Jugosloveni
Pojam Jugosloveni u srpskom jeziku ima višestruko značenje i upotrebljava se u funkciji demonima, odnosno politonima, a ima i nekoliko etnonimskih značenja. Tokom istorije, ovaj pojam je u širem smislu upotrebljavan za označavanje svih Južnih Slovena, a njegovo značenje je potom suženo na pripadnike onih južnoslovenskih naroda koji su se našli u sastavu države Jugoslavije. Pored ovih etnonimskih značenja, pojam Jugosloveni je dobio i posebno demonimsko, odnosno politonimsko značenje, kao opšti naziv za sve stanovnike, odnosno državljane Kraljevine Jugoslavije. U sklopu tadašnje politike integralnog jugoslovenstva, pojam Jugosloveni je dobio i posebno nacionalno značenje, kao naziv za pripadnike jedinstvene "jugoslovenske nacije", sastavljene od tri "plemena" (srpskog, hrvatskog i slovenačkog). Nasuprot integralističkom konceptu, koji je propao zajedno sa Kraljevinom Jugoslavijom, opšte demonimsko, odnosno politonimsko značenje pojma Jugosloveni održalo se i za vreme postojanja FNRJ (1945-1963), SFRJ (1963-1992) i SRJ (1992-2003). U socijalističkoj Jugoslaviji, pojam je naknadno dobio još jedno, specifično značenje, kao naziv za one stanovnike Jugoslavije koji su se ne samo u smislu državljanstva, već i u smislu opštenarodne (panetničke) pripadnosti izjašnjavali kao panetnički Jugosloveni.[1]
.svg)
.svg)
Istorija pojma
uredi
Kovanica Jugosloven nastala je u 19. veku, a njen tvorac je dubrovački Srbin katolik Matija Ban.[2] Pojam Jugosloveni je ušao u širu upotrebu tokom 19. veka i prvobitno se odnosio na sve Južne Slovene. Do početka 20. veka, pojam je dobio i neka dodatna, odnosno specifična značenja. Pobornici političkog ujedinjenja Južnih Slovena i stvaranja zajedničke države Jugoslavije su već tada nazivani Jugoslovenima. Isti pojam je dobio posebno značenje među radikalnim zagovornicima jugoslovenskog nacionalnog ujedinjenja, koji su težili ka stvaranju ne samo zajedničke države, već i integralne jugoslovenske nacije. U želji da premoste podele među Južnim Slovenima, pobornici "integralnog jugoslovenstva" su zagovarali svođenje svih južnoslovenskih naroda (bugarskog, srpskog, makedonskog, hrvatskog i slovenačkog) na stepen pukih "plemena" u okviru jedinstvenog jugoslovenskog naroda, čiji bi svi pripadnici bili Jugosloveni. Ove radikalne zamisli nisu naišle na odziv kod Bugara, ali su početkom 20. veka izvršile značajan uticaj na politički i kulturni razvoj Srba i Hrvata, a delimično i kod Slovenaca. Tokom Prvog svetskog rata (1914-1918), pojmom Jugosloveni su označavani pripadnici pokreta za stvaranje Jugoslavije kao zajedničke države srpskog, hrvatskog i slovenačkog naroda.[3][4]
Nakon stvaranja Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca (1918), koja je nezvanično nazivana i "Jugoslavijom", pojam Jugoslovenije počeo da se koristi kao kolokvijalni naziv za stanovnike novostvorene države, čime je pomenuti pojam počeo da dobija šire značenje. Ključni korak je učinjen 1929. godine, kada je zvanični naziv države promenjen u Kraljevina Jugoslavija. Od tog trenutka, svi stanovnici Jugoslavije su već na osnovu samog državljanstva postali Jugosloveni, čime je ovaj pojam dobio i dodatnu funkciju opšteg demonima, odnosno politonima. Pored toga, pojam Jugosloveni je dobio posebno mesto u sklopu zvanične državne ideologije integralnog jugoslovenstva, koja je intenzivno sprovođena u razdoblju od 1929. do 1934. godine, a ogledala se u promovisanju jedinstvene "jugoslovenske nacije" uz svođenje srpskog, hrvatskog i slovenačkog naroda na stepen pukih "plemena". Ova politika, koja je negirala nacionalnu samobitnost Srba, Hrvata i Slovenaca, dovela je do teškog narušavanja međunacionalnih odnosa, tako da je postepeno napuštena u razdoblju između 1939. i 1941. godine.[5]
Opšta demonimska, odnosno politonimska funkcija pojma Jugosloveni kao naziva za sve stanovnike, odnosno državljane Jugoslavije, održala se i nakon Drugog svetskog rata, u novoj socijalističkoj Jugoslaviji, koja je bila uređena kao federativna država.[6] U vreme postojanja FNRJ (1945-1963) i SFRJ (1963-1992), pojam Jugosloveni je u najširem smislu označavao sve stanovnike, odnosno državljane Jugoslavije, a u dijaspori se koristio i za označavanje svih ljudi koji su bili rodom ili poreklom iz Jugoslavije. Tokom ovog razdoblja, pojam je dobio još jedno, sasvim posebno značenje, kao naziv za one stanovnike Jugoslavije koji su se ne samo po državljanstvu, već i u smislu narodne pripadnosti izjašnjavali kao panetnički Jugosloveni, što je bilo posledica složenih etnopolitičkih odnosa u Jugoslaviji.[7] Nakon raspada velike Jugoslavije (1991-1992), pojam Jugosloveni je dobio još jedno, znatno uže značenje, kao naziv za stanovnike, odnosno državljane Savezne Republike Jugoslavije (1992-2003). U međuvremenu, najveći deo panetničkih Jugoslovena je napustio takvo opredeljenje, a oni koji su ga i dalje zadržali danas se smatraju posebnom skupinom, koja se pojavljuje u popisima stanovništva u državama-naslednicama bivše Jugoslavije. Iako države koje su nosile naziv Jugoslavija više ne postoji, višeznačni pojam Jugosloveni je na bivšim jugoslovenskim prostorima opstao kao sastavni deo zajedničkog kulturno-istorijskog nasleđa.[8]
Vidi još
urediIzvori
uredi- ^ Dimić 2001, str. 9-34, 137-153, 404-457.
- ^ Mirjana Sretenović. „Kult Svetog Save u Dubrovniku”. Politika Online.
- ^ Radojević 1998, str. 17-31.
- ^ Dimić 2001, str. 9-34.
- ^ Dimić 2001, str. 137-153.
- ^ Dimić 2001, str. 338-403.
- ^ Dimić 2001, str. 404-457.
- ^ Radojević 2012, str. 21-37.
Literatura
uredi- Dimić, Ljubodrag (1996). Kulturna politika u Kraljevini Jugoslaviji 1918-1941. 1. Beograd: Stubovi kulture.
- Dimić, Ljubodrag (1997). Kulturna politika u Kraljevini Jugoslaviji 1918-1941. 2. Beograd: Stubovi kulture.
- Dimić, Ljubodrag (1997). Kulturna politika u Kraljevini Jugoslaviji 1918-1941. 3. Beograd: Stubovi kulture.
- Dimić, Ljubodrag (1998). Srbi i Jugoslavija: Prostor, društvo, politika (Pogled s kraja veka). Beograd: Stubovi kulture.
- Dimić, Ljubodrag (2001). Istorija srpske državnosti. 3. Novi Sad: Ogranak SANU.
- Radojević, Mira (1995). „Demokratska stranka i jugoslovenska ideja” (PDF). Istorija 20. veka: Časopis Instituta za savremenu istoriju. 13 (2): 7—24.
- Radojević, Mira (1997). „Izbeglička vlada Kraljevine Jugoslavije i jugoslovenska državna ideja”. Drugi svjetski rat - 50 godina kasnije. Podgorica-Beograd: CANU-SANU. str. 215—226.
- Radojević, Mira (1998). „O jugoslovenstvu samostalnih radikala” (PDF). Istorija 20. veka: Časopis Instituta za savremenu istoriju. 16 (2): 17—31.
- Radojević, Mira (1999). „Milan Grol u borbi za jugoslovensku ideju (1914-1918)”. Jugoslovenski istorijski časopis. 32 (1-2): 67—84.
- Radojević, Mira (2001). „Jugoslovenstvo u prepisci srpskih intelektualaca 1914-1918”. Pismo: Zbornik radova. Beograd: Udruženje za srpsku povesnicu. str. 223—235.
- Radojević, Mira (2008). „Stereotipi o jugoslovenstvu”. Myths and stereotypes of the nationalism in ex Yugoslavia. Salzburg: Institute for historical justice and reconciliation. str. 43—52.
- Radojevič, Mira (2012). „Юgoslavяnskaя gosudarstvennaя i nacionalьnaя ideя v period Pervoй mirovoй voйnы”. Narodы Gabsburgskoй monarhii v 1914-1920 gg. (PDF). 1. Moskva: Kvadriga. str. 397—404.
- Radojević, Mira (2012). „Jugoslovenska ideja kao deo jugoslovenskog kulturnog nasleđa”. Ogledi o jugoslovenskom kulturnom nasleđu. Beograd: Filozofski fakultet. str. 21—37.