Batal džamija
Batal džamija (do 1789. godine Ejnehan-begova džamija[1]) nalazila se na mestu današnjeg Doma Narodne skupštine u Beogradu, za vreme Osmanskog carstva.[2][3]
| Batal džamija | |
|---|---|
 Batal-džamija, oko 1860. godine | |
  Batal džamija Lokacija na mapi Grada Beograda | |
| Osnovne informacije | |
| Lokacija | Beograd, Srbija |
| Koordinate | 44° 48′ 42″ S; 20° 27′ 57″ I / 44.811730° S; 20.465958° I |
| Religija | islam |
| Završetak izgradnje | oko 1585. |
| Specifikacije | |
| Dužina | 15 m |
| Visina (maks.) | 18 m |
| Broj minareta | 1 |
| Materijali | peščar |
Istorija
urediRimski ostaci na ovom prostoru su grobovi i vodovod. Nekropola se nalazila pored puta Singidunum – Viminacijum, jedna koncentracija grobova se nalazila između ulica Nušićeve i Vlajkovićeve, Bulevara i Svetogorske; pozadi Skupštine između Kosovske i Majke Jevrosime; dva sarkofaga su pronađena na mestu same Skupštine; grobova je u manjoj gustini bilo i prema Tašmajdanu.[4] U istraživanju u parku prema Vlajkovićevoj 2023. pronađen je vodovod za koji se pretpostavlja da je neki ogranak, moguće do Tašmajdana. Pronađeno je i 14 grobova iz 3. i 4. veka - ukopa, ozidanih ciglama ili kamenih sarkofaga.[5]
Veruje se da je džamiju sagradio, sredinom devete decenije XVI veka (oko 1585. godine) beogradski nazor Ejnehan-beg.[6] U vreme Mehmeda Četvrtog smatrala se najvećom i najlepšom građevinom u Srbiji, a putopisci su je upoređivali sa Aja Sofijom.[7] Pored nje je bilo tursko groblje na kome su sahranjivani viđeniji Turci.
U napadu Austrijanaca na Beograd 1717. godine, koje je predvodio Eugen Savojski, Ejnehan-begova džamija se nalazila na liniji borbi. Smatra se da je tada prvi put oštećena.
Za vreme druge austrijske okupacije Beograda (1717—1739) ova džamija je bila pretvorena u skladište uniformi regimente princa Aleksandra Virtemberškog. Mnoge druge džamije su bile pretvorene u crkve različitih hrišćanskih redova, trgovine ili boravišta. Nakon pobede Turaka nad Austrijancima, kod Grocke 1739. godine i njihovog ponovnog povratka u Beograd, pristupilo se popravkama oštećenih džamija. Ejnehan-begova džamija je popravljena tek 1766. godine.
U borbama za Beograd, 1789. godine, džamija je bila prilično oštećena i tada se po prvi put spominje Batal-džamija (tur: batal - napuštena). Turci su je, kao monumentalni objekat, koristili za odbranu, a glavnokomandujući austrijskih trupa, maršal Laudon, je prema njenom minaretu usmeravao i određivao pravce napada na grad.[6] Austrijanci su tada po treći put od Turaka preuzeli Beograd i zadržali se u njemu svega dve godine.
U borbama za oslobođenje Beograda u Prvom srpskom ustanku 1806. godine, Turci su sa Batal-džamije pružali otpor ustanicima koji su se bili ušančili na Tašmajdanu. Tokom tih borbi Batal-džamija je bila dosta oštećena, kao i mnoge druge džamije u Beogradu. Za vreme Drugog srpskog ustanka, ustanici su u džamiji držali svoje isturene straže prema Beogradu i s njenih ruševina kontrolisali dunavsku stražu Beograda i Vidin kapiju. Srpski ustanici su je i u prvom i u drugom ustanku rušili, pa je tu nastala Marvena (stočna) pijaca.[8] Ona je čišćena na Veliku subotu.[9]
Prema pričanju Anastasa Jovanovića, beogradski paša je nameravao poslati nizame na egzercir do Batal-džamije, pošto je Kalemegdan bio obrastao u korov. Kada je to javljeno Milošu u Kragujevac, naredio je da se prostor oko džamije što pre poore, a paši je javio da nizami imaju dovoljno prostora na Kalemegdanu i ne treba da gaze "plodne njive". Miloš je zatim naredio da se Savamala preseli ovamo.[10]
Beogradski vezir, Jusuf-paša, imao je nameru da popravi Batal-džamiju. Jusuf-paša je o tome obavijestio kneza Miloša, 20. juna 1836. godine, napomenuvši da je: „... indžinir Ethem-bej, vidio je kako stoka ulazi u ovu džamiju, zbog čega su joj zazidana vrata...“
Knez Miloš nije dozvolio opravku navodeći da je Vračar u srpskim rukama.[6] Knez Miloš je mislio da se popravkom Batal-džamije teži proširenju turske vlasti izvan granica beogradske varoši, a imao je hatišerif po kome je sva zemlja van varoši bila u nadležnosti Srba. Ni poslije dužih pregovora i urgencija iz Carigrada džamija nije popravljena. Međutim, Batal-džamija je i dalje privlačila pažnju domaćih i stranih putnika koji su prolazili kroz Beograd.
Usred hrišćanskog Beograda stajala je do 1878. godine Batal-džamija kao neosporno najlepša turska građevina u Srpskom vilajetu, usamljena i veličanstvena, kao da žali za sjajnim danima Polumeseca kojeg se još sjećala. Ističući se nad okolinom svojom masivnošću, njen kvadratni centralni deo od mrkooksidisanog peščara prelazio je na polovini visine u osmougao koji je nosio gordu kupolu. Uz južnu fasadu se, takođe, sa osmostranog pijedestala, uzdizalo kitnjasto, vitko minare, sa koga je nadaleko odjekivao poziv vernicima na molitvu, a Laudon je pomoću njega odredio pravac napada na obližnju tvrđavu. Kad je Karađorđe osvojio Beograd, šerefe i vrh minareta su se sručili sa svoje gorde visine, a centralni deo je, prkoseći zubu vremena, ostao postojan, izuzev nasilno razvaljenog glavnog portala. Kroz dvadeset prozora sa šiljatim lukovima prodirala je sunčana svetlost u unutrašnji prostor, od čijih osam kitnjastih rebrastih lukova, na koje se oslanja kupola, četiri, kao nosači pandatife koji obrazuju svod, imaju i konstruktivnu funkciju. Spoljni zakošeni trapezi, posrednici pri prelasku iz kvadrata ka osmokutnom tamburu, bili su s unutrašnje strane sveta na kojoj se nalazi Meka, ukrašeni gracioznim visuljcima, kako se to vidi i na mojoj skici koju sam radio 1860. godine.
Upravnik Biblioteke Janko Šafarik je imao ideju da se Batal-džamija pretvori u Srpski narodni muzej. Knez Mihailo je govorio da bi je valjalo opraviti i u njoj smestiti Državnu arhivu. Međutim, ubrzo nakon odlaska Turaka Osmanlija (1867. godine), stara Batal džamija je 1869.[traži se izvor] (ili 1878[11]) godine, po naređenju namesnika Blaznavca, sravnjena sa zemljom. Na mestu nekadašnje Batal džamije, podignuta je zgrada Savezne skupštine, čiji je prvi projekat izradio Konstantin Jovanović 1891. godine a čija gradnja se protegla od 1907. od 1936.
Pre Prvog svetskog rata, u nizu zgradica, između Vlajkovićeve i Skupštine, nalazila se gimnazija na Batal-Džamiji.[12] U 1923. pominje se studentski dom na Batal-džamiji.[13] Ove trošne zgrade su uklonjene 1943. radi proširenja Vlajkovićeve.[14] Blok većih zgrada između Agrarne banke (dan. Muzej Srbije) i skupštine je predviđen za rušenje još 1937.[15] Tramvajska linija Beograd-Zemun je tada imala terminus ispred Skupštine.[16]
Arhitektura
urediArhitektura Batal-džamije se umnogome razlikovala od ondašnjih beogradskih džamija. Monumentalno sagrađena od tesanog kamena-peščara, koji je vremenom dobio crvenkasto-sivu boju, ona je bila harmoničnih proporcija, osvetljena sa dvadeset prozora. Prozori su se završavali šiljatim lukovima. U zidove tambura nisu bili ugrađeni prozori. Dužina spoljašnje strane objekta bila je oko 15,00 m, a visina je iznosila do vrha kupole oko 18,00 m.[6]
Ulaz u džamiju nalazio se sa severne strane. Pretpostavlja se da se ispred ulaza u džamiju, ranije, nalazio trem sa stupovima i kupolicama. Minaret je bio izgrađen na osmostranom pijedestalu, od istog kamena kao i zidovi džamije, sa kitnjasto obrađenim kamenim elementima sa donje strane šerefe, dok je po celoj visini imao udubljenja-kanelure. Po raspoloživim skicama i crtežima (F. Kanica i K. Jovanovića) da se zaključiti da je dekoracija unutrašnjih površina bila vrlo bogato urađena. Pri vrhu mihraba (niše) bio je, u kamenu, izrađen ukras u obliku stalaktita, koji je verovatno bio i obojen. Iznad mihraba, isticali su se povijeni, šiljati konstruktivni i dekorativni lukovi, izrađeni od naizmenično nanizanih kamenih blokova, tamnih i svetlih.[6]
Vidi još
urediReference
uredi- ^ Identifikaciju Batal-džamije sa Ejnehan-begovom prvi je izvršio Hazim Šabanović (1916-1971) u svom radu „Urbani razvitak Beograda od 1521.1688 godine“ objavljenom u Glasniku grada Beograda knj. XVII/1970.
- ^ Vujović, Branko (2003). Beograd u prošlosti i sadašnjosti. Beograd: Izdavačka kuća Draganić.
- ^ „Đe su 273 džamije u Beogradu?”. Muhabet Magazin (na jeziku: bošnjački). februar 2020. Arhivirano iz originala 03. 02. 2021. g. Pristupljeno 30. 1. 2021.
- ^ Pop-Lazić, Stefan. Nekropole rimskog Singidunuma. str. 10 (PDF str. 4), elibrary.matf.bg.ac.rs
- ^ (FOTO) Šta je sve pronađeno u iskopinama kod Doma Narodne skupštine, na lokaciji gde se gradi nova garaža? danas.rs 23.6.2023
- ^ a b v g d „Abdulah Tulundžić, Batal-džamija u Beogradu”. Arhivirano iz originala 28. 03. 2008. g. Pristupljeno 22. 05. 2008.
- ^ Batal-džamija- najveća i najlepša građevina
- ^ „Srpsko Nasledje[[Kategorija:Botovski naslovi]]”. Arhivirano iz originala 26. 01. 2013. g. Pristupljeno 31. 12. 2008. Sukob URL—vikiveza (pomoć)
- ^ "Politika", 12. dec. 1938
- ^ "Politika", 29. nov. 1924, str. 2
- ^ Batal-džamija- najveća i najlepša građevina (Glas javnosti)
- ^ "Vreme", 2. apr. 1937, str. 10. digitalna.nb.rs
- ^ "Politika", 10. mart 1923, str. 5
- ^ "Kolo", 26. jun 1943
- ^ "Politika", 8. dec. 1937
- ^ "Politika", 30. dec. 1938
