Antička radionica u Naisu
Antička radionica u Naisu (lat. Naissus оfficina), bila je jedna od zanatskih radnji za obradu metala, o kojima na Balkanu veoma malo zna. Jedini podatak o postojanju radionice za izradu metalnih predmeta u Naisu zabeležen je u poznatom spisu s kraja 4. veka (lat. Notitia dignitatum (or. X 37).
| Antička radionica u Naisu | |
|---|---|
 Ostaci, jedne od dve, antičke radionice (levo od Bali-begove džamije) | |
| Mesto | Niš  |
| Sagrađen | 4. vek |
| Graditelj | Rimljani |
| Tip strukture | radionica |
 Naissus | |
Istorija
urediAntički Nais, je bio značajan strateški, ekonomski i urbani centar srednjeg dela Balkanskog poluostrva. Istraživanjima, slučajnim otkrićima i nalazima u poslednjih 120 godina, otkrivena je bogata istorijska prošlost grada, njegovih arhitektonskih, sakralnih i drugih spomenika.[1] Među brojnim nalazima značajni su pokretni arheološki materijal otkriven na municipalnoj teritoriji, koji sudeći po broju, raznovrsnosti materijala, nameni i kvalitetu izrade, pružaju dobar uvid u zanatsku produkciju niških majstora.[2]
Prema istorijskim izvorima, poznatom spisu (lat. Notitia Dignitatum (Or. X 37), s kraja 4. veka, u kojem se, pored razmeštaja vojnih jedinica u prefekturi Ilirik i spiska vojnih zvanja, navode i gradovi u kojima su postojale radionice za izradu vojne opreme (lat. fabricae armorum) u Naisu je postojala radionica za izradu metalnih predmeta, i snabdevanje jedinica koje su branile granice Carstva. Pored razloga vojne prirode, radionice su osnivane i u gradovima u čijoj se okolini lako dolazilo do kovnog materijala – rude, u koje je spadao verovatno i Nais, i koji je bio povezani sa limesom bezbednim komunikacijama, radi plasmana proizvedenih predmeta.
- Osnivanje i materijalni ostaci radionica
O vremenu njihovog osnivanja, kao i o specijalnosti niške radionice, nema podataka. Od ukupno 15 radionica koje su često bile specijalizovane za izradu samo određenih vrsta oružja (štitovi, koplja, mačevi), šest se nalazilo u istočnim oblastima prefekture, u gradovima lat. Thessalonica, Naissus, Horreum Margi, Ratiaria, Marcianopolis и Adrianopolis.[3]
Iako su radionice bile državne, u njima nisu radili samo vojnici, kao u doba ranog Carstva, već i slobodni građani i zanatlije, organizovani u specijalizovana kolegije (lat. collegia).[4][5] Sudeći po brojnim osobenostima nakita izrađivanog od plemenitih i neplemenitih metala, moguće je pretpostaviti da su u Naisu, pored domaćih, radili i strani majstori koji su svojim proizvodima zadovoljavali ukus i potrebe njegovih stanovnika.[6]
Sa arheoloških nalazišta na užem gradskom prostoru antičkog Naisa, za sada, pouzdano utvrđene lokacije samo dve radionice i to na prostoru turske Tvrđave, oko Bali-begove džamije i Arsenala.
- Godine 1962. severno od Bali-begove džamije, na dubini od 3 m otkrivena je manja peć, a pored nje gvozdena alatka u obliku dublje kašike na kojoj su, sa spoljne i unutrašnje strane, bili vidljivi tragovi zlata, sumpora i pirita.[7]
- Istraživanjima 1972. godine severno od Arsenala, na dubini od 4,45 m otkriveni su ostaci dela antičke građevine i deo peći za topljenje metala. Od peći je bio očuvan samo donji deo sa vertikalnim otvorima za dovod vazduha. U unutrašnjosti objekta, a u blizini peći, otkrivene su dve ostave. U jednoj je, pored tri bronzane posude nađeno i 10 krstastih fibula,[8] pet kalupa od šamota za livenje metalnih posuda, delovi statueta, raznih aplika, drški, bakarnih žica, limova i sl. Svi predmeti su najverovatnije bili pohranjeni u drvenu kasetu – sanduk koji se vremenom raspao, što je vidljivo po ostacima zaštitnih diskova i brava. Na mnogim predmetima se uočavaju tragovi krpljenja, a prisustvo kalupa ukazuje da je u pitanju deo inventara nekog majstora u čijoj su se radionici izrađivali i popravljali raznovrsni metalni predmeti. U neposrednoj blizini ovog nalaza otkrivena je i manja ostava bronzanog novca, sa najmlađim kovanjem između 383. i 392. godine.[9] Oba nalaza su, po svoj prilici, bila pokopana ispod malternog poda radionice, verovatno pred opasnošću od Gota koji su u ovo vreme pustošili ove oblasti.[10]
Posredni podaci o postojanju carske radionice za izradu poluga i posuda od plemenitih metala, verovatno u vreme svađa i borbi Licinija i Konstantina, oko 316—317. godine nađeni su tokom arheoloških radova u Nišu, i otkrića u zbirkama u Rumuniji, Švajcarskoj, Nemačkoj, Bugarskoj i Americi.
- Rudarstvo u okolini Naisa kao izvor sirovine
O rudarstvu u okolini Naisa u antičko doba zna se veoma malo. Na postojanje rudnika indirektno ukazuje toponim lat. Eraria, pomenut u Prokopijevom delu lat. De aedificiis (IV 122, 36 ed. Haury).[11] U oblasti Naisa, kao i o municipalnim rudnicima bakra jugoistočno od grada, pšostoje tragovi na lokalitetima oko Gornje i Donje Studene i Jelašnice (u kojoj su na potezu zvanom „Mrtvilo“ konstatovane dve kružne peći sa stepenicama i žlebovima u steni, a oko 100 m istočno od njih nalazio se vertikalno usečen kružni ulaz u rudarsko okno).[4][5]
Izvori
uredi- ^ Drča S., 1993 Rimski carski gradovi i palate u Srbiji, Galerija Srpske akademije nauka i umetnosti, Beograd.
- ^ Drča S., 2004 Arheološko blago Niša od neolita do srednjeg veka, Srpska akademija nauka i umetnosti, Beograd.
- ^ Velkov V., 1977 Cities in Trace and Dacia in Late Antiquity, Amsterdam
- ^ a b Simić V.: 1951, Istorijski razvoj našeg rudarstva, Beograd. 286-287
- ^ a b Dušanić S.: 1977, Iz istorije rimskog rudarstva u Gornjoj Meziji I, Olovni slitak iz Žuča, Arheološki vesnik, Ljubljana pp. 173
- ^ Slobodan Drča NIŠKA RADIONICA (Naissus officina), Zbornik, Narodni muzej Niš, broj 22, Niš, 2013. str 10. YU ISSN YU ISSN 0352-8979
- ^ Simić V: 1951, Istorijski razvoj našeg rudarstva, Beograd. pp. 390
- ^ Jovanović A.: 1975, Krstoobrazne fibule iz antičke zbirke Narodnog muzeja u Nišu, Zbornik narodnog muzeja VIII, Beograd. str. 235—245
- ^ Jovanović A.: 1975, Krstoobrazne fibule iz antičke zbirke Narodnog muzeja u Nišu, Zbornik narodnog muzeja VIII, Beograd. str. 236
- ^ Slobodan Drča NIŠKA RADIONICA (Naissus officina), Zbornik, Narodni muzej Niš, broj 22, Niš, 2013. str 11-13. YU ISSN YU ISSN 0352-8979
- ^ Barišić F.: 1955, Vizantijski izvori za istoriju naroda Jugoslavije, Tom I, Beograd pp. 62
Literatura
uredi- Andrejević, Borislav, Stari zapisi o Nišu, Niš 1997.
- Andrejević B. (1996). Spomenici Niša: zaštićena kulturna dobra od izuzetnog i velikog značaja. Niš: Prosveta
- Simonović D. et al. (1995). Enciklopedija Niša: istorija. Niš, Gradina: Prosveta;
- Milić D. et al. (1983). Istorija Niša 1: Od najstarijih vremena do oslobođenja od Turaka 1978 godine. Niš, Gradina: Prosveta
- Grupa autora (2011). Leksikon grada Niša. Beograd
- Mirčetić D.Ž. (2002). Istorijski arhiv Niš 1948-1998. Niš: Vuk Karadžić;
- Đurović Lj., & Vučković N. (2013). Vodič Istorijskog arhiva Niš. Niš: Punta.
Spoljašnje veze
uredi
Mediji vezani za članak Antička radionica u Naisu na Vikimedijinoj ostavi
