Arijanski spor
Arijanski spor je hristološki spor koji je podelio ranu hrišćansku crkvu. Počeo oko 318. godine, a trajao do oko 381. godine. Nazvan je po Ariju koji ga je poveo, a u početku se uglavnom vodio između njega i Atanasija Aleksandrijskog.
Bilo je potrebno osamnaest crkvenih sabora da bi se rasprava okončala, počev od Prvog vaseljenskog sabora u Nikeji 325, pa do sabora u Carigradu 381. godine. Predmet spora bilo je značenje ovaploćenja u okviru hrišćanskog monoteizma. Suština spora je bila u tome da li je Sin jednako večit kao Otac ili je stvoren? Da li Hrist ima istu suštinu (homoousias) s Bogom ili ima sličnu suštinu (homoiousias)?
Početak spora
urediPrema predanju, sve je počelo na predavanju koje je Atanasije Aleksandrijski držao o tome kako se u Trojstvu sadrži jedinstvo. U raspravi koja je posle toga usledila, Arije je istakao argument da „ako je otac rodio sina, mora postojati početak rođenog“, pa otuda mora postojati i vreme kada sin nije postojao. Smatra se da Arijevo mišljenje nije bilo novo, već je samo izgovorio ono što su mnogi teolozi tada mislili.[1]
Episkop Aleksandar Aleksandrijski je sazvao sabor 320./321. godine u Aleksandriji, uz učešće oko 100 episkopa, koji potvrđuje njegovo učenje da je „Sin oduvek bio u Ocu“, kao očeva premudrost, i mada je rođen, nije rođen „iz nebića, već iz suštog Oca“.[2] Osuđeno je Arijevo učenje, a sam Arije je raščinjen i ekskomuniciran. Sabor je takođe osudio i raščinio Arijeve pristalice među sveštenstvom - episkope: Sekunda i Teona, prezvitere: Ahila, Aetolija, Karpona, Sarmata i dva Arija, kao i đakone: Evzela, Lucija, Julija, Menasa, Haladija i Gaja.
Odluku sabora Arije je smatrao nepravednom, te sa pristalicama odlazi u Palestinu, gde mu je zaštitu pružio Jevsevije (Eusebie), episkop cezareje. Arijevo učenje je dobijalo mnogo novih pristalica, posebno onih koji su crkvene dogmate pokušavali tumačiti isključivo racionalno. Omasovljenje Arijevih pristalica omogućilo je sazivanje i održavanje dva arijanska sabora U Britaniji i Palestini, sa zahtevima za ukidanjem odredbi aleksandrijskog sabora. Rasprava o prirodi Hrista je poprimila tolike razmere, da su se hrišćani tukli na ulici.
Sam Car Konstantin odlučuje da se uključuje u sukob, te nalaže, u ime mira u Imperiji, da se pomire dve zavađene strane, Aleksandar i Arije. Car odlučuje da sazove episkopat Crkve da bi se rešio nastali spor, određujući Nikeju kao mesto velikog sabora. Na carev poziv sakupilo se u Nikeji, u proleće 325. godine, 318 episkopa, kao i manji broj prezvitera i đakona. Saborom je predsedavao car lično.
Prvi vaseljenski sabor
uredi
Prvi vaseljenski sabor je održan u Nikeji u Maloj Aziji tokom maja i juna 325. godine. Konstantin je pozvao svih 1800 episkopa Hrišćanske crkve (oko 1000 na istoku i 800 na zapadu), ali samo između 250 i 318 njih se odazvalo i učestvovalo na saboru. Sabor je održan u carskoj palati, a car lično je njime predsedavao.
Na saboru su se mišljenja žestoko sukobila povodom novonastalog spora o prirodi Hrista. Često se dešavalo da su se tokom savetovanja na saboru svi učesnici neobuzdano nadvikivali ne obazirući se naročito na svoje episkopsko dostojanstvo.[3] Zbog hristoloških neslaganja Nikola iz Likije, kasnije poznat kao sveti Nikola, je fizički napao Arija, nakon čega je udaljen sa sabora. Na kraju je predloženo rešenje po kome je Hristos bio „iste suštine kao Otac“. Nebiblijsko poreklo je bilo najveći nedostatak ovog izraza, ali je pod pritiskom Konstantina prihvaćen kao obrazac o jedinstvu. Iako je Arijevo učenje imalo dosta pristalica, proglašeno je za jeres na ovom saboru, gde je utvrđen i Nikejski simbol vere, koji je nadalje smatran jedinim ispravnim tumačenjem Hristovog učenja.
Izgnanstvo Arija u Iliriju
urediArije je raščinjen, proglašen jeretikom, proklet i prognan u Ilirik, zajedno sa njegovim pristalicama, ekskomuniciranim episkopima Sekundom Ptolimediskim i Teonom Marmaričkim. Kako je car proglasio odluke sabora carskim zakonima, priklanjanje Ariju je od tada postalo zločin, a Arije je postao državni neprijatelj. Vlasnici njegovih knjiga su pod pretnjom smrtne kazne bili prisiljeni da ih predaju. Konstantin je ostvario crkveno jedinstvo proteravši iz zemlje sve episkope koji nisu hteli da potpišu novostvoreni simbol vere. Episkope Jevsevija Nikomedijskog i Teogonija Nikejskog koji su branili stavove Arija i posle odluka Nikejskog sabora, car je prognao u Galiju. Smatralo se da će na taj način arijanstvo biti potisnuto, ali ispostavilo se da je nasilje imalo upravo suprotno dejstvo.
Kritike sabora
urediSamo održavanje sabora, kao i njegov tok i zaključci, doveli su do stanovitih kritika.
"Bilo je potpuno nečuveno da univerzalno vjeruju nastane samo zahvaljujući autoritetu cara, koji se kao prozelit tek pripremao za krštenje i nije imao ni najmanje pravo da učestvuje u razgovoru o najvećim tajnama vere. Nijedan episkop se nije usudio da se usprotivi toj čudovišnosti. Ista crkva koja je pobedonosno prkosila Dioklecijanovoj vojsci poslušno se povinovala naredbi njegovog naslednika, koja je pogodila njen nerv potpuno drukčije od spoljašnjeg nasilja progona."[4]
Interesantna je činjenica da, iako je bio prvi hrišćanski vladar, Konstantin nije bio kršten za života. Prema kasnijem crkvenom predanju, kršten je neposredno pred smrt.
Reakcije na sabor
urediStav prihvaćen u Nikeji nije odgovarao pravom stanju unutar hrišćanstva. Reakcija na odluku sabora potekla je od Jevsevija iz Nikomidije, koji je protiv svog uverenja potpisao Nikejski simbol vere, ali je posle toga nastojao da ispravi grešku. Arijanci su zahtevali izbacivanje nebiblijskih pojmova iz simbola, što je zahtev koji se nije mogao lako odbiti. Preko sestre cara Konstantina, čiji je savetodavac bio Jevsevije, došlo je do zaokreta. Konstantinova politika bila je zainteresovana za pacifikaciju crkve, pa je stoga težio izmirenju sa arijancima, koji su govorili o opasnosti diteizma. Car je 330. godine uputio poziv Ariju da se vrati, u nameri da se ispravi naneta nepravda. Konstantinovu naredbu da Arija vrati na njegov položaj Atanasije je odbacio primedbom da se osobe koje je sabor osudio kao jeretike ne mogu ponovo vratiti u crkvenu zajednicu. Atanasije je nakon toga oteran u progonstvo u Trir. Ni Arije, pak, nije dočekao povratak na sveštenički položaj, jer je odmah nakon napuštanja carskog dvora umro od posledica trovanja.[5][6] Međutim, Arijeva smrt nije okončala neslaganja, jer ona nisu bila vezana za ličnost Arija, već za pitanja koja je pokrenuo.
Reference
uredi- ^ Ovo mišljenje se spominje najmanje 50 godina pre Arija, kada je Pavle od Samostrate 269. smenjen zbog njegovog slaganja sa onima koji su koristili reč homoousios (iste suštine) da označe odnos Oca i Sina.
- ^ „Arhivirana kopija”. Arhivirano iz originala 21. 05. 2008. g. Pristupljeno 05. 06. 2008.
- ^ Navedeno po S. A. Bernoulli: Das Konzil' von Nizaa, 1896, str. 15.
- ^ Ed. Schwartz: Kaiser Konstantin unddie christliche Kirche, 1913, str. 141.
- ^ Edward Gibbons "The Decline and Fall of the Roman Empire", Chapter 21, (1776-88)
- ^ Kirsch 2004
Literatura
uredi- Jevtić, Atanasije (1973). „Uvod u teologiju kapadokidijskih otaca o Svetome Duhu” (PDF). Teološki pogledi. 6 (1): 22—36. Arhivirano iz originala (PDF) 23. 03. 2018. g. Pristupljeno 23. 03. 2018.
- Jevtić, Atanasije (1981). „Drugi Vaseljenski sabor” (PDF). Teološki pogledi. 14 (1-3): 81—96. Arhivirano iz originala (PDF) 23. 03. 2018. g. Pristupljeno 23. 03. 2018.
- Kirsch, Jonathan (2004). God Against the Gods: The History of the War Between Monotheisme and Polytheism. Viking Compass. ISBN 978-0-9659167-7-6.
- Popović, Radomir V. (2012). Vaseljenski sabori: Prvi, Drugi, Treći i Četvrti: Odabrana dokumenta. Knj. 1. Beograd: Akademija Srpske pravoslavne crkve za umetnosti i konservaciju.