Austrougarska okupaciona vojna uprava u Srbiji
Carsko i kraljevsko vojno generalno guvernerstvo u Srbiji (njem. K. u. k. Militärverwaltung in Serbien, mađ. K. u. k. katonai igazgatás Szerbiában) bila je vojna uprava koju je uspostavila Austrougarska vojska tokom okupacije Kraljevine Srbije u Prvom svjetskom ratu. Guvernerstvo je postojalo od 1. januara 1916. do 1. novembra 1918. godine. Zajedno sa bugarskom okupacijom Srbije, bilo je jedna od dvije odvojene okupacione zone nastale nakon invazije i podjele Kraljevine Srbije od strane Centralnih sila.
| k.u.k. Militärgeneralgouvernement Serbien (nemački) | |
 Zastava | |
 Karta Vojnog guvernerstva u Srbiji | |
| Datum osnivanja | 1916. |
|---|---|
| Rasformirano | 1918. |
| Tip | Teritorija pod austrougarskom vojnom upravom |
| Sedište | Beograd |
Istorija
urediTokom neuspješne srpske kampanje 1914, austrougarska vrhovna komanda je uspostavila prvo vojno guvernerstvo u Beogradu. U novembru je za vojnog guvernera postavljen feldmaršal Stjepan Sarkotić, zapovjednik Vražije divizije.[1] Srpska vojska je kontraofanzivom mjesec dana kasnije oslobodila zemlju, prekidajući kratkotrajnu okupaciju. Nakon srpske kampanje Centralnih sila 1915. i povlačenja Srpske vojske, zemlja je podijeljena na tri zone kontrole, austrougarsku, njemačku i bugarsku.[2]
Austrougarska zona obuhvatala je sjeverozapadni dio Srbije, sa Beogradom kao administrativnim središtem, do sjeveroistočnog ugla Negotina. Oblasti istočno od Morave, sama Makedonije i veći dio Kosova i Metohije, potpali su pod bugarsku okupaciju. Nijemci su odlučili da ne traže teritoriju za sebe, već su preuzeli kontrolu nad željeznicama, rudnicima, šumarstvom i poljoprivrednim resursima u obje okupacione zone; u oblasti istočno od Velike Morave, Južne Morave na Kosovu i doline Vardara.[3] Austrougarski okupatori su uspostavili sličnu vojnu upravu na teritoriji Kraljevine Crne Gore.[4]
Austrougarsko vojno guvernerstvo u Srbiji zvanično je počelo sa djelovanjem 1. januara 1916. naredbom austrougarske vrhovne komande.[5]
Uprava
urediVojno generalno guvernerstvo u Srbiji bilo je neposredno potčinjeno Vrovnoj komandi Austrougarske vojske pod Francom Konradom fon Hecendorfom i kasnije Arturom Arcom fon Štrausenburgom.[6]
Generala Johana Urliha fon Salis-Zevisa, Hrvata po nacionalnosti, car je imenovao za vojnog generalnog guvernera krajem 1915, a na funkciju je stupio 6. januara 1916. godine.[7] Generalnog guvernera je podržao načelnik generalštaba, potpukovnik Oto Gelinek, koji je prije rata bio vojni ataše u Beogradu.[8]
Generala Salis-Zevisa je 6. jula 1916. zamijenio general Adolf Frajher fon Remen, dok je pukovnik Hugo Kerhnave naslijedio potpukovnika Ota Gelineka.[9]
Ugarska vlada je imenovala civilnog komesara za pomoć vojnom generalnom guverneru. Dr Lajoš Taloci, ugarski istoričar i stručnjak za Balkan, stupio je na dužnost 17. januara 1916. godine. Poslije pogibije u decembru 1916, naslijedio ga je Teodor Kušević u januaru 1917. godine.[6]
| Vojni guverneri | Mandat |
|---|---|
| Feldmaršallajtant Johan Urlih fon Salis-Zevis | 1. januar 1916 — 6. jul 1916.[6] |
| General-pukovnik Adolf Frajher fon Remen | 6. jul 1916 — oktobar 1918.[9] |
| Feldmaršal Hermann Kövess von Kövessháza | oktobar 1918 — 1. novembar 1918.[10] |
| Civilni komesari | Mandat |
| Lajoš Taloci | 17. januar 1916 — 1. decembar 1916.[6] |
| Teodor Kušević | januar 1917 — 1. novembar 1918.[6] |
Uspostavljena su četiri upravna odjela: vojno, ekonomski, sudski i političko, a na čelu ekonomskog bio je budući ustaški čelnik Slavko Kvaternik.[11]
Administrativna podjela
urediAdministrativne podjele su u početku činile pet okružnih komandi ili pokrajina, zasnovanih na predratnim srpskim okruzima, uspostavljenih tokom kratkotrajne okupacije 1914. godine. Poslije marta 1916. podjele su došlo do ukupno dvanaest pokrajina plus grad Beograd:[5] na čelu svake od dvanaest pokrajina (njem. Kreise) bio je pokrajinski komandant (njem. Kreiskonimandanten) koji je bio odgovoran za sve vojne i civilne poslove. Pokrajine su dodatno podijeljene na šezdeset četiri okruga (njem. Bezirkskommandos).[12] Civilnu upravu u varošima i selima vršio je predsjednik, vođa zajednice izabran iz redova mjesnog stanovništva.[13]
| Pokrajina | Stanovništvo (zasnovano na popisu Generalnog guvernatorstva) | Napomena |
|---|---|---|
| Grad Beograd | 9000[a] | od 1. januara 1916. |
| Beogradska pokrajina | 179.173 | |
| Valjevska pokrajina | 117.502 | |
| Šabačka pokrajina | 161.569 | |
| Gornjomilanovačka pokrajina | 70.029 | |
| Kragujevačka pokrajina | 155,461 | |
| Smederevska pokrajina | 117.254 | |
| Kruševačka pokrajina | 195.655 | Od 11. februara 1916.[5] |
| Čačanska pokrajina | 114.783 | Uspostavljena 1. januara 1916. i uključena u Vojno generalno guvernerstvo u februaru iste godine, sa sljedećeim okruzima: Čačanski, Kraljevski, Ivanički, Gučevski, Ušćanski i (od avgusta 1917) Rašanski.[15] |
| Užička pokrajina | 114.061 | |
| Prijepoljska pokrajina | 37.826 | Od 15. marta 1916.[16] |
| Novopazarska pokrajina | 71.746 | |
| Kosovskomitrovačka pokrajina | 45.912 |
Poslije austro-bugarske konfrontacije u aprilu 1916, Prizren i Priština su podrijeđeni austrougarskom guvernerstvu.[16]
Raspuštanje
urediSredinom oktobra 1918, savladan savezničkom ofanzivom koju su predvodile srpske i francuske trupe, guverner Herman fon Keves je naredio povlačenje svih preostalih austrougarskih trupa iza rijeka Dunav, Save i Drine; Beograd je oslobođen 30. oktobra, čime je okončano Vojno generalno guvernerstvo u Srbiji.[17]
Vidi još
urediNapomene
urediReference
uredi- ^ Wawro 2014, str. 195.
- ^ Luthar 2016, str. 75.
- ^ Mitrović 2007, str. 183.
- ^ Mitrović 2007, str. 204.
- ^ a b v Mitrović 2007, str. 201.
- ^ a b v g d Mitrović 2007, str. 203.
- ^ Buttar 2016, str. 43.
- ^ Herwig 2014, str. 13.
- ^ a b Schweizerische Offiziersgesellschaft 1968, str. 386.
- ^ Rauchensteiner & 2014, str. 987.
- ^ Jarman 1997, str. 261.
- ^ Gumz 2014.
- ^ Jungerth 1918, str. 35.
- ^ Goebel & Keene 2011, str. 102.
- ^ Trifunović 2010.
- ^ a b Mitrović 2007, str. 202.
- ^ Herwig 2014, str. 421.
Literatura
uredi- Buttar, Prit (22. 9. 2016). Russia's Last Gasp: The Eastern Front 1916–17 (na jeziku: engleski). Bloomsbury Publishing. ISBN 978-1-4728-1277-3. Pristupljeno 22. 11. 2023.
- Goebel, Stefan; Keene, Derek (1. 1. 2011). Cities Into Battlefields: Metropolitan Scenarios, Experiences and Commemorations of Total War (na jeziku: engleski). Ashgate Publishing, Ltd. ISBN 978-0-7546-6038-5. Pristupljeno 22. 11. 2023.
- Gumz, Jonathan E. (27. 2. 2014). The Resurrection and Collapse of Empire in Habsburg Serbia, 1914-1918: Volume 1 (na jeziku: engleski). Cambridge University Press. ISBN 978-1-107-68972-5. Pristupljeno 22. 11. 2023.
- Herwig, Holger H. (24. 4. 2014). The First World War: Germany and Austria-Hungary 1914-1918 (na jeziku: engleski). A&C Black. ISBN 978-1-4725-1081-5. Pristupljeno 22. 11. 2023.
- Jarman, Robert L. (1997). Yugoslavia: 1938-1948 (na jeziku: engleski). Archive Editions Limited. ISBN 978-1-85207-950-5. Pristupljeno 22. 11. 2023.
- Jungerth, Michael (1918). Sammlung der in dem Verordnungsblatt der k. u. k. Militärverwaltung in Serbien im Jahre 1916 und 1917 erschienenen Verordnungen (na jeziku: nemački). k. u. k. Gouvernement-Dr. Pristupljeno 22. 11. 2023.
- Luthar, Oto (21. 3. 2016). The Great War and Memory in Central and South-Eastern Europe (na jeziku: engleski). BRILL. ISBN 978-90-04-31623-2. Pristupljeno 22. 11. 2023.
- Mitrović, Andrej (2007). Serbia's Great War, 1914-1918 (na jeziku: engleski). Purdue University Press. ISBN 978-1-55753-476-7. Pristupljeno 22. 11. 2023.
- Rauchensteiner, Manfried (2014). The First World War and the End of the Habsburg Monarchy, 1914-1918 (na jeziku: engleski). Böhlau Verlag Wien. ISBN 978-3-205-79588-9. Pristupljeno 22. 11. 2023.
- Schweizerische Offiziersgesellschaft, ur. (1968). Allgemeine schweizerische Militärzeitung. Journal militaire suisse. Gazetta militaire svizzera (na jeziku: nemački). 134. Huber. Pristupljeno 22. 11. 2023.
- Trifunović, Bogdan (2010). Život pod okupacijom: čačanski okrug 1915-1918 (na jeziku: engleski). Međuopštinski istorijski arhiv Čačak. ISBN 978-86-80609-43-0. Pristupljeno 22. 11. 2023.
- Wawro, Geoffrey (29. 4. 2014). A Mad Catastrophe: The Outbreak of World War I and the Collapse of the Habsburg Empire (na jeziku: engleski). Basic Books. ISBN 978-0-465-08081-6. Pristupljeno 22. 11. 2023.
Dodatna literatura
uredi- Dawnay, Guy Payan; Headlam, Cuthbert Morley, ur. (1933). The Army Quarterly (na jeziku: engleski). William Clowes & Sons, Limited. Pristupljeno 22. 11. 2023.
- DiNardo, R. L. (14. 4. 2015). Invasion: The Conquest of Serbia, 1915 (na jeziku: engleski). Bloomsbury Academic. ISBN 978-1-4408-0092-4. Pristupljeno 22. 11. 2023.
- Tucker, Spencer; Roberts, Priscilla Mary (2005). World War I: Encyclopedia (na jeziku: engleski). ABC-CLIO. ISBN 978-1-85109-420-2. Pristupljeno 22. 11. 2023.
Spoljašnje veze
uredi- „Serbien”. wk1.staatsarchiv.at (na jeziku: nemački). Pristupljeno 22. 11. 2023.
- „Dr. Shawn Faulkner: “The Three Invasions of Serbia in 1914”” (na jeziku: engleski). Pristupljeno 22. 11. 2023.
