Jovan Pavlović (ministar)
Jovan Pavlović (Sremski Karlovci, 10. februar 1843 — Cetinje, 6. april 1892) bio je srpski novinar i publicista, kao i istaknuti pobornik naprednog i nezavisnog novinarstva.
| Jovan Pavlović | |
|---|---|
 Jovan Pavlović | |
| Lični podaci | |
| Datum rođenja | 10. februar 1843. |
| Mesto rođenja | Sremski Karlovci, Austrijsko carstvo |
| Datum smrti | 6. april 1892. (49 god.) |
| Mesto smrti | Cetinje, Knjaževina Crna Gora |
Šezdesetih i sedamdesetih godina 19. veka bio je aktivni član liberalnog pokreta vojvođanskih Srba, a kasnije je imao pionirsku ulogu u stvaranju kulturnog pokreta u Crnoj Gori. Bio je urednik i izdavač pančevačkog lista Pančevac , zatim je u Zemunu izdavao Graničar i Novi graničar a u Beogradu listove Nova Srbija i Serbische corespodenze. Njegova ličnost i stvaralačka delatnost došle su do punog izražaja u pokretu Ujedinjena omladina srpska i u Srpskoj narodnoj slobodoumnoj stranici Svetozara Miletića. Svoje znanje i ogromnu energiju Jovan Pavlović je ulagao u razvoj žurnalistike i borbu protiv cenzure i režimske štampe. Bio je privrženik ideja Vuka Karadžića, a oduševljavao se narodnom poezijom i pesništvom Branka Radičevića i Jovana Jovanovića Zmaja.
Biografija
urediNjegov otac, Tomo Pavlović, je po zanimanju bio tabak (kožar), otuda su Jovana uobičajeno nazivali Jovo Tabakov. Tako su ga zvali u detinjstvu u sredini u kojoj je živeo, tako ga u svojim sećanjima spominje i književnik dr Laza Kostić, sa kojim je Jovan bio blizak. Njegovo detinjstvo i školovanje u Sremskim Karlovcima se poklapa sa vremenom austrijske uprave nad tim oblastima. To je vreme najžešćeg Bahovog apsolutizma i sprovođenja germanizacije u Vojvodini.
Kada je Jovan napunio osam godina upisao se u osnovnu školu i brzo je pokazao svoju darovitost i ambicije. Pošto se nastava u školi odvijala na srpskom i nemačkom jeziku uspeo je da ovlada nemačkim jezikom, koji će kasnije u srednjoj školi i na studijama usavršiti.
Školske 1855/56. godine otpočeo je srednjoškolsko obrazovanje u Karlovačkoj gimnaziji, da bi se 1861. ispisao i nastavio školovanje u Pešti. Pošto se iste godine prijavio na konkurs za popunu upražnjenih mesta pitomaca Tekelijine zadužbine, Matica srpska ga je izabrala i zahvaljujući tome je proveo godinu dana u Tekelijanumu. Još u srednjoškolskim danima je počeo da se bavi književnošću i objavljivanjem proznih sastava, a 1861. godine je napisao i publikovao brošuru o svom umrlom prijatelju Kosti Mišiću, koja je izašla u časopisu Danica i imala lep prijem, pre svega kod srednjoškolaca i studenata.
Studentski dani
urediPavlović je 1863. godine upisao Pravni fakultet Velike škole u Beogradu. Između brojnih nastavnih oblasti, koje je izučavao na fakultetu, najviše se zainteresovao za narodnu (političku) ekonomiju, koju je predavao Vladimir Jovanović. Tada je začeto dugogodišnje prijateljstvo između njih dvojice, koje je iz odnosa profesor-student brzo preraslo u duhovnu saradnju, ideološku i žurnalističku. Pod uticajem svoga profesora Pavlović će kasnije sudirati ekonomske nauke, baviće se publicistikom i biti veoma aktivan u radu Ujedinjene omlaine srpske.[1] Vladimir Jovanović će ubrzo biti udaljen sa fakulteta i otići će u Švajcarsku, a 1864. godine i Jovan Pavlović odlazi u Ženevu gde je studirao ekonomiju i učestvovao u objavljivanju Jovanovićevog lista Sloboda, koji je izdavan na srpskom i francuskom jeziku (La liberté ). Na srpskom jeziku je časopis izlazio pod imenom Srpska sloboda od 1865. godine. Kako je, međutim, Jovanovićev nedeljnik krajem februara 1866. morao prestati s izlaženjem, Pavlović se preselio u Minhen, gde je na tamošnjem univerzitetu tri godine studirao ekonomske i socijalne nauke. Pavlović se u Minhenu suočio sa finansijskom krizom i uspeo je da nastavi školovanje zahvaljujući Đorđu Popoviću Daničaru, uredniku i izdavaču časopisa Danica, koji mu je platio putne troškove do Minhena, a uz njega pomogao mu je i baron Jovan Nikolić od Rudne.
Godine provedene u inostranstvu bile su veoma značajne za Pavlovićevo obrazovanje, pogled na svet i ideološko-političko sazrevanje. To su i plodne godine u njegovom stvaralaštvu. Aktivno je učestvovao u svim važnijim akcijama srpskog omladinskog pokreta, učesnik je na prvoj skupštini Ujedinjene omladine srpske, koja je održana u Novom Sadu 1866. godine, gde je govorio o ekonomskom i socijalnom životu srpskog naroda. Početkom decembra 1866. godine srpska studentska omladina na Univerzitetu u Minhenu osnovala je društvo Zavera, glavni osnivač i duša pokreta bio je upravo Jovan Pavlović. U društvu je Pavlović držao predavanja, bio inicijator svih njegovih akcija i manifestacija. Zavera je bilo najradikalnije omladinsko društvo i stajalo je na krajnoj levici Ujedinjene omladine srpske. U okviru političkog programa koji je zastupala Zavera je polazeći od principa poštovanja slobode i integriteta svakog naroda, isticala je potrebu da svaki narod sam sobom upravlja, bez ičijeg tutorstva, smatrajući državni oblik kao nešto prelazno, a narod kao večito društvo. Iz tih razloga Zavera je želela da se srpski narod u Ugarskoj oslobodi ugarske vlasti i posvetila svoj rad ostvarivanju ideje o jedinstvu i slobodi naroda srpskog i osnivanju srpske narodne kulture.[2]
Delatnost u Pančevu 1868-1873
urediZavršivši studije u Minhenu na poziv Ljubomira Nenadovića dolazi u Pančevo i prihvata da predaje u novootvorenoj Trgovačkoj školi. Osim profesure ponuđene su mu i funkcije sekretara Trgovačke komore i sekretara Srpske pravoslavne crkve. U Pančevu je njegov rad u Ujedinjenoj omladini srpskoj postao još intenzivniji. Na omladinskoj skupštini održanoj 22-25. avgusta 1868. godine u Velikom Bečkereku (danas Zrenjanin) uzeo je veoma aktivnog učešća, zalažući se, zajedno sa dr Lazom Kostićem, da se u program rada Omladine unese ispitivanje materijalnog i zdravstvenog stanja srpskog naroda. Tada je izneo predlog da se od stručnih ljudi iz sastava omladinske zajednice izabere odsek ekonomsko-statistički, kome bi posao bio da ispita tadašnje stanje naroda i da prikuplja statističke podatke o pokretanju ljudstva i imovine u srpskom narodu. Skupština ga je zajedno sa Kamenkom Jovanovićem i Petrom Bolgarićem izabrala u Odbor za narodno-privredni odsek.
Ubrzo po dolasku u Pančevo data je inicijativa za pokretanje lista koji bi služio trgovačko-zanatskim potrebama, po ugledu na glasila u Zemunu i Vršcu, koja su izlazila u to vreme. Grupa naprednih građana, među kojima su bili dr Svetislav Kasapinović[3], dr Konstantin Peičić, dr Ljubomir Nenadović, prota Vasilije Živković, Kamenko i Pavle Jovanović, na čelu sa Pavlovićem počeli su 1868. da se dogovaraju o pokretanju lista. U tu svrhu vođeni su pregovori sa Ignjatom Sopranom vlasnikom štamparije u Zemunu, kako bi preneo štampariju u Pančevo dok bi u Zemunu ostala filijala. Ova ideja nije ostvarena, te je tako Pavlović u decembru iste godine podneo molbu centralnoj komandi u Temišvaru, radi dobijanja dozvole za pokretanje lista. Ovaj list je trebalo da se štampa u mesnoj štampariji Antona Siebenhaara i bio bi na srpskom jeziku. Pavlović je ovoga puta dobio pristanak i prvi broj izaći će 13. aprila 1869. pod imenom Pančevac.[4] Pavlović će biti urednik Pančevca sve do 1873. godine. Omladina će i zvanično proglasiti list organom Odbora za narodno-privredni odsek. Ideju o ispitivanju materijalnog i zdravstvenog položaja srpskog naroda Pavlović je elaborirao je i publikovao u Penčevcu pod nazivom Ekonomska statistika društva. Od 1870. Pančevac je štampan u tadašnjim pančevačkim štamparijama, čiji su vlasnici bili Nemci. Kako je list sam po sebi bio opozicionaran ometanja njegovog rada bila su česta i to je nagnalo Pavlovića i Kamenka Jovanovića da za potrebe lista nabave vlastitu štampariju. Jula 1870. godine podneli su molbu magistratu da im odobri rad štamparije i u broju od 15. novembra iste godine, na prvoj strani pisalo je Od vojne uprave u Varaždinu stigla je koncesija za osnivanje štamparije. Ovo će biti treća štamparija u Pančevu, a jedina u srpskim rukama.[5]. Od 1874. štamparija će preći u vlasništvo braće Jovanović.[6] Mađarska vlada je sredinom 1873. godine preduzela niz mera za likvidaciju Pančevca, te godine je i tri puta bio zaplenjen, a zatim i zabranjen na tri meseca zbog sadržaja koji su po, oceni državnog tužioca, bili usmereni protiv javnog reda i mira.
Zahvaljujući Jovanu Pavloviću Pančevo se razvilo u pravo socijalističko središte u Banatu i jedno od prvih u čitavoj Vojvodini. U njemu će tada početi da se radi na pripremanju i publikovanju marksističke literature, otvoreno i sa simpatijama pisaće se o Pariskoj komuni. U toku 1871. godine Pavlović je objavio u Pančevcu u nastavcima prevod na srpski jezik Manifest komunističke partije, iste godine publikovao ga je i kao posebno izdanje.[7] To je bio prvi prevod Manifesta kod Srba. Pavlović je često javno branio Marksovu Internacionalu zbog čega je dolazio u sukob sa vlastima. Za njegovu rad u Pančevu bitno je reći da je bio jedan od pokretača i urednika kalendara Pančevac, koji je izlazio paralelno sa istoimenim listom. Bio je sekretar pančevačkog srpskog pevačkog društva, kao i pisac udžbenika. Na ponudu knjižare braće Jovanović napisao je Malu srpsku gramatiku[8] za narodne škole. Iako je bio jako cenjen i omiljen u narodu, njegova politička delatnost kosila se sa tadašnjim državnim režimom, zbog čega će Pavlović često biti kažnjavan i hapšen, zbog čega 1874. odlazi iz Pančeva u Zemun.
-
Prvi broj lista Pančevac, naslovna strana. 13. april 1869. godine -
Prvi broj lisa Pančevac 1869. -
Drugi broj lista Pančevac, 20. april 1869. godine
Delatnost u Zemunu i Beogradu
urediPavlović je došao u Zemun 1874. godine gde je pokrenuo list Graničar, koji je iste godine krenuo da izlazi. Sličan manir kao Pančevac imao je i ovaj list, samo što je Pavlović ovde sa još manje ustezanja napadao zvaničnu politiku Srbije, kritikovao njenu nespremnost da povede oslobodilački rat sa Crnom Gorom protiv Osmanske vlasti, u kome bi se odlučivala i sudbina Bosne i Hercegovine. Pavlović u Graničaru sa još više sipmatija govori o socijalistima, što neće ostati neprimećeno. Slično kao i u Pančevu, Pavlovićev list će i u Beogradu izazvati reakcije vlasti, zbog čega će biti nekoliko puta cenzurisan, zabranjen, protiv Pavlovića vlasti su podizale parnice, a biće i hapšen nekoliko puta. To nije pokolebalo Pavlovića, tako da on posle Zemuna odlazi u Beograd 1877. i pokreće list Nova Srbija. Ovo je bio politički list, koji je zastupao interese Srbije u pravcu spoljašnjeg i unutrašnjeg oslobođenja i ujedinjenja narodnog. Dominantna tema ovog lista, koji je izlazio svega mesec i po dana, biće srpsko-turski rat, koji se u tom trenutku odvijao. U Beogradu je pokrenuo i list Serbische corespodenze 2. decembra 1877. godine i ovaj list je bio skoro identične programske sadržine kao i Nova Srbija. Podnaslov mu je glasio Organ za politiku, privredu i kulturne interese.[9] List je bio na nemačkom i imao je zadatak da publiku koja govori nemački upozna sa prilikama u Srbiji.
Delatnost u Crnoj Gori
urediU vreme kada je Pavlović došao u Crnu Goru (1878) upravo su se uspešno okončali oslobodilački ratovi protiv osmanske vlati i društvo je počelo iz korena da se menja i preobražava. Osećala se potreba da se prosvetne i kulturne aktivnosti nastave sa još jačim intenzitetom i u takvim prilikama obreo se Pavlović na Cetinju, preuzimajući glavnu reč u književnom i javnom životu crnogorske prestonice. On će zajedno sa dr Lazom Kostićem, Simom Matavuljom, Valtazarom-Baldom Bogišićem i P.A. Rovinskim davati ton javnom životu na Cetinju i pečat kulturnoj klimi onovremene Crne Gore. U toku boravka na Cetinju, Pavlović je obavljao najodgovornije državne i društvene funkcije, bio je urednik Glasa Crnogorca (1879—1885), direktor Cetinjske gimnazije (1883—1885), ministar prosvete (1886—1892). Bio je takođe predsednik odbora za podizanje Zetskog doma, član dvorskog pesničkog saveta, urednik časopisa Zeta, urednik "Crnogorke",[10] upravnik Državne štamparije i glavni školski nadzornik.[11]
Jovan Pavlović je uređivao Glas Crnogorca u drugačijim prilikama nego što je to bio slučaj sa listovima u Srbiji. Na crnogorskom dvoru vršena je neka vrsta preventivne cenzure, na taj način što je urednik bio dužan da knjazu Nikoli donosi na pregled korekturu lista. Knjaz je u stvari naređivao o čemu će se pisati u listovima, što se Pavloviću nije dopadalo. Nosio se mišlju da pokrene jedan nezavisni list, Barjaktar, koji bi samostalno uređivao, o tome je čak obavestio i javnost u listu Glas Crnogorca. Međutim zbog finansijskih i administrativnih poteškoća, ovaj plan se nije realizovao.
Za direktora Cetinjske gimnazije imenovan je 7. septembra 1883. godine i pošto škola, osim nastavnog plana, nije imala drugih normativnih akata neophodnih za regulisanje njene organizacije i aktivnosti, Pavlović se zauzeo da se što pre napiše statut i zakon za Gimnaziju. Prvi zakon za Gimnaziju stupio je na snagu 18. septembra 1883. godine.
U septembru 1886. godine Pavlović je imenovan za ministra prosvjete i crkvenih djela i tu funkciju će vršiti do svoje smrti 1892. godine. U svojstvu ministra imao je velikog uticaja i na donošenje nastavnih planova i programa u cetinjskim srednjim školama. Pavlović će takođe biti i prvi recenzent udžbenika za crnogorske škole. U vreme ministrovanja pokrenuo je časopis Prosvjeta, kao organ Ministarstva prosvjete i crkvenih djela, posvećen školi i crkvi, koji je ujedno bio i prvi crnogorski pedagoški časopis.[12]
Za ime Jovana Pavlovića vezana je i pojava prve knjižare u tadašnjoj Crnoj Gori, koju je otvorio februara 1879. godine u svom stanu na Cetinju. Posebne zasluge pripadaju Pavloviću za obnavljanje Cetinjske čitaonice u martu iste godine.[13]
Za svoj rad u Crnoj Gori i zasluge u njenoj prosveti i kulturi Pavlović je dobijao razna priznanja i odlikovanja. Povodom punoletstva prestolonaslednika Danila 1889. godine, crnogorski knjaz ga je odlikovao Danilovim krstom II reda sa zvezdom. Naredne godine odlikovan je od Francuske republike ordenom Officier de l' instruction publique (službenik javne nastave).
U jesen 1891. godine Pavlović se razboleo od raka želuca i iste godine otišao na lečenje u Karlsbad (danas Karlove Vari), međutim bolest je sve više napredovala. Knjaz Nikola i kneginja Milena su za sve vreme njegove bolesti bili izuzetno pažljivi prema njemu i često ga posećivali.[14] Po knjaževoj zapovesti Pavlović je sahranjen o državnom trošku 7. aprila 1892. godine na Cetinju ispred Vlaške crkve.
Vidi još
urediReference
uredi- ^ Martinović/Šuković, Dušan/Radivoje (1988). Jovan Pavlović život i djelo. Novi Sad: Matica srpska. str. 21—24.
- ^ Matrinović/Šuković, Dušan/Radivoje (1988). Jovan Pavlović život i djelo. Novi Sad: Matica srpska. str. 29—32.
- ^ „Svetislav Kasapinović”.
- ^ Rankov, Dimitrije (1983). Bibliografski pregled listova i časopisa štampanih u Pančevu u periodu od 1868. do 1941. Pančevo: Istorijski arhiv u Pančevu. str. 44—50.
- ^ Martinović-Šuković, Dušan/Radivoje (1988). Jovan Pavlović život i djelo. Novi Sad: Matica srpska. str. 42.
- ^ „Iz Sparte svetlost”.
- ^ Rankov, Dimitrije (1983). Bibliografski pregled listova i časopisa štampanih u Pančevu u periodu od 1868. do 1941. Pančevo: Istorijski arhiv u Pančevu. str. 52—54.
- ^ „Mala srpska gramatika, knjižara Braće Jovanović, 1879.”.
- ^ Martinović/Šuković, Dušan/ Radivoje (1988). Jovan Pavlović život i djelo. Novi Sad: Matica srpska. str. 84.
- ^ "Stražilovo", Novi Sad 19. april 1892.
- ^ Martinović/Šuković, Dušan/ Radivoje (1988). Jovan Pavlović život i djelo. Novi Sad: Matica srpska. str. 93.
- ^ Martinović/Šuković, Dušan/Radivoje (1988). Jovan Pavlović život i djelo. Novi Sad: Matica srpska. str. 102—113.
- ^ Martinović/Šuković, Dušan/Radivoje (1988). Jovan Pavlović život i djelo. Novi Sad: Matica srpska. str. 113—115.
- ^ Martinović/Šuković, Dušan/ Radivoje (1988). Jovan Pavlović život i djelo. Novi Sad: Matica srpska. str. 142.
Literatura
uredi- Martinović/Šuković, Dušan/Radivoje (1988) Jovan Pavlović život i delo, Novi Sad, Matica srpska.
- Rankov Dimitrije (1983) Bibliografski pregled listova i časopisa štampanih u Pančevu u periodu od 1868. do 1941. Pančevo, Istorijski arhiv u Pančevu.