Vasilije II Bugaroubica

Vasilije II Bugaroubica je bio vizantijski vladar od 976. do 1025. godine.

Vasilije II Bugaroubica
Lični podaci
Datum rođenja	958.
Mesto rođenja	Konstantinopolj,
Datum smrti	15. decembar 1025.(1025-12-15) (66/67 god.)
Mesto smrti	Konstantinopolj,
Porodica
Roditelji	Roman II Teofano
Dinastija	Makedonska dinastija
Car Vizantije
Period	976. — 1025.
Prethodnik	Jovan I Cimiskije
Naslednik	Konstantin VIII

Tokom njegove vladavine brojna slovenska plemena u Makedoniji su digla ustanak protiv Vizantije 976. godine. Pod njihovim vođom Samuilom osnovana je velika slovensko-bugarska država. Poslije 40 godina ratova, car Vasilije II pobjeđuje Samuila na Belasici 1014. godine, dok 1018. (dok su još trajali nemiri poslije smrti Samuila) osvaja konačno njegovo, Bugarsko carstvo.

U toku vladavine Vasilija II, trgovačke veze između Vizantije sa paganskom Rusijom su postale vrlo žive. Da bi Rusiju podvrgao vizantijskom uticaju, vjenčao je svoju sestru za ruskog kneza Vladimira. Poslije tog čina knez Vladimir i cijeli ruski narod je primio hrišćanstvo od vizantijskih sveštenika 988. godine.

Vasilije II je u krvi ugušio brojne ustanke i građanske ratove koji su bili na teritoriji Vizantije i stao je na put jačanju vlasti feudalaca. Ohridsku episkopiju je uzdigao na stepen arhiepiskopije i bila je potčinjena lično njemu.

Kad je umro, ostavio je ogromnu državu od Jadranskog mora i Dunava do Eufrata i dobre odnose sa Kijevskom Rusijom kneza Vladimira.

Prve godine

Roditelji Vasilija II bili su car Roman II i njegova supruga Teofano. Koristeći se presedanom cara Konstantina Porfirogeneta, Vasilije je bio krunisan 960. godine u drugoj godini života kao mlađi car Vizantije. Kada mu otac neočekivano umire 15. marta 963. godine u svojoj 26 godini života, njegova majka preuzima upravljanje državom u svojstvu regenta. Tu političku situaciju nisu prihvatali ni narod ni Crkva, a niti vojska što rezultira pobunom popularnog generala Nićifora, koji narodnom voljom biva proglašen za cara 2. jula 963. godine. Osim što je degradiran sa svog položaja nominalnog državnog vođe, mali Vasilije u novom caru dobija i očuha, pošto je njegova mati bila prisiljena da se uda za novog cara (16. avgusta 963. godine).

Dvorski život

Vasilije II sa svojim očuhom Nićiforom

Bez obzira na smrt oca i sticanje očuha, život Vasilija II i brata mu Konstantina VIII bio je bez značajnih političkih promena, zato što novi car nije imao dece pa su carevići bili sigurni. Dok je njihov život prolazio mirno, Teofano se nije mogla pomiriti sa životom s novim suprugom, koji po opisima savremenika nije bio neki lepotan. Svoju utehu ona je našla u carevom nećaku i potencijalnom prestolonasledniku Jovanu s kojim će sklopiti zaveru da se Nićifor ukloni, što se i ostvaruje 969. godine kada je Nićifor ubijen u atentatu. Očekivano novo venčanje i krunisanja padaju u vodu kada patrijarh odbija da kruniše Teofanu zato što "carev ubica ne može postati car", pa je ona poslana u manastir, tako da su mladi carevići sada izgubili i majku. Kako ni novi car nije imao dece, oni su ipak ostali jedini naslednici carstva. Jedina stvarna pretnja na kraju postaje njihova majka koja, tokom preseljenja iz jednog manastira u drugi, dobija dopuštenje da poseti svoju decu i bivšeg ljubavnika a tadašnjeg novog cara Jovana. Ona tada, u napadu besa zbog svega izgubljenog, među ostalim optužbama protiv svih prisutnih viče kako Vasilijev otac nije Roman II nego neki njen anonimni ljubavnik. No, ovim optužbama ogorčene žene na kraju nije niko verovao. Nakon toga mirni dvorski život nastavio se prirodnim tokom sve do januara 976. godine kada je car Jovan I iznenada preminuo—od posledica tifusa ili trovanja koje je organizovao patrijarh (u zavisnosti o tome koji se istorijski izvori gledaju).

Prvi građanski rat

Ubrzo po dolasku te vesti u Carigrad, Vasilije II (kao stariji car) i njegov brat Konstantin VIII (kao mlađi car) 10. januara 976. godine su krunisani su za careve uz pomoć svog ujaka Vazilija Lekapena koji je bio predsednik Senata. To krunisanje navodno je zbog Vasilijeve mladosti — tada je imao 17 godina — odlučio osporiti nećak cara Nićifora Varda Sklir, zapovednik vizantijske vojske u Aziji. Smrt Jovana I je pokrenula pobunu i ustanak na Balkanskom poluostrvu koji su predvodila četvorica braće: David, Mojsije, Aron i Samuilo. Dvojica braće, David i Mojsije su poginuli tokom borbi, a Arona je likvidirao najmlađi brat Samuilo kako ne bi imao konkurenta za vladara novostvorene države. Tokom rata koji će trajati gotovo tri godine pobunjenici će osvojiti celu Malu Aziju, a njihova će mornarica napadati Carigrad. Na kraju će ipak lojalne trupe pod zapovjedništvom Varde Foke 24. marta 979. godine ostvariti konačnu pobedu u bici kod Pankalije, nakon koje Varda Sklir bježi u Bagdad pod arapsku zaštitu. Ovaj trogodišnji građanski rat najbolje su iskoristili Vasilije Lekapen i general Varda Foka koji su praktično vladali tokom ovog vremena u ime Vasilija II. Takođe, povlačenje vojnih snaga s Balkana su iskoristili Bugari koji se uspešno bune pod vodstvom Samuila koji će se u bliskoj budućnosti krunisati za bugarskog cara.

Drugi građanski rat

S vremenom, Vasilije je postajao sve nezadovoljniji situacijom u kojoj drugi vladaju umesto njega i to je počeo javno pokazivati. Bez obzira na hladne odnose, nijedna strana nije imala službenih razloga za otvaranje neprijateljstva. Ti će razlozi biti stvoreni 986. godine kada će vojne snage pod neposrednim Vasilijevim zapovedništvom biti potučene u bici kod Trajanovih vrata protiv Bugara. Koristeći ovo kao razlog nesposobnost cara, Varda Sklir i Varda Foka su uz podršku Vasilija Lekapena, Gruzije i Bagdada podigli novu bunu u Aziji. Ovaj put, našavši se u procepu između nove velike istočne pobune i bugarskih napada na Balkanu, izgledalo je da će Vasilije izgubiti rat zato što je imao mnogo slabije vojne snage. Kako je mornarica ipak ostala lojalna caru, pobunjenici nisu bili u stanju preći u Evropu, što je dovelo do pat-pozicije. Ona će biti rešena tek u januaru 989. godine kada Vasilije dobiva obećanu vojnu pomoć Kijevske Rusije. Cena te vojske bila je ruka careve sestre Ane koja se morala udati za tamošnjeg neverničkog vladara Vladimira I koji je imao na desetine žena i službenih ljubavnica. Tokom odlučujuće bitke 13. aprila 989. godine uzurpator Varda Foka pao je s konja i preminuo čime je dao potpunu pobedu Vasiliju.

Kako bi opomenuo sve druge koji razmišljaju o pobuni, nakon pobede u ovoj bici car je zarobljenog pobunjeničkog generala Kalokira Delfinasa nabio na kolac, a glavu njegovog zapovednika poslao je na putovanje po svim provincijama carstva. Drugi vođa pobune Varda Sklir (koga je Foka naredio da se zatvori) tada se odlučio da predati na milost i nemilost pobedniku. Umesto pogubljenja car je ovog starog, slomljenog i oslepljenog pobunjenika uzeo za svog savetnika, kome je, između ostalog, postavio i pitanje kako sprečiti buduće pobune. Odgovor je glasio da poveća poreze plemićima i bogatašima, tako da oni nemaju ni novca niti vremena za pripremanje buna. Taj je savet Vasilije odlučio potpuno poslušati, tako da je do kraja svoje vladavine uspeo potpuno slomiti velikašku moć.

Poslednji problem ovog prvog razdoblja njegove vladavine postaje pitanje državne administracije. Glavne državne birokrate postavio je sada mrtvi patrijarh Vasilije Lekapen i oni ne osećaju nikakvu lojalnost prema caru. Postupna smena tih kadrova trajaće do 996. godine kada će Vasilije II napokon postati neosporni vladar Vizantije.

Politički odnosi u Aziji

Od svojih prethodnika Vasilije II naslijedio je rat protiv Fatimida na području današnje Sirije i Libana. Tokom ovog rata Vizantija je sve vreme vodila odbrambeni rat kako bi zaštitio grad Alep i arapskog saveznika Hamdadidski emirat. Jedino je razdoblje primirja bilo 988. godine tokom vizantijskog građanskog rata kada su Fatimidi posmatrali ovo iscrpljivanje protivničkog ljudstva i finansijskih resursa. Vizantija je u to vreme doživela i dva vojna debakla nakon kojih je na bojno polje dolazio sam car kako bi spasio situaciju. Videvši da nisu u stanju pobediti protivnika Fatimida, traže primirje 995. godine, što će 1001. godine dovesti do mirovnog sporazuma.

Na području današnje Jermenije i Gruzije tokom ovog razdoblja nalazila se kneževina Tao. Njen vladar David napravio je neoprostivu grešku u podršci pobunjenicima tokom građanskog rata. Kako nije imao dece ni braće, Vasilije II prisiljava ga da ga „usvoji” kako bi on nasledio ovu državu. Kada je David 1000. godine preminuo, dolazi do automatske aneksije njegove države. Gotovo istovremeno s tim promenama malo severnije nastaje Gruzija koja će nakon 1013. osporiti vizantijsku vlast nad ovom kneževinom. U ratovima, koji će s prekidima trajati od 1014. do 1022. godine, Vasilije II postaće gospodar južnih padina Kavkaza, gdje će se sve države neupitno priznavati vizantijsku vlast.

Bugarski rat

Debakl iz 986. godine i zauzetost događajima u Aziji rezultuje širenjem Bugarske države koja 997. godine kontroliše teritorije današnje Makedonije, Bugarske, Albanije, Srbije, Crne Gore, istočne polovine Bosne i Hercegovine i najsevernijeg dela Grčke. Te, za ovaj rat kritične, 997. godine Nićifor Uran je ostvario neočekivanu pobedu nad Samuilom kod reke Sperhije. Nakon toga vojna sreća potpuno se okrenula, tako da je uskoro Bugarska "oslobođena", a Drač je prešao u vizantijske ruke. U takvoj situaciji dolazi do sklapanja desetogodišnjeg primirja između zaraćenih snaga.

Prva bitka koju je Vasilije vodio protiv Samuila bila je bitka kod Skoplja 1004. godine gde vizantijska vojska uspeva da povrati oblast Mezije, južnu Makedoniju i Tesaliju. Početak novih ratnih operacija dogodiće se tek 1014. godine, kada u bici kod Belasice Vasilije II je potpuno pobedio bugarsku vojsku. Potom je naredio da se oslepi 15.000 zarobljenika, nakon čega ih oslobađa kako bi išli kući. Nakon što je ugledao tu slepu vojsku, car Samuilo je doživeo infarkt i umro. Istovremeno sa ovom izgubljenom bitkom bugarska vojska je u drugom okršaju potukla vizantijsku vojsku koju je vodio solunski vojskovođa, što je onemogućilo nastavak velike vizantijske ofanzive koja će završiti aneksijom celog Balkana 1018. godine. Hrvatski kralj Krešimir III je tada bio prisiljen priznati cara Vasilija II za svog vrhovnog gospodara.

Italija

Teritorija Vizantije 1000. godine u južnoj Italiji je prikazana zelenom bojom

U Italiji su početkom Vasilijeve vladavine vizantijski posedi ograničeni na grad Napulj i provincije Kalabriju i Apuliju. Kada nemački car Oton II vrši 982. godine invaziju na te pokrajine, Vizantija nije preduzimala ništa osim što je dopuštala prelaz arapske vojske na Apeninsko poluostrvo. U bici tih dveju vojski on na kraju postaje pobednik zato što se obe vraćaju u svoju postojbinu. Do kraja Vasilijeve vladavine na ovom se području vodi identična odbrambena politika. Pokušaji sklapanja mira s arapskom državom na Siciliji nisu dali uspeha, ali sklapanje savezništva s Pizom, Venecijom i arapskom državom u Španiji su pružili zadovoljavajući odgovor, pa je i ponovna invazija Svetog rimskog carstva 1021/1022. propala bez ikakvog uspeha. Između te dve nemačke invazije Vizantija je malenim vojnim operacijama ponovo postala gospodar cele južne Italije.

Ličnost

Vasilije II odrastao je na dvoru kojim zapovedaju generali-carevi. Možda zbog stresa kada ga majka napada 969. godine, on prekida sve veze s njenim načinom života (za razliku od brata Konstantina VIII), uživanja u bogatstvu i putenim strastima pa se okreće vojničkom, asketskom načinu života. Boja dotadašnjih rimsko-vizantijskih careva bila je purpurna, što on na sebi menja u tamnopurpurnu koju nosi samo u službenim okolnostima. Uobičajena careva odeća bila je uniforma običnog vojnika ispod koje bi veoma često nosio svešteničku odeću. Tipični diplomat u posetu dvoru, ako pre nije nikada vidio ovog omalenog plavookog cara, mogao je vrlo lako napraviti grešku i zameniti ga za običnog vojnika koji obilazi palatu. Kao general, Vasilije se smatrao ocem svojih vojnika pa kada bi neko od njih poginuo, on bi pod svoju zaštitu uzeo njegovu decu, koja bi vrlo često posle postala državni birokrati ili nova generacija vojnika nesporne lojalnosti.

Naslednici

Vizantija na kraju Vasilijeve vladavine

Bez obzira na carev potpuni politički uspeh, on je krajem vladavine postao svjestan svoga konačnog poraza. Da li je između njega i Konstantina VIII (on je bio formalno car zajedno s Vasilijem) postojao neki nepisani sporazum danas je nemoguće znati, ali ostaje činjenica da se on nije nikada ženio pa je potomke trebalo da ostavi carev brat. To se na kraju nije dogodilo, zbog čega u razdoblju nakon 1021. godine dolazi do opšte zabrinutosti oko nasledstva pa je ostareli car hodao nekoliko puta po ulicama Carigrada kako bi uverio stanovnike da je živ. Jedini su naslednici te 1025. godine Zoja (rođena 978.) i Teodora (rođena 980.), Konstantinove kćeri koje su se nalazile u dvorskom pritvoru. Vasilije II je živeo u strahu da će kćeri njegova brata nakon potencijalnog venčanja za vizantijskog plemića narušiti stabilnost Carstva. Ta se odluka na kraju pokazala katastrofalnom zato što dovodi do pada dinastije.

Narod te poslednje careve godine je živeo u strahu jer svi unapred znaju da će smrt ostarele braće dovesti do borbe za presto, kao što je takođe poznato da Vasilije ima izuzetno loše mišljenje o svom bratu koji se prepustio životnim užicima. Na žalost Vizantije, njegovo mišljenje o Konstantinu VIII ubrzo se pokazalo ispravnim zato što prva dva važnija poteza novog cara 1026. godine postaju odustajanje od invazije na Siciliju (iako je Mesina već bila osvojena) i ukidanje zakona koji je štitio seljake od veleposednika.

Smrt

Krajem Vasilijeva života svi granični problemi Vizantijskog carstva bili su sređeni, s izuzetkom Sicilije čiji arapski vladari odbijaju mirovne sporazume. Kako bi se taj odnos "uredio" na zadovoljavajući način, Vizantija je počela pripremati invaziju koja je trebala da otpočne 1026. godine na pedesetogodišnjicu samostalne vladavine. Pre nego što je invazija postala stvarnost, Vasilije II preminuo je 15. decembra 1025. godine.

Iako je tokom gotovo cele vladavine pripremao sebi pokop u Konstantinovom mauzoleju koji se nalazio u crkvi Svetih Apostola, on tu odluku na kraju menja kako bi bio pokopan u manastiru Svetog Jovana Jevanđeliste, koji se nalazi u neposrednoj blizini kasarni, tako da i mrtav posmatra svoje vojnike. Po Vasilijevoj želji na posmrtnu ploču je urezan sledeći epitaf:

„ Niko nije video da moje koplje mirno leži od vremena kada me car nebeski prozvao velikim carem autokratom Zemlje, tokom celog svog života štitio sam decu Novoga Rima marširajući hrabro prema zapadu i do granica istoka. Persijanci i Skiti svedoci su toga, zajedno s Abasgosima, Ismaelićanima, Arapima, Iberijcima. I sada, dobri čoveče, gledajući ovaj grob, nagradi ga molitvom kao nagradom za moje vojne kampanje. ”

Porodično stablo

16. Basil I or Michael III

8. Leo VI the Wise

17. Eudokia Ingerina

4. Constantine VII

9. Zoe Carbonopsina

2. Roman II

20. Theophylact the Unbearable

10. Romanos I Lekapenos

5. Helena Lekapene

11. Theodora

1. Vasilije II Bugaroubica

6. Krateros (a tavern keeper)

3. Teofano

Literatura

• Maksimović, Ljubomir (1981). „Trijumf Vizantije početkom XI veka”. Istorija srpskog naroda. knj. 1. Beograd: Srpska književna zadruga. str. 170—179. 
• Ostrogorski, Georgije (1969). Istorija Vizantije. Beograd: Prosveta. 

Spoljašnje veze

Eparhija Niška