Brana Marib
Brana Marib (arap. سدّ مأرب sadd Ma'rib, ili sudd Ma'rib) je brana koja blokira Vadi Adanah (takođe Dana ili Adana) u dolini Dana na Balak Hilsu u Jemenu. Sadašnja brana nalazi se blizu ruševina Velike brane Ma'riba, koja datira sa kraja 8. veka p. n. e.[1] To je bilo jedno od inženjerskih čuda antičkog sveta i centralnog dela Sabejskog i Himjarskog kraljevstva oko Mariba.
U Jemenu postoje i druge važne antičke brane kao što su Brana Džufajna, Dam Hrid, Brana Adra'a, Brana Mikran i Brana Jat'an. Istorijski gledano, Jemen je bio čuven zbog veličanstvenosti njegovog antičkog vodnog inženjerstva. Od Crvenog mora do granica pustinje Rub'el Hali nalaze se brojne ruševine malih i velikih brana napravljenih od zemlje i kamena.
Velika brana Mariba
urediMesto velikog jezera Ma'rib, takođe nazvano brana 'Arim' (سد العرم sadd el-ˁArim), se nalazi uzvodno (jugozapadno) od drevnog grada Ma'riba, nekadašnjeg glavnog grada drevnog Kraljevstva Saba '. Kraljevina Saba je bila prosperitetna trgovačka država, koja je imala kontrolu nad trgovinom tamjanom i začinskim putevima u Arabiji i Abisiniji. Sabejci su izgradili branu kako bi sakupljali periodične monsunske kiše koje padaju na obližnje planine i tako navodnjavaju zemljište oko grada.
Nedavni arheološki nalazi ukazuju na to da su jednostavne zemaljane brane i mreža kanala izgrađene još 2000. godine p. n. e.[2] Velika brana Ma'rib datira još od osam veka pre nove ere i smatra se najstarijom poznatom branom na svetu, i koja se smatra jednim od najlepših poduhvata inžinjerstva u drevnom svetu.
Srednjovekovni arapski geograf Džakut el Hamavi to ovako opisuje:
Nalazi se između tri planine, a sve poplavne vode prelaze na jednu lokaciju, i zbog toga se voda samo ispušta u jednom pravcu; a raniji graditelji su blokirali to mesto sa tvrdim stenama i olovom. Voda iz izvora se sakuplja tamo, kao i poplavne vode, sakupljajući se iza brane kao mora. Kad god su želeli, mogli su da navodnjavaju svoje useve iz nje, puštajući onoliko vode koliko im je bilo potrbno samo pomoću vodene kapije; kada bi dobili dovoljnu količinu vode, ponovo bi zatvarali vrata kada bi zadovoljili svoje potrebe za vodom.[3]
Istorijska Brana Marib oštećena je tokom vazdušnih udara saudijske avijacije u noći 31. maja 2015. godine.[4]
Konstrukcija
urediDatum prve izgradnje brane u Ma'rib-u nas vraća negde u period između 1750. i 1700. p. n. e. Najraniji natpis na brani je onaj koji se nalazi tamo a koji potiče iz vremena njene izgradnje ili popravke delova brane koju je pokrenuo Jata 'Amar Vatar I, sin Jada' El Zariha I, koji je vladao 760-740. p. n. e. Sledeća popravka sprovedena je u vreme Jada 'El Bajina II koji je vladao u periodu740-720. p. n. e.[2] Obnove su zatim obavili Damar El Zarih I i Karab El Bajin koji su vladali 700-680. p. n. e. Sve ove popravke su bile su manjeg obima, sastojale su se od suštinskog održavanja, kao što je uklanjanje prljavštine ili otvaranje vodenih tokova ili zaustavljanje praznina. El Januf II sin Makriba, sina Damara El Vatara II, ušao je u delove brane kako bi označio završetak i popravku brane.
Brana je bila sastavljena od zapakovane zemlje, trouglastog poprečnog preseka, dužine 580 m i visine 4 metra. Prostirala se između dve grupe stena sa obe strane reke i bila je povezana sa stenom koja se sastojala iz usečenog kamena. Položaj brana je dopuštao izlivanje i slivanje vode između severnog kraja brane i litica na zapadu. Oko 500. p. n. e. visina brana je povećana na 7 m, uzlazni nagib (vodeno lice) ojačan je pokrivačem od kamena, a navodnjavanje je prošireno tako da uključuje južnu stranu kao i severnu stranu.
Posle propasti kraljevine Sabe, brana je bila pod kontrolom Himjara oko 115. p. n. e. Oni su preduzeli dalju rekonstrukciju, stvarajući strukturu visoku 14 m, sa obimnim vodovodima kako na severnom, tako i na južnom kraju, sa pet prelivnih kanala, dva stuba sa ojačanim zidovima, rezervoar za odlaganje i 1000 m kanala do distributivnog rezervoara.
Ovi obimni radovi nisu zapravo završeni sve do 325. godine kada su omogućili navodnjavanje od 25.000 hektara (100 km²).
Održavanje
urediMuslimanski istoričar El Isfahani (čiji su Anali završeni 961. godine) beleži[5]da se čuveno urušavanje brane desilo oko četiri stotine godina pre pojave islama, ali je Jakut el Hamavi[6] taj događaj datirao u vreme Abisinsidske vladavine.
Drevni južno arapski izvori izvještaju o tome tvrdeći da je oko 145. godine p. n. e., brana pretrpela veliko oštećenje tokom rata između ljudi iz Rajdana i Kraljevstva Sabe, a to je bilo veoma veliko urušavanje za koje mnogi naučnici smatraju da je izazvalo velike poplavu ˁArim pomenutu u Kuranu; takođe se pominje u arapskim letopisima koji govore o tome da su se ruke Sabe tada odvojile. Borba između Rajdanita i Sabejaca odložila je popravku brane, što je uzrokovalo razarajuće gubitke useva i plodova, a to je na kraju dovelo do pomeranja velikog broja ljudi kako bi se rasporedili u potrazi za novim zemljištem pogodnim za život, tako da su započele ogromne migracije. I dalje je neizvesno da li je baš to urušavanje bilo ono što je prouzrokovalo "poplavu" Arim "ili ne, jer su neke migracije svakako bile u drugom ili trećem veku nove ere, a koje su takođe bile pripisane pucanju brane Marib. Uopšteno rečeno, brana je popravljena dvaputa neposredno pre pojave islama, jadnom od strane Šarhabila Džafar bin Abi Karab Jasada 450. godine, i od strane Abrahe 543. godine ,[7] a natpisi na brani opisuju troškove popravke i veliki broj angažovanih radnika.
Arheologija brane Marib pokazuje efekte siltacije iza brane iz perioda antike i mere za produženje radnog veka rezervoara. Brana Marib je sprečavala poplavne vode i omogućavala navodnjavanje nizvodnih oaza. Tokom nekoliko vekova, nanosi mulja su prodreli u vodu nagomilavši se na poljima za navodnjavanje u sloju visokom 15 m. To je prouzrokovalo gubitak nagiba i prenosa vode, pa je brana podignuta da bi se šteta nadoknadila. Pored malih operativnih otvora za dopremenje vode za navodnjavanje, tokom izgradnje najverovatnije su korišćeni veliki otvori na uzvodnoj strani brane, ali koji se takođe mogu koristiti za periodično ispiranje akumuliranih sedimenata. Ovi primeri pokazuju da su inženjeri tog vremena bili svesni problema silitacije rezervoara i mogli su uspešno da produže radni vek rezervoara strukturalnim poboljšanjima i mogućim ispiranjem sedimenta.[8]Sa sličnim problemima silitacije susrele su se i prilikom izgradnje nove brane.[9]
Uprkos povećanju visine, brana je pretrpela brojna oštećenja (evidentirani su veliki incidenti 449, 450, 542 i 548), a radovi na održavanju su postali sve teži; poslednje zabeležene popravke sprovedene su 557. godine.
Konačno pucanje
urediLokalne priče izveštavaju da je konačno pucanje brane predvideo kraljica po imenu Imran, koja je takođe bio proročica, a kasnije i supruga kralja. Prema legendi, pucanje su prouzrokovali veliki pacovi koji je glodali svojim zubima i grebali je noktima. Oko 570 ili 575, brana je ponovo preopterećena, i ovaj put je ostao u tom stanju i ostala. Pucanje i uništavanje brana Marib je bio istorijski događaj, i bio je aludiran i u Kuranu:[10]
لَقَدْ كَانَ لِسَبَإٍ فِي مَسْكَنِهِمْ آيَةٌ ۖ جَنَّتَانِ عَن يَمِينٍ وَشِمَالٍ ۖ كُلُوا مِن رِّزْقِ رَبِّكُمْ وَاشْكُرُوا لَهُ ۚ بَلْدَةٌ طَيِّبَةٌ وَرَبٌّ غَفُورٌ، فَأَعْرَضُوا فَأَرْسَلْنَا عَلَيْهِمْ سَيْلَ الْعَرِمِ وَبَدَّلْنَاهُم بِجَنَّتَيْهِمْ جَنَّتَيْنِ ذَوَاتَيْ أُكُلٍ خَمْطٍ وَأَثْلٍ وَشَيْءٍ مِّن سِدْرٍ قَلِيلٍ
"Za [pleme] Sabe" na njihovom mestu stanovanja bilo je znak: dva [polja] vrtova s desne i leve strane. [Rečeno im je], "Jedite hranu od Gospoda vašeg i zahvalni budite Njemu. Dobru zemlju [imaš] i oprosti Gospode. Ali oni su se okrenuli [odbijajići], pa smo im poslali poplavu brane i zamenili njihova dva polja sa baštama gorkih plodova, tamariski i nešto retkih lotosa. "[11]
Posledični neuspeh sistema navodnjavanja izazivao je migraciju do 50.000 ljudi iz Jemena u druge oblasti na Arapskom poluostrva, pa čak i u Bilad el Šam i Irak. [traži se izvor]
Brana i lokacija izgubljenog grada Irama
uredi
Istraživanja zemljišta pokazuju da je lokacija brane možda bila blizu mitskog grada Irama. Prilikom mapiranja arheološkog projekta Vadi el Xubal u Jemenu, geoloyi USGS mapirali su antrosole južnoafričkih lokaliteta istočno od brane Marib. Ovi slojevi tla bili su rezultat poljoprivrede pod kontrolisanim navodnjavanjem zahvaljujući vodama koje su zapljuskivale branu, područja koja tada napuštana nakon propasti brane. Tokom analize satelitskih slika Jemena i Omana za mapu Landsat Tematik Mapera za Arheološki projekat Mahra, primećeno je da su antrosoli imali izrazit karakterističan izraz. Mnoga antrosol ležišta su primećena, većina, ali ne sva, ranije su dokumentovana. Nerdokumentovana moguća antrosol ležišta uključujući područje istočno od Šisr-a u Omanu, otkrivaju da je arheološka lokacija odgovorna za neke od karakteristika legendi koje se odnose na Iramove stubove. U legendarnim knjigama Iramskog regiona nalaze se izveštaji o plodnim oazama i područjima koja su kultivisana. Na osnovu dokazane pouzdanosti aspekata pažljivo tumačenih legendarnih izvora, pretpostavljamo da se možda grad nalazio na području pustinjske poljoprivrede koje je možda postojalo kako bi namernicama snabdevalo karavan saraj na putu tamjana kod mesta Ubar. Moguća antrosol područja će biti predmet studije u budućoj ekspediciji.[12][13]
Sadašnja brana
urediNova brana je izgrađena nedaleko, blizu lokacije stare, o trošku Šejka Zaida Bin Sultana El Najhana, pokojnog vladara Ujedinjenih Arapskih Emirata, čije je pleme preseljeno iz Mariba u ono što je sada UAE negde tokom 17. veka. Ceremonija otvaranja održana je 1986. godine u prisustvu Šejha Zaida.
Nova brana je visoka 38 m, duga 763 m, izgrađena od zemlje preko Vadi Dana na 15° 23'47 "S 45° 14'36" I, stvarajući skladišni kapacitet od 398 miliona kubnih metara. Lokacija brane nalazi se 3 km uzvodno od ruševina Velike brane. Nova brana, kao i stara, bila je dizajnirana za čuvanje vode za navodnjavanje ravnica Mariba. Međutim, korito vadia na novoj lokaciji brane se sastoji od aluvijalnog peska i sitnog materijala debljine 30-50 m. Propuštanje vode iz ove brane ne ugrožava njegnu strukturu, već rezultira gubitkom vode. Kao način za zaustavljanje curenja, razmatra se ponovno obnavljanje drevne brane Marib, kao funkcionalne strukture, tako i kao istorijskog spomenik i turističke atrakcije. Složenost i obim radova uključenih u ovaj projekat zahtevaju da nekoliko organizacija radi zajedno pod pokroviteljstvom UNESKO-a, koristeći finansijske doprinose međunarodnih organizacija.[14]
Novo brane izgrađene u Jemenu, kao što su brane Batis i Marib, koriste se za sakupljanje vode za potrebe stanovništva. Novine su propisane u julu 2010. godine: "Nivo vode na brani Marib porastao je na 45 miliona kubnih metara zbog velikih padavina u različitim područjima Jemena u protekla dva dana. Podsekretar guvernera Mrib, Ali Muhamed el Fatimid, u utorak se upoznao sa količinom vode koja se preliva u branu i održavanjem kanalizacionih kanala i podsistema. Zamenik direktora Projekta brane Marib, inženjer Ahmed el Arifi, rekao je da je nivo vode u brani u utorak porastao na 45 miliona kubnih metara, dok je nivo vode u aprilu porastao na 100 miliona kubnih metara. Kapija glavnog kanala za podzemne vode otvorena je u dolini Ubaida tri meseca, gde je količina vode koja je teče iznosila 80 miliona kubnih metara.[15]
Brana Marib je izgrađena bez studije procene uticaja na životnu sredinu, a neki od efekata brane nisu predviđeni. Godine 1995. i 1996. proučavan je njen uticaj na kvalitet vode, poljoprivredu i podzemne vode i socioekonomiju. Voda jezera bi mogla postati preopterećena biljnim hranjivim materijama kada su poplave slabe, a rast algi nije kontrolisan. Uvođenje ribe po imenu Tilapia niliotika omogućilo je biološku kontrolu rasta algi. Brana je pozitivno uticala na poljoprivredu i podzemnu vodu u okviru projektovanog sistema navodnjavanja, ali je negativno uticala na njih izvan nje. Brana je takođe negativno uticala na zdravstvene uslove u zemljištima nizvodno, uz povećanje sukoba oko distribucije vode. Brana je povećala nivo prihoda poljoprivrednika i podstakla turizam.[16]
Reference
uredi- ^ chp 2 Donald Routledge Hill, A history of engineering in classical and medieval times Routledge, 1996
- ^ a b Ocean highways: geographical record, ed. C.R. Markham. Ocean highways; geographical review. Vol. 1
- ^ Yāqūt al-Ḥamawī: Mu’jam al-Buldān.
- ^ “UNESCO Director-General condemns airstrikes on Yemen’s cultural heritage” 2015. UNESCO. June 2, 2015.
- ^ In his eighth volume of the Annals.
- ^ Yāqūt al-Ḥamawī: Mu'jam al-Buldān. Vol. 4. str. 383.
- ^ The inscription by Abrahah was first published by Eduard Glaser, in the journal Mitteilungen der vorderasiatischen Gesellschaft, Berlin. (1897). str. 360–488.
- ^ Jürgen D. Garbrecht and Guenther K. H. Garbrecht. Siltation Behind Dams in Antiquity. ASCE. Water Resources and Environmental History. Water resources and environmental history (proceedings of conference June 27 – July 1, 2004, Salt Lake City, Utah; sponsored by Environmental and Water Resources Institute (EWRI) of ASCE, EWRI National History & Heritage Committee, Utah Section of ASCE, and West Consultants, Inc.). 2004. ISBN 978-0-7844-0738-7. стр. 35–43.
- ^ Moric, Peter. 1997. “Questioning the Need for Spillways.” Wilmington Publishing Ltd, Wilmington House, Church Hill, Wilmington, Dartford, Kent, UK. International Water Power & Dam Construction. Volume: 49, no. 1. стр. 24–26. Abstract: The design of the dam project is discussed focusing on the necessity for spillways and how to determine their overall design. Challenges encountered, factors considered during the design process are discussed and the implications of rare flood conditions are described. ISSN 0306-400X
- '^ Quran Chapter 34 (Saba), verses 15–16.
- ^ Translation by Sahih International.
- ^ Blom, Ronald G., Crippen, Robert E. and Zarins, Juris. 1998 “Possible Ancient Anthrosols Near Lost City of Ubar Site in Oman; Geological Society of America, 1998 Annual Meeting.” Abstracts with Programs. Geological Society of America, Boulder, CO. Volume 30, Issue 7, 123 pp. ISSN 0016-7592
- ^ Possible Ancient Anthrosols Near Lost City of Ubar Site in Oman Архивирано на сајту Wayback Machine (5. март 2016); NASA Technical Reports Server (NTRS).
- ^ Ganchikov, VG and Munavvarov, ZI. 1991. “The Marib Dam (History and the Present Time).” Hydrotechnical Construction HYCOAR. Vol. 25, No. 4. October. Volume pp. 242–48, 1991. (Translated from Gidrotekhnicheskoe Stroitel'stvo, No. 4. стр. 50–55, April 1991) ISSN 1930-630X
- ^ “High water levels in Ma'rib and Batis Dams.” 2010. Yemen Today. July 14, 2010.
- ^ Basahi, I. A. A. 2000. “Marib Dam: The Importance of Environmental and Health Impact Studies for Development Projects.” East. Mediterr. Health J. Volume 6, Issue 1, Pages 106-117. ISSN 1020-3397
Литература
uredi- M. C. A. Macdonald, Wabar, in: Jack Sasson, M. (ed.), Civilization of the Ancient Near East 8, London, 1995, 1351.
- Maigret, Alessandro de (2002). Arabia Felix. translated Rebecca Thompson. . London: Stacey International. ISBN 978-1-900988-07-0.
- Korotayev, Andrey (1995). Ancient Yemen. Oxford: Oxford University Press. ISBN 978-0-19-922237-7.
- Hadden, Robert Lee. 2012. The Geology of Yemen: An Annotated Bibliography of Yemen's Geology, Geography and Earth Science. Архивирано на сајту Wayback Machine (8. april 2013) Alexandria, VA: US Army Corps of Engineers, Army Geospatial Center.
