Jovan Skot Erijugena
Johan Skot Erijugena (lat. Johannes Scotus Eriugena 810 — 877) ili Jovan Irac[1] je bio irski predstavnik hrišćanskog neoplatonizma, filozof i pesnik.
Učenje
urediJovan Erijugena je bio prvi veliki filozof srednjovekovne hrišćanske sholastike. Branio je slobodnu volju i ostao poznat po ustrajavanju na izmirenju razuma i hrišćanske dogme. Erijugena pretpostavlja saglasnost uma i vere i kaže:
| „ | Pravi autoritet ne sprečava pravi razum, niti pravi razum pravi autoritet. Oboje potiču iz istog izvora, tj. božanskog znanja ... Slab je svaki autoritet koji nije potvrđen istinskim razumom, a istinskom razumu nije neophodno da bude potvrđen bilo kakvim autoritetom.[2] | ” |
Erijugena je jedan od retkih hrišćanskih filozofa koji filozofiju nije podredio teologiji. Smatra da ako bi došlo do razmimoilaženja vere i crkvenih dogmi, neophodno je izvršiti istraživanja zasnovana na razumu.[2] U raspravi oko problema univerzalija zastupao je realističko gledište.
Svoje teološko učenje temelji na mističko-neoplatonskim spisima Pseudo-Dionisija Areopagite, čije je spise sa grčkog preveo na latinski. Njegova filozofija se odlikuje noeplatonističkim shvatanjem Jednog i stepenovanjem prirode. Sve na kraju postaje Jedno, jer iz Boga sve proističe i u njega se sve vraća. Četiri su stepena prirode i to[2]:
- Priroda koja stvara ali nije stvorena - Bog
- Priroda koja je stvorena i koja stvara - realno postojeće ideje kao uzroci u Božjem umu
- Priroda koja je stvorena, ali ne stvara - naš svet
- Priroda koja nije ni stvorena, niti stvara, jer se u nju sve vraća
U svom glavnom delu „O podeli prirode“ (lat. De divisione naturæ) opisuje put od Boga (kao stvaranja) ka Bogu (kao poslednjem utočištu). U istom delu kaže:
| „ | Stoga ne smemo smatrati da su Bog i stvorenje dve stvari, različite jedne od druge, nego da su jedno te isto. Jer i stvorenje postoji u Bogu, a Bog se na neobičan i neizreciv način stvara u stvorenju, otkrivajući samog sebe, nevidljiv čineći sebe vidljivim, neshvatljiv čineći sebe shvatljivim, skriven otkritim, nepoznat poznatim, bezobličan lepim i pristalim, nadbitan bitnim, natprirodan prirodnim, jednostavan složenim, slobodan od slučaja podložan slučajnim, beskonačan konačim, neomeđen omeđenim, nadvremen vremenitim, natprostoran prostornim, tvorac svega stvorenim u svemu i činitelj svega učinjenim u svemu; on večan, počinje postojati i nepomičan, kreće se u svemu i postaje u svemu sve. A to ne govorim o utelovljenju logosa i postajanju rečji čovekom, nego o tome kako se najviša dobrota, koja je jednost i trojstvo, na neizreciv način spušta u ono što jeste da bi to bilo - štoviše, da bi sama bila u svemu od najvišeg do najnižeg, uvek večna, uvek nastala, od same sebe, u samoj sebi, večna od same sebe, nastala u samoj sebi, i, dok je večna, ne prestaje biti stvorena, a stvorena ne prestaje biti večna, te od same sebe stvara samu sebe. Njoj ne treba druga tvar u koju pretvara sebe, a da to ne bila ona sama. Inače bi se Bog činio nemoćnim i u sebi samom nesavršenim kad bi od drugog dobijao pomoć za svoje pojavljivanje i usavršavanje. Od samog sebe prima dakle Bog prilike za svoje bogojavljanje (gr. teofanija), jer sve je iz njega, preko njega, u njemu i za njega. | ” |
| — O podeli prirode (III 17)[2] | ||
Njegovo delo O podeli prirode je spaljeno zbog krivoverja 1225. godine. Iako je crkva njegovo delo osudila, Jovan Irac se smatra jednim od najznačajnijih filozofa rane sholastike.
