Gradnulica

Gradnulica je jedno od najvećih gradskih naselja u Zrenjaninu.

Mesne zajednice u Zrenjaninu

Istorija

Do 18. veka Gradnulica je bila samostalno selo blizu Bečkereka. Osnovana je u srednjem veku na obalama Begeja. Većinu stanovništva činili su Srbi. U srpskom kraju ili četvrti Bečkereka 1727. godine je zabeleženo 27 kuća. Sveštenici pravoslavni zvali su se tada pop Jovan i pop Stojan, a crkva će tek biti podignuta u leto 1737. godine.

Postoji priča o pravoslavnome manastiru koji se nalazio na mestu današnje Vavedenske crkve. Ime manastira je bilo Drenovac, i bio je okružen dubokom šumom. Prvobitni manastir Drenovac je u stvari premešten sa lokacije između današnjeg Lukićeva i Ečke, odakle je preneta Sveta trpeza, koja je i danas u Vavedenjskoj crkvi u Gradnulici. Ovde se čuva i kopija čuvene čudotvorne bezdinske Bogorodičine ikone, koja je na bogorodičinom prestolu u brodu Vavedenjske crkve. Jedan od najpoznatijih sveštenika bio je Rafailo Banatski, misionar iz manastira Hilandar, sa Svete gore. Njegov grob nalazi se u kapeli pored crkve, i mesto je hodočašća mnogih pravoslavnih vernika. Ovo mesto, gde se nalazi Vavedenska crkva, bilo je, i dalje jeste istorijsko središte Gradnulice. Pored crkve je bilo prvo gradnuličko srpsko pravoslavno groblje, čiji se tragovi još mogu opaziti u porti gradnuličke crkve. Sećanje na stari manastir Drenovac u narodu je očuvano i u imenu ulice koja se zove „Manastirska“. U porti ove crkve postoji hrast čije je deblo i danas sačuvano. S njega je kapljala vodica koja je bila lekovita i vernici su njenu lekovitost pripisivali Svetom Rafailu Banatskom, kome je nad grobom pored Vavedenjske crkve podignuta mala kapela. Još starije predanje pamti da je „u doba silnog srpskog cara Stefana išla litija oko ovog hrasta na praznik Duhova i rezao se kolač“.

U glavnoj gradnuličkoj ulici koja danas nosi naziv „Cara Dušana“ je Konstantin Danil imao slikarsku radionicu. Preko puta u istoj ulici je rodna kuća Pavla Aršinova (1855-1930) profesora i publiciste u Beogradu. Upravo se Aršinov naročito angažovao oko zaštite dela komšije ikonopisca Danila. U 2007. godini je u ovoj ulici otvoren prvi zrenjaninski pravni fakultet.

Na jugu Gradnulice bila je kuća porodice Varadi, koja je uništena prilikom rekonstrukcije gradskog saobraćaja, kad je izgrađena „Magistrala“. Osnovna škola je osvećena u martu 1938, smatrali su je najlepšom u Petrovgradu.

Na severu Gradnulice nalazi se stadion i prostorije Sportskog kluba „Gradnulica“. Mesna zajednica Gradnulica danas pored stare istorijske Gradnulice obuhvata i naselja Ajmački kraj, Livade, Bikarnica i Guvno. Ajmački kraj je naseljen u XVIII veku, porodicama Srba graničara koji su otpušteni iz službe, iz sela Almaša - međutim nema pisanih izvora iz kog tačno Almaša, da li nekadašnjeg sela kod Novog Sada, ili drugog sela tog naziva, obzirom da ih je bilo u većem broju u Ugarskoj. Na mestu njihovog prvobitnog naselja je danas Đurđevska ulica. Ostali delovi sadašnje Gradnulice su podignuti posle Drugog svetskog rata.

Ime

Postoji nekoliko teorija oko imena. Istoričari veruju da reč Gradnulica dolazi od dve reči; prva je gradna od reči gradina (u smislu „greda“) a druga reč je ulica. To znači da bi reč Gradnulica mogla značiti ulica na gredi, jer je Gradnulica do 18. veka bila poluostrvo, okružena rekom Begej. Takođe, današnja glavna ulica u Gradnulici, Ulica cara Dušana, nalazi se na najvišoj tački Gradnulice, na sredini nekadašnjeg poluostrva.

Crkve

Postoje dve crkve u Gradnulici. Obe crkve nalaze se u Ulici cara Dušana.

• Vavedenska crkva ili Hram vavedenja presvete Bogorodice, podignuta je na mestu prethodne iz 1737. godine.

Današnja zgrada pravoslavne srpske crkve, posvećena je Sv. Vavedenju Bogorodice. Ova jednobrodna barokna građevina je svoj konačni oblik dobila 1777. godine. Ikonostas su radili ikonopisci Arsa Teodorović i Gregor Ranisavljev 1816-1819. godine. Izgrađena je inače na mestu gde se davno nalazio preseljeni manastir Drenovac, čija Sveta trpeza je i danas Sveta trpeza Vavedenjske Crkve. U manastiru se kao posebna svetinja čuva kopija ikone Presvete Bogorodice Bezdinske. S južne strane Crkve je kapela nad grobom Sv. Rafaila Banatskog, koja se smatra ostatkom starog manastira. Vavedenjski hram je obnovljen 1914. godine, a zidno slike je naslikao Stevan Aleksić. Sećanje na manastir, ostalo je u narodu, što se može videti iz naziva ulice Manastirska, na čijem je uglu s ulicom Cara Dušana Gradnulička Vavedenjska crkva, neposredno blizu osnovne škole «Đura Jakšić» i zabavišta. Pomenuta osnovna škola u tom delu grada je počela sa radom u modernom zdanju 11. oktobra 1938. godine. Nosila je naziv OŠ "Viteški Kralj Aleksandar I Ujedinitelj".

Na mestu vavedenske crkve je verovatno postojala pravoslavna crkva i u srednjem veku, za koju se pouzdano zna da je postojala još u doba turske vlasti, jer je zatečena po oslobođenju od Turaka krajem XVII veka.

Oko crkve je nekad postojalo pravoslavno groblje, a ostaci nadgrobnih spomenika su krajem XX veka još bili vidljivi u crkvenoj porti.

Verovatno se radilo o srednjovekovnom kultnom mestu, o čemu svedoče zaštićeni ostaci bresta u porti crkve, gde je izvirala «vodica», pripisana Sv. Rafailu, nakon čije smrti je potekla i imala lekovita svojstva, o čemu svedoče votivni darovi isceljenih, koji se čuvaju u pomenutoj kapeli. Prema narodnom predanju, bogosluženja su se održavala pod ovim brestom znatno pre nego što je podignuta crkva u Gradnulici. Donedavno se održavao običaj da se na praznik Sv. Trojice (Duhovi) pod brestom reže kolač, što se činilo "od doba Sv. cara Stefana Silnog", radi čije uspomene je i glavna ulica naselja nazvana ulicom Cara Dušana. Brest je izgoreo usled udara groma šezdesetih godina XX, ali je njegovo stablo vatrogasna služba spasla i ono je kasnije konzervirano.

• Slovačka evangelička crkva, podignuta 1837. godine. Prvobitno nije imala toranj, koji je kasnije dozidan. Pored slovačke parohije, pre 1945. godine imala je još jednu nemačko-mađarsku. Pripadnika luteranske veroispovesti je u Zrenjaninu bilo malo, tako da je evangelička zajednica Zrenjanina bez sveštenika, hram opslužuje pastor iz Araca.

Znamenite ličnosti

dr Imre Varadi

dr Tibor Varadi

Konstantin Danil

Pavle Aršinov

Privreda

Gradnulica je nastala kao prigradsko srpsko naselje. Stanovništvo se do Drugog svetskog rata uglavnom bavilo poljoprivrednom proizvodnjom (uglavnom ratarstvom. Do pravoslavnog groblja na uglu, radio je do Drugog svetskog rata mlin, koji će jula 1942. godine postati nemački koncentracioni logor za uhapšene rodoljube iz grada i okoline. Još napred, na severu naselja je bila ciglana „Toza Marković“. Posle rata je otvoren pogon tekstilne industrije „Slavica“ Stanovništvo je posle 1950 masovno počelo da se opredeljuje za industrijsku proizvodnju i uslužne delatnosti.