaja inspirišu srpski tradicionalizam i desnicu.
• Biblija: Novi zavet. Hrišćanstvo kao izvor evropske desnice.