Glina (grad)
Glina je grad u Hrvatskoj, u Sisačko-moslavačkoj županiji. Nalazi se u oblasti Banija. Prema prvim rezultatima popisa iz 2011. u gradu je živelo 9.283 stanovnika, a u samom naselju je živelo 4.667 stanovnika.[1] Nalazi se na istoimenoj reci.[2]
| Glina | |
|---|---|
 Uništena srpska kuća na ulazu u Glinu | |
.gif) Grb
| |
| Administrativni podaci | |
| Država |  Hrvatska |
| Županija | Sisačko-moslavačka |
| Stanovništvo | |
| Stanovništvo | |
| — 2011. |  4.667 |
| Aglomeracija (2011.) |  9.283 |
| Geografske karakteristike | |
| Koordinate | 45° 20′ 18″ S; 16° 05′ 27″ I / 45.33827° S; 16.09075° I |
| Vremenska zona | UTC+1 (CET), leti UTC+2 (CEST) |
| Površina | 543 km2 |
  Glina Glina na karti Hrvatske | |
| Ostali podaci | |
| Gradonačelnik | Ivan Janković |
| Poštanski broj | 44400 |
| Pozivni broj | +385 44 |
| Registarska oznaka | SK |
| Veb-sajt | |
| www.grad-glina.hr | |
Istorija
uredi13-18. vek
urediGlina se prvi put pominje u darovnicama 1209. i 1211. godine, kojima Andrija II daruje opatiju Topusko posedima i kmetovima sa područja oko reke Gline. Samo mesto se tada nalazilo 5-6 km nizvodno od današnjeg grada. Često je dolazilo do sukoba između Glinjana (Glinenses) i opatije koje je Bela IV pokušao pomiriti na saboru u Segedinu 1242. godine odelivši zemlju opatije (Vranovina) od imanja glinskih građana. Međutim sukobi sa opatijom, u kojima se ističe nekoliko glinskih rodova (Hajtići, Klasnii, Perekovići, Tkalčeviće, Turkovići, Keglevići) traju i dalje sve do upada Turaka (1563), koji zauzimaju celi kraj, a narod beži u šumu i prekokupske krajeve (župski grad Goru Turci su zauzeli 1591). Međutim Glina ne ostaje dugo pod turskom vlašću, jer posle poraza kod Siska 1593. Turci su potisnuti na Unu. Posle turskog povlačenja Glina se ne spominje do 1737. godine kada je u njoj održan hrvatski sabor na „bojnom polju“. Tada se već naselje nalazilo na današnjem mestu. Staro naselje su verovatno spalili Turci.
U Vojnoj krajini
urediUključenje Gline u Vojnu krajinu (Glinska regimenta osnovana je 1750. godine) izazvalo je otpor crkvenih i plemićkih zemljoposednika, koji je okončan kada je Josif II, obilazeći Krajinu (1775–76) posetio Glinu. Glina je varošica osnovana u 17. veku pod austrijskim carem Leopoldom I, zajedno sa selima Gornje i Donje Selište i Jame.[3]
Za Glinu kao graničarsko mesto vezuje se osnivanje prve masonske lože u Jugoslaviji (prostoru). Godine 1770. osnovali su mladi oficiri grofovi, Ivan Drašković i Stefan Nicki, tu prvu masonsku ložu. Nju su činili graničarski oficiri iz Gline i Ogulina.[4]
Kao sedište Prve banske regimente (ranije stacionirane u Svračici, 7 km dalje) Glina[5] postaje vojni i kulturni centar Banske krajine (Banije). U Glini su kao oficiri službovali književni poslenici Petar Preradović, Ivan Trnski i Josip Jelačić, a tu je poručnik Josif Runjanin na Mihanovićev tekst komponovao hrvatsku nacionalnu himnu (Lijepa naša). Godine 1809. ulazi u sastav Napoleonovih Ilirskih provincija (u Vojnu Hrvatsku — Croatie militire), a 1815. godine ponovo potpada pod Bansku krajinu sve do njenog ukidanja 1881. godine. Zatim je deo Zagrebačke županije Kraljevine Hrvatske i Slavonije, zemlje pod habsburškom ugarskom krunom. U Glini je početkom 20. veka bilo 200 srpskih domova sa 1.932 pravoslavne duše. U mestu su pošta i brzojav (telegraf) i organi vlasti.[6]
Pravoslavno parohijsko zvanje je osnovano i pravoslavne crkvene matrikule se vode od 1777. godine. Tu je bilo sedište protoprezvitera. Godine 1846. paroh i protoprezviter je bio pop Marko Slavnić, A Glina kao parohija ima 1164 pravoslavna žitelja.[7] Mestu gravitiraju kao parohijske filijale sela: Gornje i Donje Selište (sa hramom Sabora Svetih arhanđela), Majske poljane i Jame. Pravoslavni hram posvećen Maloj Gospojini (prazniku Rođenja Presvete Bogorodice) izgrađen je 1827. godine. Bilo je to za vreme episkopa Lukijana Mušickog. Ikonostas je oslikao akademski ikonopisac Simić. Početkom 20. veka hram je bio u dobrom stanju, a u mestu je i srpsko pravoslavno groblje sa dve kapele. Na glinskom groblju je sahranjen podmaršal austrijski Milan plemeniti Manojlović. U Glini je pravoslavna crkvena opština sa skupštinom kojoj 1905. godine predsedava Dimitrije Davidović. Pravoslavna parohija je druge platežne klase, sa parohijskim domom, siromašna - bez sesije. Pravoslavni parohijsko zvanje je osnovano 1777. godine, od kada se vode i pravoslavne matice.[6]
Srpska škola u Glini je osnovana u drugoj polovini 18. veka, i radila je do 1802. godine. Tada je rečeno da se ne može više izdržavati. Pominje se 1812. godine u Glini i "nemačka škola".[8] Ponovo je otvoreno srpsko učilište prote Mehandžije 1819. godine. Opština Glinska je školu sa učiteljskim stanom napravila i tu učitelj već stanuje. Postojao je sukob oko učitelja, jer je prota hteo da ima prednost.[9] Pet godina (do 1882) nije radila glinska osnovna škola, iako je imala uslove. Imala je 1882. godine lepu zgradu i fond za izdržavanje, ali za sve je bio kriv nered u crkvenoj opštini.[10] Godine 1905. u Glini je jedna komunalna osnovna škola. Učiteljsko telo čine troje predavača: Bude Banjeglav, pop Nikola Ercegovac i učiteljica Anka Petković. Redovnu školu koja je mešovita, pohađa 276 đaka, a prazničnu (poftornu) još 69 učenika starijeg uzrasta.[6]
Ivan Trnski je 1842. godine u Glini objavio knjigu poezije. Pesme je objavljivao u više listova.[11]
Godine 1833-1853. u Glini su održavana dva godišnja vašara: 16. maja i 20. septembra.[12]
Glina je 1812-1904. godine sedište protoprezvirata u okviru Karlovačke dijeceze. U njemu je 18 sela parohija sa 41 filijalom.[13] Godine 1812. prota je bio pop Ćirilo Ostojić.[8] Zatim je 1819. godine prota Mehandžija. Od 1892. godine paroh i prota je pop Nikola Ercegovac, rodom iz Petrinje, koji 1905. godine ima devetero dece.
Rođen je 19. maja 1890. godine u Glini, Petar Križanić umetnik i karikaturista. Bio je "Pjer" sin Hrvata, Matije Križanića sudskog arhiviste i Srpkinje, Sofije Rebić. Roditelji su mu rano umrli, odrastao je u kući dede po majci i tokom života se izjašnjavao kao Jugosloven.[14]
20. vek
urediSvetozar Pribićević srpski političar i stranački vođ Srpske samostalne stranke, advokat i urednik lista "Novi Srbobran" imao je izbornu bazu u Glini. Tu se 1906. godine kandidovao za poslanika u Hrvatskom saboru.[15] Četiri godine kasnije, 1910. kandidat je bio prota Nikola Hercegovac.
Srbobran je 1909. i 1910. godine, često pisao protiv antisrpske politike općinskog načelnika Radančevića. Tako jedan članak iz januara 1910. piše da je u Glini od vajkada bio običaj da se Svetosavska vodica sveti pred crkvom i da tu deca deklamuju. Narod je taj običaj voleo i čuvao, a Radančević je izdao naredbu kojom ukida ovu proslavu pred crkvom iz higijenskih razloga. Crkvenu općinu je uputio na školski odbor, u kome su bili sve sami frankovci. Odredio je da mu se i donesu pesme na cenzuru. Donesene su obične narodne pesme, a on ih je odbio.[16][17] U martu iste, 1910. godine, se dešavao u Glini frankovački ulični teror, pod pokroviteljstvom Radančevića. Kamenjem je napadnuta kuća trgovca Gajića uz psovke vlaškog boga, pretučen je trgovac Brekić, bokserom je pretučen Stanko Rebrača bankarski činovnik... U zlodelima su se posebno isticali Mile Bakšić i glinski svedoci u veleizdajničkoj parnici: Josip Šiftar, Detoni, Bižal, Gregurić i Ivica Ostarčević. O tim događajima je u Saboru interpelaciju podneo zastupnik Dušan Peleš.[18][19] 4. septembra 1910. su frankovci opet izazivali incidente. U Narodnoj Kasini (vlasnik je bio Srbin Žarko Bošković)[20][21] su Cigani svirali pesme, pa i poneku srpsku. Ivica Ostarčević je okupio frankovce koji su na ulazna vrata nagurali stolove da gosti ne mogu izaći, počeli su ih psovati i polivati vinom, da izazovu reakciju. Srbi i Hrvati nefrankovci su se razbežali, neki na stražnje izlaze preko plotova, a neki pod zaštitom policije na prednje izlaze.[22][23]
U kraljevini Jugoslaviji
urediNakon Prvog svetskog rata, Glina je deo Kraljevine SHS odn. Kraljevine Jugoslavije i to u sastavu Primorsko-krajiške oblasti (1922-1929.), Savske banovine (do 1939) i na kraju Banovine Hrvatske.
U mestu je radilo u međuratnom vremenu više obrazovnih institucija: Državna osnovna škola (od 1927. sa 10 odeljenja), Državna realna gimnazija, Škola za defektnu decu, Državno uzgajalište dece.[24]
U Glini je 8. septembra 1930. godine podignut - osvećen spomenik srpskom kralju Petru I Karađorđeviću Oslobodiocu. Istog dana je Društvo Knjeginje Ljubice zagrebački odbor, otkrio spomen-ploču na kući i kojoj je kralj Petar boravio kada je kao vojvoda Petar Mrkonjić četovao po Krajini.[25][26] U 1938. je izgrađen hirurški paviljon za koji je rečeno da je najmoderniji u državi.[27]
Drugi svetski rat
uredi
Nakon stvaranja tzv. Nezavisne Države Hrvatske, Glina je smeštena u Veliku župu Gora sa sedištem u Petrinji, koja je 1944. udružena sa Prigorjem u Veliku župu Gora-Prigorje sa sedištem u Zagrebu.
Pokolj u glinskoj crkvi
urediPo kapitulaciji Kraljevine Jugoslavije u aprilu 1941. godine ustaše su u Glini 10. i 11. maja poubijali većinu Srba muškaraca iznad 12 godina i komunista, a 3. avgusta streljali su 1.260 Srba, većinom iz kotara Vrginmost. U julu 1941. godine u okolini Gline formirani su partizanski odredi od 15 do 40 boraca. Glinski partizanski odred ušao je u novembru 1941. u sastav 5. banijskog oslobodilačkog partizanskog bataljona. Operativna grupa od delova 7. banijske i 8. kordunaške divizije napala je 22/23. oktobra 1942. ustaški i domobranski garnizon u Glini. U grad su 23. oktobra prodrli delovi 1. i 7. brigade, ali ga nisu zauzeli. U saradnji sa 8. kordunaškom divizijom 7, banijska divizija je 23-25. oktobra opkolila i napala Nemce u Glini, ali mesto nije zauzela. Delovi 7. divizije oslobodili su je u januaru 1944. godine. U aprilu 1944. godine u kotaru je delovalo više NOO-a: kotarskih, 13 opštinskih, gradskih i 93 seoska, ukupno 108 NOO-a, sa 497 odbornika. Radile su 24 škole sa 3.754 polaznika. Od tada je grad označen kao značajan centar političkog, društvenog, kulturnog i privrednog života na slobodnoj teritoriji Hrvatske. Tu je boravio i CK KPH i GŠH, počeo je rad kongresa doktora, kongresa kulturnih radnika i kongresa pravnika, osnovana je „Prosvjeta“, kulturno-prosvetno društvo Srba u Hrvatskoj. Održana je okružna konferencija AFŽ-a i USAOJ-a za Baniju, radilo je Narodno pozorište, partizanska gimnazija i škole opšteg i stručnog smera.
Raspad SFRJ
uredi
Glina se od raspada Jugoslavije do avgusta 1995. godine nalazila u Republici Srpskoj Krajini. Tokom agresije na RSK, 6. avgusta 1995. godine hrvatska vojska zauzela je Glinu proteravajući većinsko srpsko stanovništvo u gradu i okolini. Mesto potom naseljavaju novopridošli Hrvati, uglavnom iz zapadne Bosne ali i iz drugih delova Hrvatske, čime se izmenila etnička struktura.
Zemljotres 2020.
urediGlina je tokom 29. decembra 2020. nešto posle podneva bila pogođena jakim zemljotresom jačine 6,3 Rihterove skale, nakon čega je i narednog dana zabeleženo još naknadnih udara. Tom prilikom u Glini je došlo do teškog oštećenja infrastrukture, a takođe je uništen i veliki broj kuća. Susedno selo Majske Poljane je bilo najteže pogođeno, stradalo je pet meštana.[28]
Gradska naselja
urediGrad se sastoji od 69 naselja: Balinac, Bijele Vode, Bišćanovo, Bojna, Borovita, Boturi, Brestik, Brezovo Polje, Brnjeuška, Brubno, Buzeta, Dabrina, Desni Degoj, Dolnjaki, Donja Bučica, Donja Trstenica, Donje Jame, Donje Selište, Donje Taborište, Donji Klasnić, Donji Selkovac, Donji Viduševac, Dragotina, Drenovac Banski, Dvorišće, Glina, Gornja Bučica, Gornje Jame, Gornje Selište, Gornje Taborište, Gornji Klasnić, Gornji Selkovac, Gornji Viduševac, Gračanica Šišinečka, Hađer, Hajtić, Ilovačak, Joševica, Kihalac, Kozaperovica, Maja, Majske Poljane, Majski Trtnik, Mala Solina, Mali Gradac, Mali Obljaj, Marinbrod, Martinovići, Momčilovića Kosa, Novo Selo Glinsko, Prekopa, Prijeka, Ravno Rašće, Roviška, Skela, Slatina Pokupska, Stankovac, Svračica, Šaševa, Šatornja, Šibine, Trnovac Glinski, Trtnik Glinski, Turčenica, Velika Solina, Veliki Gradac, Veliki Obljaj, Vlahović i Zaloj.
Stanovništvo
urediNa popisu stanovništva 1991. godine, naseljeno mesto Glina je imalo 6.933 stanovnika, sledećeg nacionalnog sastava:
Raniji popisi
uredi| Nacionalnost[29] | 1981. | 1971. | 1961. |
| Srbi | 3.531 | 2.298 | 1.425 |
| Hrvati | 1.262 | 868 | 884 |
| Jugosloveni | 906 | 169 | 33 |
| Muslimani | 41 | 9 | 19 |
| Slovenci | 12 | 12 | 28 |
| Makedonci | 3 | 2 | 9 |
| Albanci | 5 | 1 | 1 |
| Crnogorci | 2 | 3 | 2 |
| Mađari | 2 | 2 | 1 |
| ostali i nepoznato | 58 | 45 | 29 |
| Ukupno | 5.790 | 3.419 | 2.412 |
| Demografija[29] | ||
|---|---|---|
| Godina | Stanovnika | |
| 1971. | 3.419 | |
| 1981. | 5.790 | |
| 1991. | 6.933 | |
| 2001. | 3.116 | |
| 2011. | 4.667 | |
Grad Glina
urediPosle nove teritorijalne organizacije Opština Glina ostala je u istom teritorijalnom sastavu, s tim što joj je promenjen status — umesto opštine, postala je grad. Trenutni gradonačelnik Gline je Ivan Janković.
Po popisu iz 2001. godine u gradu je živelo 9.868 stanovnika, od tog broja u samoj Glini živi 3.116 stanovnika.
- Hrvati — 68%
- Srbi — 29%
Po popisu iz 2011. godine u gradu je živelo 9.283 stanovnika, od tog broja u samoj Glini živi 4.667 stanovnika.
- Hrvati — 69%
- Srbi — 27%
Opština Glina
urediPo popisu stanovništva iz 1991. godine, Opština Glina je imala 23.040 stanovnika, raspoređenih u 69 naseljenih mesta.
| godina popisa | ukupno | Srbi | Hrvati | Jugosloveni | ostali |
|---|---|---|---|---|---|
| 1991. | 23.040 | 13.975 (60,65%) | 8.041 (34,90%) | 473 (2,05%) | 551 (2,39%) |
| Nacionalnost[29] | 1991. | 1981. | 1971. | 1961. |
| Srbi | 13.975 | 14.223 | 16.936 | 18.388 |
| Hrvati | 8.041 | 8.961 | 10.785 | 9.152 |
| Jugosloveni | 473 | 1.580 | 381 | 60 |
| Muslimani | 62 | 19 | 43 | 5 |
| Slovenci | 14 | 18 | 35 | |
| Makedonci | 7 | 5 | 10 | |
| Crnogorci | 3 | 5 | 2 | |
| Mađari | 3 | 4 | 2 | |
| Albanci | 5 | 1 | 1 | |
| ostali i nepoznato | 489 | 264 | 158 | 92 |
| Ukupno | 23.040 | 25.079 | 28.336 | 27.747 |
| Demografija[29] | ||
|---|---|---|
| Godina | Stanovnika | |
| 1961. | 27.747 | |
| 1971. | 28.336 | |
| 1981. | 25.079 | |
| 1991. | 23.040 | |
| 2001. | 9.868 | |
| 2011. | 9.283 | |
Na popisu stanovništva 2011. godine, opština Glina je imala 9.283 stanovnika, sledećeg nacionalnog sastava:
Na popisu stanovništva 2021. godine, opština Glina je imala 7.116 stanovnika, sledećeg nacionalnog sastava:
Reference
uredi- ^ „Popisane osobe, kućanstva i stambene jedinice, prvi rezultati popisa 2011.”. Državni zavod za statistiku Republike Hrvatske. Arhivirano iz originala 1. 6. 2012. g. Pristupljeno 29. 8. 2012.
- ^ "Danica", Novi Sad 1862. godine
- ^ Mata Kosovac: "Srpska pravoslavna mitropolija Karlovačka po podacima iz 1905. godine", Karlovci 1910. godine
- ^ "Pravda", Beograd 21. maj 1934. godine
- ^ "Školski list", Novi Sad 1859. godine
- ^ a b v Mata Kosovac, navedeno delo
- ^ Reesch de Lewald, Aloysius: "Universalis schematismus ecclesiasticus venerabilis cleri orientalis ecclesiae graeci non uniti ritus regni Hungariae partiumque eidem adnexarum, necnon magni principatus Transilvaniae, item literarius, seu nomina eorum, qui rem literariam et fundationalem scholarem ejusdem ritus procurant ... pro anno ...", Buda 1846.
- ^ a b "Delo", Beograd 1911. godine
- ^ "Delo", Beograd 1912.
- ^ "Školski list", Sombor 1882. godine
- ^ "Jovan Subotić: "Cvetnik srbske slovesnosti, čitanka za više gimnazije u Austriji", Beč 1853. godine
- ^ "Zimzelen", kalendar za 1847., Segedin 1846. godine
- ^ "Srpski sion", Karlovci 1904. godine
- ^ "Beogradske opštinske novine", Beograd 1940. godine
- ^ "Srpsko kolo", Zagreb 1906. godine
- ^ Srbobran, br. 11; Glina, uoči Svetog Save 1910... Zagreb. 1910.
- ^ Višnjić, Čedomir (2013). Srbobran 1901-1914., Srpsko Kolo 1903-1914., članak br. 1614, Glina, uoči Svetog Save 1910... Beograd: Službeni glasnik. str. 486.
- ^ Srbobran, br. 60; Anarhija u Glini. Zagreb. 1910.
- ^ Višnjić, Čedomir (2013). Srbobran 1901-1914., Srpsko Kolo 1903-1914., članak br. 1660, Anarhija u Glini. Beograd: Službeni glasnik. str. 497.
- ^ Srbobran, br. 54; Otvoreno! Otvoreno!. Zagreb. 1914.
- ^ Višnjić, Čedomir (2013). Srbobran 1901-1914., Srpsko Kolo 1903-1914., članak br. 2463, Otvoreno! Otvoreno!. Beograd: Službeni glasnik. str. 697.
- ^ Srbobran, br. 182; Glina - frankovci opet izazivaju... Zagreb. 1910.
- ^ Višnjić, Čedomir (2013). Srbobran 1901-1914., Srpsko Kolo 1903-1914., članak br. 1746, Glina - frankovci opet izazivaju... Beograd: Službeni glasnik. str. 520.
- ^ "Prosvetni glasnik", Beograd 1939. godine
- ^ "Pravda", Beograd 3. septembar 1930. godine
- ^ "Politika", 19. avg. 1938., str. 11
- ^ "Politika", 10. feb. 1938.
- ^ SRPSKO SELO POTPUNO RAZRUŠENO: Pojavile se fotografije iz Majskih Poljana
- ^ a b v g Savezni zavod za statistiku i evidenciju FNRJ i SFRJ: Popis stanovništva 1948, 1953, 1961, 1971, 1981. i 1991. godine.
Literatura
uredi- Gelo, Jakov (1998). Narodnosni i vjerski sastav stanovništva Hrvatske, 1880-1991: po naseljima. Zagreb: Državni zavod za statistiku Republike Hrvatske. ISBN 978-953-6667-07-9.
Spoljašnje veze
uredi- Zvanični veb-sajt (jezik: hrvatski)
- Portal grada Gline (jezik: hrvatski)
