Bački Gračac
Bački Gračac (nem. Filipsdorf ili Filipowa, mađ. Szentfülöp) je selo u opštini Odžaci, u Zapadnobačkom okrugu, u autonomnoj pokrajini Vojvodini. Prema popisu iz 2011. bilo je 2286 stanovnika, a prema popisu stanovništva iz 2002. godine selo je imalo 2913 stanovnika, od kojih su 2810 srpske nacionalnosti.
Bački Gračac | |
|---|---|
 Zdravstveni centar | |
| Administrativni podaci | |
| Država | Srbija |
| Autonomna pokrajina | Vojvodina |
| Upravni okrug | Zapadnobački |
| Opština | Odžaci |
| Stanovništvo | |
| — 2011. |  2.286 |
| — gustina | 74/km2 |
| Geografske karakteristike | |
| Koordinate | 45° 33′ 14″ S; 19° 19′ 20″ I / 45.553832° S; 19.322222° I |
| Vremenska zona | UTC+1 (CET), leti UTC+2 (CEST) |
| Aps. visina | 82 m |
| Površina | 30,6 km2 |
.svg)  Bački Gračac Bački Gračac na karti Srbije | |
| Ostali podaci | |
| Poštanski broj | 25252 |
| Pozivni broj | 025 |
| Registarska oznaka | SO |
Položaj naselja
urediBački Gračac se nalazi na zapadu Bačke, između Odžaka na jugozapadu, Lalića na jugoistoku, Ruskog Krstura na istoku, Kruščića na severoistoku, Bačkog Brestovca na severozapadu i Srpskog Miletića na zapadu.
Ime
urediRaniji nazivi sela koji su se upotrebljavali u srpskom jeziku bili su Filipovo i Filipovo Selo, iz čega vodi poreklo i nemački naziv — Filipowa ili Filipsdorf. U nemačkom jeziku su korišćeni i nazivi Kindlingen i Sankt Philipp, dok su u mađarskom jeziku korišćeni nazivi Szentfülöp i Szent-Fülöp.
Istorija
urediUgarski kralj Bela III (1173–1196) u jednom dokumentu pominje selo Filipova. [traži se izvor] 1650. godine, u doba osmanske uprave, selo se pominje pod imenom Filipovo,[1] a bilo je nastanjeno Srbima.[2] 1652. godine u selu ima sedam kuća i manastir, a do 1764. godine sagrađeno je 20 kuća. Godine 1762. počelo je naseljavanje Nemaca iz južnih delova Nemačke i Češke, a oni u Filipovu grade 60 kuća. 1801. godine u selu ima 272 kuće, a do početka 20. veka taj broj je porastao na 535. U ovo doba, većinu stanovništva u naselju činili su Nemci, a bilo je i nešto Srba i Mađara.
Kao posledicu fašističke okupacije Jugoslavije u Drugom svetskom ratu i činjenice da je 95% jugoslovenskih Nemaca bilo učlanjeno u profašističku organizaciju "Kulturbund"[3] i da je sebe deklarisalo kao državljane Trećeg rajha,[3] nove posleratne jugoslovenske vlasti su većinu nemačkog stanovništva tadašnje Jugoslavije (uključujući i Nemce iz Bačkog Gračaca) lišile građanskih prava i konfiskovale im imovinu. Većina jugoslovenskih Nemaca (oko 200.000) je napustila teritoriju Jugoslavije zajedno sa okupacionom nemačkom vojskom u povlačenju, dok je manji deo njih koji je ostao na jugoslovenskoj teritoriji logorisan.[4] Posle ukidanja logora, i preostali Nemci su se iselili iz zemlje.
Posle iseljavanja Nemaca, u mesto je doseljeno 4.328 kolonista, iz okoline Gračaca u Lici, pa selo dobija sadašnje ime - Bački Gračac. Maksimalan broj stanovnika u naselju dostignut je 1953. godine, posle čega je usledila regresija, koja je do početka 21. veka u izvesnoj meri ublažena. Zaustavljanju depopulacije u velikoj meri je doprinelo doseljavanje prognanih lica iz Hrvatske u poslednjoj deceniji 20. veka.
Ovde se nalazi FK Borac Bački Gračac.
Demografija
uredi
Prema popisu stanovništva iz 2002. godine, u naselju je bilo 2.913 stanovnika, dok je prema prethodnom popisu iz 1991. godine bilo 2.924 stanovnika.
U naselju Bački Gračac živi 2.446 punoletnih stanovnika, a prosečna starost stanovništva iznosi 44,1 godina (41,9 kod muškaraca i 46,2 kod žena). U naselju ima 1.103 domaćinstva, a prosečan broj članova po domaćinstvu je 2,64 (prema popisu iz 2002. godine).
Ovo naselje je pretežno naseljeno Srbima (prema popisu iz 2002. godine), a u poslednja tri popisa, primećen je pad u broju stanovnika.
Kretanje broja stanovnika kroz istoriju:
|
| |||||||||||||||||||||||||||||||
| m | ž |
|||
| ? | 5 | 4 | ||
| 80+ | 25 | 65 | ||
| 75—79 | 23 | 96 | ||
| 70—74 | 88 | 116 | ||
| 65—69 | 103 | 114 | ||
| 60—64 | 92 | 109 | ||
| 55—59 | 79 | 80 | ||
| 50—54 | 149 | 120 | ||
| 45—49 | 137 | 113 | ||
| 40—44 | 89 | 97 | ||
| 35—39 | 88 | 89 | ||
| 30—34 | 73 | 63 | ||
| 25—29 | 82 | 76 | ||
| 20—24 | 92 | 101 | ||
| 15—19 | 107 | 90 | ||
| 10—14 | 86 | 61 | ||
| 5—9 | 52 | 57 | ||
| 0—4 | 46 | 46 | ||
| Prosek : | 41,9 | 46,2 | ||
| ||||||||||||||||||||||||
|
| Pol | Ukupno | Neoženjen/Neudata | Oženjen/Udata | Udovac/Udovica | Razveden/Razvedena | Nepoznato |
|---|---|---|---|---|---|---|
| Muški | 1.232 | 414 | 715 | 66 | 31 | 6 |
| Ženski | 1.333 | 278 | 712 | 303 | 36 | 4 |
| UKUPNO | 2.565 | 692 | 1.427 | 369 | 67 | 10 |
| Pol | Ukupno | Poljoprivreda, lov i šumarstvo | Ribarstvo | Vađenje rude i kamena | Prerađivačka industrija |
|---|---|---|---|---|---|
| Muški | 521 | 150 | 0 | 0 | 201 |
| Ženski | 300 | 21 | 0 | 0 | 94 |
| UKUPNO | 821 | 171 | 0 | 0 | 295 |
| Pol | Proizvodnja i snabdevanje | Građevinarstvo | Trgovina | Hoteli i restorani | Saobraćaj, skladištenje i veze |
| Muški | 0 | 17 | 38 | 8 | 37 |
| Ženski | 2 | 1 | 71 | 9 | 9 |
| UKUPNO | 2 | 18 | 109 | 17 | 46 |
| Pol | Finansijsko posredovanje | Nekretnine | Državna uprava i odbrana | Obrazovanje | Zdravstveni i socijalni rad |
| Muški | 3 | 4 | 25 | 7 | 9 |
| Ženski | 12 | 1 | 20 | 21 | 30 |
| UKUPNO | 15 | 5 | 45 | 28 | 39 |
| Pol | Ostale uslužne aktivnosti | Privatna domaćinstva | Eksteritorijalne organizacije i tela | Nepoznato | |
| Muški | 5 | 0 | 0 | 17 | |
| Ženski | 4 | 0 | 0 | 5 | |
| UKUPNO | 9 | 0 | 0 | 22 | |
Karakteristike naselja
urediBlizina Odžaka uticala je na transformaciju sela u prigradsko naselje. Bački Gračac ima osnovu dosta deformisanog pravougaonika i rešetkast raspored ulica. Pravougaonik je orijentisan pravcem jugozapad – severoistok. Širenje ka severozapadu bilo je ograničeno širokom i vodoplavnom fosilnom dolinom i jamurama. Centar sela je lepo uređen na raskrsnici dve ulice, istočno od one kojom prolazi drum. Na tom mestu se ranije nalazila nemačka crkva, a danas su tu sve javne zgrade.
Privreda
urediGodine 2002, poljoprivreda je angažovala samo 20,8% aktivnog stanovništva, dok je u industriji radilo njih 36,2%. To ne odražava funkcije Bačkog Gračaca, jer ovde nema industrijskih objekata. Pre Drugog svetskog rata, u selu je radilo 8 kudeljara i jedan mlin, ali su oni zbog nerentabilnosti zatvoreni. Znatan broj ljudi radi i u drugim neagrarnim zanimanjima, a najveći broj neagrarnog stanovništva radi u Odžacima.
Saobraćaj
urediSa saobraćajnog stanovišta, naselje u velikoj meri ima periferan položaj. Selo je na lokalnom putu koji povezuje Odžake sa Staparom. Pored sela je od 1908. godine postojala železnička pruga Crvenka – Odžaci, ali je saobraćaj na njoj obustavljen 1987. godine.
Poznati stanovnici
uredi- Georg Vildman (Georg Wildmann), rođen 1929. - doktor teologije i magistar filozofije. Bio je profesor na Bogoslovskom fakultetu u Lincu i na koledžima. Izdavač Filipowaer Heimatbriefe (Filipovačke domovinske pesme). Autor je osam tomova ilustrovane serije - Filipowa - Bild einer Dunauschwabischen Gemeinde. Objavio je i brojne priloge u knjigama i časopisima. Nosilac je odlikovanja "Savezni krst za zasluge" I klase.[8]
- Dragan Paskaš, general potpukovnik. rođen 04.04.1951.godine u Bačkom Gračacu, Načelnik generalštaba Vojske Srbije i Crne Gore (2004-2006).
- Slobodan Orlović (Sarajevo, 1972) redovni je profesor Pravnog fakulteta Univerziteta u Novom Sadu
Prikaz u kulturi
urediBački Gračac je opevan u narodnoj pesmi iz Like, "Lika dala devet generala", gde se pesma završava referencom o naseljavanju Bačkog Gračaca.[9]
Vidi još
urediReference
uredi- ^ Enciklopedija Jugoslavije JLZ Zagreb 1980. tom 1, str. 411
- ^ Dr Dušan J. Popović, Srbi u Vojvodini, knjiga 1, Novi Sad, 1990, str. 112-113
- ^ a b Jelena Popov, Vojvodina i Srbija, Veternik, 2001, str. 72
- ^ Z. Janjetović, Logorisanje vojvođanskih Nemaca od novembra 1944. do juna 1945. godine, Tokovi istorije, br. 1-2, Beograd, 1997.
- ^ „Knjiga 9”. Stanovništvo, uporedni pregled broja stanovnika 1948, 1953, 1961, 1971, 1981, 1991, 2002, podaci po naseljima (PDF). webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. maj 2004. ISBN 86-84433-14-9.
- ^ „Knjiga 1”. Stanovništvo, nacionalna ili etnička pripadnost, podaci po naseljima. webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. februar 2003. ISBN 86-84433-00-9.
- ^ „Knjiga 2”. Stanovništvo, pol i starost, podaci po naseljima. webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. februar 2003. ISBN 86-84433-01-7.
- ^ Radna grupa za dokumentaciju - "Genocid nad Nemačkom manjinom", Beograd, 2004.
- ^ „Wayback Machine”. web.archive.org. 4. 4. 2021. Arhivirano iz originala 04. 04. 2021. g. Pristupljeno 4. 4. 2021.
Literatura
uredi- Dr Slobodan Ćurčić, Naselja Bačke — geografske karakteristike, Novi Sad, 2007.
