Gornja Toponica (Niš)
Gornja Toponica je naseljeno mesto u gradskoj opštini Crveni Krst na području grada Niša u Nišavskom okrugu. Smeštena je u dolini Toponičke reke, u graničnom prostoru Niške i Aleksinačke kotline, na oko 11 km severozapadno od centra Niša. Prema popisu iz 2002. bilo je 1550 stanovnika (prema popisu iz 1991. bilo je 1311 stanovnika).
Gornja Toponica | |
|---|---|
| Administrativni podaci | |
| Država | Srbija |
| Upravni okrug | Nišavski |
| Grad | Niš |
| Gradska opština | Crveni Krst |
| Stanovništvo | |
| — 2022. |  910 |
| Geografske karakteristike | |
| Koordinate | 43° 24′ 05″ S; 21° 48′ 17″ I / 43.4015° S; 21.804666° I |
| Vremenska zona | UTC+1 (CET), leti UTC+2 (CEST) |
| Aps. visina | 250 m |
.svg)  Gornja Toponica Gornja Toponica na karti Srbije | |
| Ostali podaci | |
| Poštanski broj | 18202 |
| Pozivni broj | 018 |
| Registarska oznaka | NI |
Istorija
urediPreistorijski nalazi ukazuju na davnu naseljenost seoskog prostora Gornje Toponice. Na rtu koga čini stara obala s levom obalom Toponičke reke, u lokalitetu zvanom Šanac, zapaženi su preistorijski nalazi. Nalazište se prostire na površini od 1 ha i uzdignuto je preko ostalog terena. Preko ovog sela prolazio je rimski Vojnički put (Via militaris), kao i kasniji srednjovekovni turski Carigradski drum. Na temelju ove prastare zaseljenosti naselila se kasnije slovenska Topolnica, verovatno najpre kao jedinstveno, a kasnije kao podeljeno selo.
Prvi turski popis sredinom 15. veka govori samo o jednoj Toponici (Topolnici), koja ima 96 domova, 38 neoženjenih, 9 udovičkih domaćinstava, 8 rajinskih vodenica i 8 valjavica, sa dažbinama u iznosu 15.163 akče. Prema turskom popisu nahije Niš iz 1516. godine, mesto je bilo jedno od 111 sela nahije i nosilo je naziv Gornja Topolnica, .[1] Međutim, u tom popisu upisane su obe Toponice, Gornja i Donja. Gornja Toponica je imala 48 hrišćanskih i 7 muslimanskih kuća, 7 neženjenih i 8 udovičkih domaćinstava, s davanjima u iznosu 6849 akči. Verovatno zbog blizine Carskog puta i opasnosti na njemu, kao i zbog sklanjanja i odseljavanja stanovništva u vezi s tim, sledeći popisi pokazuju opadanje stanovništva u oba sela, naročito u Gornjoj Toponici. U vreme vladavine Murata III, pred kraj 16. veka, selo je pored 17 hrišćanskih imalo i tri muslimanske kuće i 7 čiflika s dažbinama u iznosu 5000 akči. U jednom od dva navedena sela nalazio se lep karavan-saraj, u kome je 1571. godine prenoćio K. Rim na putu za Carigrad. Prema njegovoj zabelešci putovalo se lepom i pitomom ravnicom u kojoj se stanovništvo pretežno bavilo gajenjem žitarica i vinogradarstvom.
Posle teških godina iz perioda austrijsko-turskih ratova krajem 17. i u prvoj polovini 18. veka, kuge u prvoj i čiflučenja sela u drugoj polovini 19. veka, kada je dolazilo do većih stradanja, napuštanja i gašenja sela, Gornja Toponica je ušla u sastav Srbije kao malo selo sa dvadesetak domaćinstava. Posle otkupa spahijske zemlje, u čemu su, pored meštana, učestvovala i imućnija domaćinstva iz Gornjeg Matejevca, Kamenice i Niša (Jovan Đulizibarić - 80 ha), selo je počelo da se obnavlja i lagano razvija prelazeći postepeno s naturalne na tržišnu privredu. Godine 1895. Gornja Toponica ima 27 domaćinstava i 186 stanovnika, a 1930. godine u njoj je živelo 40 domaćinstava i 262 stanovnika. Godine 1927. (1. maja) u Gornjoj Toponici je, na levoj obali Toponičke reke, u nekadašnjem lovištu kralja Milana, počela s radom novoizgrađena „Duševna bolnica“ (a po odluci o iz 1912 o premeštanju iz Beograda[2]), u kojoj je prvi korisnik bio Đorđe Karađorđević. Ona je - kao specijalistička psihijatrijska bolnica - posle Drugog svetskog rata rekonstruisana i dograđena u nov i razvijen zdravstveni centar.
Posle Drugog svetskog rata, Gornja Toponica je, osim iseljavanja jednog broja stanovnika s radničkim zanimanjima (uglavnom u Niš), postala privlačna za radnička i mešovita domaćinstva iz udaljenijih krajeva, kao i za pojedine službenike koji rade u psihijatrijskoj bolnici, tako da je ukupan broj stanovnika ispoljio tendenciju laganog rasta. Osim toga, razvijena je i prilična dnevna migracija medicinskog osoblja iz Niša. Od 1972/75. godine počela je u ataru sela izgradnja poljskih kuća (vikendica) Nišlija, a 1982. godine počeo je na auto-putu s radom impozantni motelsko-hotelski kompleks „Nais“.
Saobraćaj
urediDo naselja se može doći linijama 28B PAS Niš - Čamurlija - Gornja Toponica - Mezgraja, linijom 29 PAS Niš - Čamurlija - Gornja Toponica - Mezgraja - Donja Toponica - Donja Trnava - Gornja Trnava, linijom 32 PAS Niš - Čamurlija - Gornja Toponica - Berčinac - Paljina - Miljkovac - Velo Polje - Kravlje, linijom 32L PAS Niš - Čamurlija - Gornja Toponica - Berčinac - Paljina - Miljkovac - Velo Polje - Paligrace i linijom 39 PAS Niš - Čamurlija - Gornja Toponica - Mezgraja - Supovac - Sečanica.
Demografija
urediU naselju Gornja Toponica živi 1010 punoletna stanovnika, a prosečna starost stanovništva iznosi 48,2 godina (48,0 kod muškaraca i 48,4 kod žena). U naselju ima 238 domaćinstava, a prosečan broj članova po domaćinstvu je 2,55.
Ovo naselje je velikim delom naseljeno Srbima (prema popisu iz 2002. godine).
|
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||
| m | ž |
|||
| ? | 1 | 6 | ||
| 80+ | 7 | 12 | ||
| 75—79 | 15 | 18 | ||
| 70—74 | 36 | 43 | ||
| 65—69 | 46 | 62 | ||
| 60—64 | 62 | 53 | ||
| 55—59 | 65 | 45 | ||
| 50—54 | 127 | 77 | ||
| 45—49 | 140 | 71 | ||
| 40—44 | 100 | 63 | ||
| 35—39 | 79 | 43 | ||
| 30—34 | 65 | 37 | ||
| 25—29 | 47 | 29 | ||
| 20—24 | 33 | 21 | ||
| 15—19 | 30 | 18 | ||
| 10—14 | 10 | 14 | ||
| 5—9 | 23 | 22 | ||
| 0—4 | 15 | 15 | ||
| Prosek : | 45,1 | 47,3 | ||
| ||||||||||||||||||||||||
|
| Pol | Ukupno | Neoženjen/Neudata | Oženjen/Udata | Udovac/Udovica | Razveden/Razvedena | Nepoznato |
|---|---|---|---|---|---|---|
| Muški | 853 | 430 | 312 | 28 | 83 | 0 |
| Ženski | 598 | 197 | 252 | 63 | 86 | 0 |
| UKUPNO | 1.451 | 627 | 564 | 91 | 169 | 0 |
| Pol | Ukupno | Poljoprivreda, lov i šumarstvo | Ribarstvo | Vađenje rude i kamena | Prerađivačka industrija |
|---|---|---|---|---|---|
| Muški | 151 | 6 | 0 | 1 | 18 |
| Ženski | 124 | 2 | 0 | 1 | 16 |
| UKUPNO | 275 | 8 | 0 | 2 | 34 |
| Pol | Proizvodnja i snabdevanje | Građevinarstvo | Trgovina | Hoteli i restorani | Saobraćaj, skladištenje i veze |
| Muški | 3 | 8 | 5 | 3 | 11 |
| Ženski | 0 | 0 | 11 | 3 | 2 |
| UKUPNO | 3 | 8 | 16 | 6 | 13 |
| Pol | Finansijsko posredovanje | Nekretnine | Državna uprava i odbrana | Obrazovanje | Zdravstveni i socijalni rad |
| Muški | 1 | 3 | 11 | 4 | 71 |
| Ženski | 3 | 0 | 4 | 2 | 76 |
| UKUPNO | 4 | 3 | 15 | 6 | 147 |
| Pol | Ostale uslužne aktivnosti | Privatna domaćinstva | Eksteritorijalne organizacije i tela | Nepoznato | |
| Muški | 3 | 0 | 0 | 3 | |
| Ženski | 2 | 0 | 0 | 2 | |
| UKUPNO | 5 | 0 | 0 | 5 | |
Reference
uredi- ^ „Istorijski arhiv Niš: „DETALjNI POPIS NAHIJE NIŠ IZ 1516. GODINE“”. Arhivirano iz originala 15. 03. 2012. g. Pristupljeno 15. 07. 2010.
- ^ "Premeštanje ludnice", Politika, 24. avg. 1912, str. 3[mrtva veza]
- ^ „Knjiga 9”. Stanovništvo, uporedni pregled broja stanovnika 1948, 1953, 1961, 1971, 1981, 1991, 2002, podaci po naseljima (PDF). webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. maj 2004. ISBN 86-84433-14-9.
- ^ „Knjiga 1”. Stanovništvo, nacionalna ili etnička pripadnost, podaci po naseljima. webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. februar 2003. ISBN 86-84433-00-9.
- ^ „Knjiga 2”. Stanovništvo, pol i starost, podaci po naseljima. webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. februar 2003. ISBN 86-84433-01-7.
Literatura
uredi- Enciklopedija Niša: Priroda, prostor, stanovništvo; izdanje Gradina - Niš, 1995. g. pp. 215
