Bosanski unitarizam

Bosanski unitarizam je politički pojam kojim se označavaju težnje ka pretvaranju Bosne i Hercegovine u unitarnu državu. Zagovornici političkog unitarizma u Bosni i Hercegovni zalažu se za reviziju Dejtonskog mirovnog sporazuma, sa ciljem ukidanja entiteta i uspostavljanja unitarnog državnog uređenja. Pobornici takvih zamisli dele se na dve posebne skupine. Prvu čine zagovornici „građanskog” unitarizma, za šta se zalažu neke manje političke stranke, prvenstveno socijaldemokratskog i liberalnog usmerenja. Drugu skupinu čine pojedine etničke stranke, koje se za unitarizaciju Bosne i Hercegovine zalažu iz drgačijih pobuda, prvenstveno radi ostvarivanja svojih užih, etnopolitičkih ciljeva. Najznačajnija politička grupacija u Bosni i Hercegovini koja se zalaže za unitarizaciju države je Stranka demokratske akcije, koja okuplja znatan deo etničkih Bošnjaka. Pod okriljem ove stranke je formulisan poseban bošnjački koncept političke unitarizacije, koji se po krajnjem cilju znatno razlikuje od „građanskog” koncepta unitarizacije, za koji se zalažu neke manje stranke.

Bošnjački političar Alija Izetbegović (1925—2003), jedan od glavnih zagovornika političkog unitarizma u Bosni i Hercegovini

Građanski (politički) koncept

Političar Željko Komšić, vođa Demokratskog fronta i jedan od glavnih pobornika političkog unitarizma u Bosni i Hercegovini

Haris Silajdžić, osnivač Stranke za Bosnu i Hercegovinu i jedan od najradikalnijih unitarista u Bosni i Hercegovini

Kao ideološki i politički pokret, savremeni unitarizam se u Bosni i Hercegovini razvio tokom druge polovine 20. veka, kada je u sklopu unutrašnjeg preuređenja jugoslovenske federalne jedinice Bosne i Hercegovine izvršeno ukidanje svih oblika oblasne, odnosno regionalne samouprave, koji su tokom prvih godina po okončanju Drugog svetskog rata postojali na područjima Hercegovine i Bosanske Krajine.

U vreme izbijanja političke krize u Jugoslaviji (1990—1992), pojedine stranke su u okvirima Bosne i Hercegovine usvojile unitarističku politiku, koju je najagresivnije zastupala Stranka demokratske akcije, na čelu sa Alijom Izetbegovićem. Unitarističko uređenje Bosne i Hercegovine je snažno podržavala i Socijaldemokratska partija Bosne i Hercegovine, na čelu sa Nijazom Durakovićem. Nastupajući upravo sa unitarističkih pozicija, rukovodstvo SDA je početkom 1992. godine odbilo Kutiljerov plan koji je podrazumevao decentralizaciju vlasti u Bosni i Hercegovini. Ovo odbijanje je bilo jedan od glavnih uzročnika za izbijanje rata, tokom kojeg se ideologija bosanskog unitarizma pokazala u svojim najekstremnijim vidovima.

Kao proizvod političkog radikalizma i ekstremizma, ideologija bosanskog unitarizma se nakon 1995. godine manifestovala u vidu zalaganja za reviziju Dejtonskog mirovnog sporazuma, sa ciljem ukidanja entiteta i uspostavljanja unitarnog državnog uređenja. Pošto je takva politika prethodno dovela do rata (1992), zagovornici bosanskog unitarizma su nakon 1995. godine promenili način borbe za ostvarivanje svojih političkih ciljeva, te danas nastupaju prvenstveno sa „građanskih” pozicija, što njihovi kritičari smatraju političkom mimikrijom, kojom se žele prikriti prave namere.

Kao prvenstveno politički pokret, bosanski unitarizam po pravilu zauzima ambivalentan odnos prema etničkim pitanjima, tako da se uporedo sa njim javio i poseban bosanski integralizam, koji se zasniva na tezi da etničke i druge podele treba prevazići stvaranjem jedinstvene bosanske nacije, kao opšte političe nacije, zasnovane na prevazilaženju tradicionalnih etničkih i religijskih podela.

Bošnjački koncept

Bošnjački koncept je poseban etnopolitički koncept, koji zagovaraju pojedine stranke i organizacije etničkih Bošnjaka, a ogleda se u zalaganju za uvođenje političkog unitarizma u Bosni i Hercegovini. Ovaj koncept teži rušenju postojećeg ustavnog i državnog poretka Bosne i Hercegovine, kojim je zagarantovana ravnopravnost dva politička entiteta i tri konstitutivna naroda. Zagovornici ovog koncepta teže ka stvaranju unitarne države, pod dominacijom jednog naroda, etničkih Bošnjaka, koji u etnički mešovitoj Bosni i Hercegovini čine oko polovine stanovništva (50,1 % prema zvaničnim, ali spornim rezultatima popisa iz 2013. godine).

Istorijski kontekst

Po okončanju Drugog svetskog rata (1945), Bosna i Hercegovina je ustanovljena kao jedna od republika nove Jugoslavije, a njeno formiranje je bilo vid kompromisa između suprotstavljenih srpskih i hrvatskih državno-teritorijalnih koncepata. Na popisima iz 1948., 1953. i 1961. godine, najbrojniji narod u Bosni i Hercegovini bili su Srbi, dok Muslimani (danas poznati kao Bošnjaci) tada nisu bili ni priznati kao narod, već su u popisima iskazivani kao „neopredeljeni muslimani” ili „neopredeljeni Jugosloveni”. Na popisu iz 1971. godine, Muslimani su bili priznati kao jedan od naroda Jugoslavije, a prema istom popisu, postali su tada brojniji od Srba u Bosni i Hercegovini.

U vreme raspada SFRJ, etnički Muslimani i Hrvati u Bosni i Hercegovini su 1992. godine održali referendum o nezavisnosti Bosne i Hercegovine, što je bio uzrok trogodišnjeg rata. Ovaj rat je okončan Dejtonskim sporazumom iz 1995. godine, kojim je Bosna i Hercegovina ustavno i državno-pravno definisana kao država sastavljena od dva ravnopravna entiteta i tri ravnopravna konstitutivna naroda.

Političko delovanje zagovornika ovog koncepta

Bošnjački demonstranti pale zgradu kantonalne vlade u Tuzli 7. februara 2014.

Mnogi bošnjački nacionalisti koji su težili pretvaranju multietničke Bosne i Hercegovine u državu pod dominacijom jednog naroda, nisu se pomirili sa državno-političkim rešenjima iz Dejtonskog sporazuma i počeli su da promovišu ideju revizije ovog sporazuma, ukidanja Republike Srpske i stvaranja unitarne Bosne i Hercegovine koja bi de facto bila pod dominacijom etničkih Bošnjaka. Promovisanje takvog unitarističkog koncepta od strane ovih bošnjačkih nacionalista je glavni uzrok čestih političkih sukoba i sporova u post-dejtonskoj BIH.

U Federaciji Bosne i Hercegovine su početkom 2014. godine izbili nemiri u kojima je zapaljena zgrada Predsedništva BIH, kao i zgrade vlada kantona Sarajevo, Tuzla i Zenica. Ove navodno „socijalne nemire” pokrenula je takozvana grupa „Udar”, koja je svoje stavove formulisala kroz fejsbuk statuse. Glavni politički zahtev ove grupe je vraćanje na snagu ratnog Ustava Republike BIH iz 1993. godine.

Vidi još

• Unitarna država
• Bosanci
• Bosanski nacionalizam
• Bosanski integralizam
• Politički sistem Bosne i Hercegovine
• Rat u Bosni i Hercegovini
• Republika Srpska
• Otcepljenje Republike Srpske
• Federacija Bosne i Hercegovine
• Hrvatski entitet u Bosni i Hercegovini
• Bošnjački nacionalizam
• Bošnjački integralizam
• Bošnjakizacija
• Velika Bosna

Literatura

• Bataveljić, Dragan; Logarušić, Dejan (2015). „Unitarizacija Bosne i Hercegovine - model za rušenje Dejtonskog sporazuma”. Pravna riječ: Časopis za pravnu teoriju i praksu. 12 (42): 97—113. 
• Dizdar, Nerin (2015). „Bosanski unitarizam: Ideološka konstrukcija ili politička realnost?” (PDF). Godišnjak Bošnjačke zajednice kulture »Preporod«. 15: 197—218. Arhivirano iz originala (PDF) 24. 10. 2018. g. Pristupljeno 12. 06. 2019. 
• Zgodić, Esad (2008). Ideja bosanske nacije i druge teme. Sarajevo: Zalihica. 
• Imamović, Enver (1995). Korijeni Bosne i bosanstva. Sarajevo: Međunarodni centar za mir. 
• Imamović, Enver (1999). Historija bosanske vojske. Sarajevo: Art. 
• Karić, Enes (1998). „Bosanstvo i evropejstvo, bošnjaštvo i muslimanstvo”. Forum Bosnae (1—2): 38—46. 
• Kraljačić, Tomislav (1987). Kalajev režim u Bosni i Hercegovini (1882—1903). Sarajevo: Veselin Masleša. 
• Kržišnik-Bukić, Vera (1997). Bosanski identitet između prošlosti i budućnosti. Sarajevo: Bosanska knjiga. 
• Kržišnik-Bukić, Vera (2003). „Paralele u konceptualizacijama bosanske nacije s kraja 19. i s kraja 20. stoljeća”. Istorijska nauka o Bosni i Hercegovini u razdoblju 1990—2000. (PDF). Sarajevo: Akademija nauka i umjetnosti Bosne i Hercegovine. str. 119—154. Arhivirano iz originala (PDF) 09. 06. 2019. g. Pristupljeno 12. 06. 2019. 
• Plevnik, Danko (1997). Smisao Bosne. Zagreb: Naklada Jesenski i Turk. 
• Tanasković, Darko (1995). „Protivrečnosti neobošnjaštva”. Bosna i Hercegovina od srednjeg veka do novijeg vremena. Beograd: Istorijski institut SANU. str. 47—56. 
• Ćerić, Salim (1971). O jugoslovenstvu i bosanstvu. Sarajevo: Svjetlost. 
• Despotović, Ljubiša M. (2019). „Srbi Muhamedove vere: Od Kalajevih Bošnjaka do Alijinih Novobošnjaka” (PDF). Kultura polisa: Časopis za negovanje demokratske političke kulture. 16 (38): 327—340. Arhivirano iz originala (PDF) 07. 05. 2019. g. Pristupljeno 05. 01. 2022. 
• Tanasković, Darko (2000). Islam i mi (1. izd.). Beograd: Partenon. 

Soljašnje veze

• Mirjana Kasapović (2007): Bosanski unitarizam
• Geopolitika: Bosanski unitarizam.
• Haris Silajdžić (2017): Ja sam bosanski unitarista
• Zlatko Lagumdžija (2018): Građanska ideja se ne može nametati unitarizmom
• Ivo Lučić (2018): Strahota 'građanstva' bosanskih unitarista
• Ivo Lučić (2019): Bosanski unitarizam se toliko osilio da mu više ne treba ni Lovrenović