Википедија

Aspendos

Aspendos ili Aspendus (pamfilijanski grčki: ΕΣΤϜΕΔΥΣ; starogrčki: Ασπενδος) bio je drevni grčko-rimski grad u provinciji Antaliji u Turskoj. Lokalitet se nalazi 7 km severoistočno od grada Serika.

Aspendos
Amfiteatar u Aspendosu
MestoSerik, provincija Antalija
 Turska
RegijaPamfilija

Istorija

uredi
 
Pozorište Aspendosa sa gornje galerije
 
Pozorište se koristi i danas
 
Detalj pozorišta
 
Stepenice
 
Statua muške figure

Aspendos je bio antički grad u Pamfiliji, Anadolija, koji se nalazio oko 40 km istočno od modernog grada Antalije u Turskoj. Bio je smešten na reci Eurimedon oko 16 km od Sredozemnog mora; deli granicu sa, i bio je neprijateljski nastrojen prema gradu Side.[1]

Neki naučnici ime grada povezuju sa „Azativadaja“. Poznati grad tog imena osnovao je Azativada iz Kuve na njegovoj istočnoj granici, u Karatepeu.[2] Prema kasnijoj tradiciji, Aspendos su ranije osnovali Grci koji su možda došli iz Argosa.

Širok spektar kovanja novca rasprostranjenog širom drevnog sveta ukazuje da je Aspendos u 5. veku pre nove ere postao najvažniji grad u Pamfiliji. U to vreme je, prema Tukididu, reka Eurimedon bila plovna do Aspendosa,[3] i grad se veoma obogatio od trgovine soli, ulja i vune.

Aspendos nije igrao važnu ulogu u antici kao politička sila. Njegova politička istorija tokom perioda kolonizacije odgovarala je tokovima pamfilijske regije. Unutar ovog trenda, nakon kolonijalnog perioda, neko vreme je ostao pod likijskom hegemonijom. Godine 546. p. n. e. dospeo je pod persijsku dominaciju. Činjenica da je grad i dalje kovao kovanice u svoje ime, ukazuje na to da je imao veliku slobodu čak i pod Persijancima.

Oko 465. p. n. e. Kimon je predvodio atinsku mornaricu protiv persijske mornarice u bici na Eurimedonu i uništio je. Aspendos je tada postao član Delskog saveza.[4]

 
Akvadukt u Aspendosu

Persijanci su grad ponovo zauzeli 411. godine p. n. e. i koristili ga kao bazu. Godine 389. p. n. e. Trazibul Atinski, u pokušaju da povrati deo prestiža koji je grad izgubio u Peloponeskim ratovima, usidrio se na obali Aspendosa u nastojanju da obezbedi njegovu predaju. Nadajući se da će izbeći novi rat, narod Aspendosa sakupljao je novac među sobom i davao ga komandantu moleći ga da se povuče bez nanošenja štete. Iako je uzeo novac, dao je ljudima da gaze sve useve na poljima. Besni, Aspendijanci su izboli i ubili Trazibula u njegovom šatoru.

Kada je Aleksandar Veliki 333. p. n. e. umarširao u Aspendos, nakon okupiranja grada Perga, građani su poslali izaslanike moleći ga da tamo ne formira garnizone vojnika. Pristao je pod uslovom da mu se daju porezi i konji koje su ranije plaćali kao danak persijskom kralju. Po postizanju ovog sporazuma Aleksandar je otišao u Side, ostavivši tamo garnizon prilikom predaje grada. Vraćajući se preko Siliona, saznao je da Aspendijanci nisu ratifikovali sporazum koji su predložili njihovi izaslanici i da se spremaju da se brane. Aleksandar je odmah krenuo ka gradu. Kada su videli Aleksandra kako se vraća sa svojim trupama, Aspendijanci, koji su se povukli u svoje zgrade, ponovo su poslali izaslanike da traže mir. Ovoga puta, međutim, morali su da pristanu na vrlo oštre uslove; makedonski garnizon je ostao u gradu i godišnje se davalo 100 zlatnih talenata, kao i 4.000 konja.

Godine 190. p. n. e. grad se predao Rimljanima, a korumpiranom sudiji Veresu kasnije je oteto njegovo umetničko blago. [5] Filostrat ga je rangirao kao treći grad Pamfilije, a u vizantijska vremena izgleda da je bio poznat kao Primopolis. Pred kraj rimskog perioda grad je počeo da propada što se nastavilo i tokom vizantijskog doba, iako je u srednjovekovno doba očigledno još uvek bio jako mesto.

Diogen Laertije piše da je postojao građanin rođen u Aspendosu, zvani Demetrije, koji je bio učenik Apolonija Soli.[6] Pored toga, on spominje Diodora iz Aspendosa.[7]

Grčke i rimske strukture

uredi
 
Bazilika

Aspendos je poznat po tome što ima najbolje očuvano pozorište antike. Prečnika 96 metara, obezbeđivalo je 12.000 mesta.[8] Izgradio ga je 155. grčki arhitekta Zenon, rodom iz grada. Povremeno su ga popravljali Seldžuci, koji su ga koristili kao karavan-saraj, a u 13. veku scenska zgrada je od strane rumskog sultanata pretvorena u palatu.[9]

Kako bi se držao helenističke tradicije, mali deo pozorišta sagrađen je tako da se naslonio na brdo gde je stajala Citadela (Akropolj), dok je ostatak izgrađen na zasvođenim lukovima. Visoka scena, čije su potporne kolone još uvek na svom mestu, poslužila je da naizgled izoluje publiku od ostatka sveta. Pozadina je ostala netaknuta. Kosi drveni plafon iznad bine vremenom je izgubljen. Otvori za 58 jarbola nalaze se u gornjem nivou pozorišta. Ovi jarboli su podupirali velarijum ili tendu koja se mogla navući preko publike da obezbedi hlad.[10]

U blizini se nalaze ostaci bazilike, agora, nimfaeum i 15 kilometara rimskog akvadukta. U blizini se nalazi i rimski most na reci Eurimedon, rekonstruisan u 13. veku.

Kovanje novca

uredi
 
Srebrni stater iz Aspendosa, datiran od 370–333. p. n. e, sa scenama iz olimpijskih sportova. Grad/region: Pamfilija, Aspendos; Denominacija: AR Stater; Sastav: Srebro; Datum: 370-333. p. n. e.; Avers: Scena sa olimpijskih igara: dva rvača se hvataju u koštac, slova delta i alfa između nogu; Naličje: ΕΣΤΕΔΙΙΥΣ, scena sa Olimpijskih igara: bacač iz praćke, nosi kratki hiton; Veličina: 23,6 mm, 10,851 g.

Aspendos je bio jedan od najranijih gradova koji su kovali novčiće. Počeli su izdavati kovanice oko 500. p. n. e., prvo statere i kasnije drahme; „praćka na aversu predstavlja vojničku sposobnost po kojoj je Aspendos bio poznat u antici“,[11] na reversu je često prikazivan triskelion. Natpis se na ranim kovanicama pojavljuje kao skraćenica ΕΣ ili ΕΣΤϜΕ; kasnije kovanje novca ima ΕΣΤϜΕΔΙΙΥΣ, pridev iz gradskog lokalnog (pamfilijskog) imena Estvedus. Numizmatička istorija grada proteže se od arhaičnog grčkog do kasno rimskog doba.[12]

Episkopija

uredi

Hrišćanska biskupija u Aspendosu je bila sufragan gradske mitropolije Side, glavnog grada rimske provincije Pamfilija Prima, kojoj je Aspendos pripadao. Od njenih episkopa, imena četiri su zabeležena u očuvanim dokumentima: Domnus je bio na prvom vaseljenskom saboru 425. godine, Tribonije na Savetu Efesa 431, Timotej na 448 sinoda održanom od strane Flavijana Carigradskog, koja je osudila Evtihija, i na Drugom saboru u Efesu održanom iste godine, a Leo na Drugom nikejskom saboru 787.[13] [14]

Više ne-rezidencijalno biskupijsko naselje, Aspendos je danas naveden od strane Katoličke crkve kao titularno sedište.

Međunarodni festival opere i baleta Aspendos

uredi

Pozorište je domaćin godišnjeg međunarodnog festivala opere i baleta Aspendos, koji organizuje Turska državna opera i balet od 1994. godine, uz međunarodno učešće opera i baletskih kompanija i sa oko 10.000 posetilaca.

Dalida je tamo održala svoj poslednji koncert 28. aprila 1987.

Reference

uredi
  1. ^ Barbara Burrell (2004). Neokoroi: Greek Cities and Roman Emperors. Brill. str. 189. ISBN 90-04-12578-7. 
  2. ^ Ilya Yakubovich (2015). „Phoenician and Luwian in Early Iron Age Cilicia”. Anatolian Studies. 65: 35—53. S2CID 162771440. doi:10.1017/s0066154615000010. 
  3. ^ Hogarth, David George (1911). „Aspendus”. Ur.: Chisholm, Hugh. Encyclopædia Britannica (na jeziku: engleski). 2 (11 izd.). Cambridge University Press. str. 766—767. 
  4. ^ Holidays to Turkey info Arhivirano 2012-01-11 na sajtu Wayback Machine
  5. ^ Cicero. In Verrem II. str. 1. Chapter 53. 
  6. ^ DIOGENES LAERTIUS, LIVES OF THE PHILOSOPHERS, § 5.83
  7. ^ DIOGENES LAERTIUS, LIVES OF THE PHILOSOPHERS, § 6.13
  8. ^ Roth, Leland M. (1993). Understanding Architecture: Its Elements, History and Meaning  (First izd.). Boulder, CO: Westview Press. ISBN 0-06-430158-3. 
  9. ^ Scott Redford, "The Seljuqs of Rum and the Antique," Muqarnas, Vol. 10, Essays in Honor of Oleg Grabar. (1993), p. 151.
  10. ^ Roth, Leland M. (1993). Understanding Architecture: Its Elements, History and Meaning  (First izd.). Boulder, CO: Westview Press. ISBN 0-06-430158-3. 
  11. ^ A Catalogue of the Greek Coins in the British Museum (British Museum.
  12. ^ „Asia Minor Coins – Greek and Roman coins of Aspendos”. Arhivirano iz originala 04. 01. 2011. g. Pristupljeno 10. 05. 2021. 
  13. ^ Le Quien, Michel (1740). Oriens christianus: In quatuor patriarchatus digestus : Quo exhibentur ecclesiae, patriarchae caeterique praesules totius orientis. 1. Paris. 
  14. ^ Pius Bonifacius Gams, Series episcoporum Ecclesiae Catholicae, Leipzig 1931, p. 450

Literatura

uredi
  • Barbara Burrell (2004). Neokoroi: Greek Cities and Roman Emperors. Brill. str. 189. ISBN 90-04-12578-7. 

Spoljašnje veze

uredi
Preuzeto iz „https://sr.wiki.x.io/w/index.php?title=Аспендос&oldid=27820170”