Српски / srpski: Srpski naziv

Bosanska perunika, balkanska perunika

Opis vrste

Višegodišnja, 18-35 cm visoka biljka sa jakim podzemnim gomoljama. Listovi uspravni ili blago srpasto povijeni, do 33 cm dugi i 9-15 (-20) mm široki. Pricvetni listovi (brakteje – priperci stabljike) karakteristično veliki – trbušasto naduveni; jajasto ili izduženo lancetasti, po obodu opnasti. Cvetova 1 ili 2 na vrhu stabljike, dvopolni, blago mirišljavi. Cvet je perigon – cvetni omotač jedinstven za perunike, koji se ne razdvaja na čašicu i krunicu nego se sastoji od 6 pri osnovi sraslih režnjeva – koji je raznolik: ljubičaste, plave ili žute boje, često sa ljubičastim nervima. Unutrašnja cev perigona skoro dvostruko duža od plodnika, a kraća je od režnjeva (duga 1,5-3 cm). Spoljašnji režnjevi (latice) cveta su najčešće svetložućkasti, objajasto izduženi, prema osnovi klinasto suženi i purpurno tačkasti, s gornje strane sa redom žutih ili plavih štršećih dlaka. Unutrašnji režnjevi su klinasti do objajasti. Plod je 50-60 mm duga čaura (tobolac) koja se po sazrevanju sa 3 zaklopca uzdužno otvara. Vreme cvetanja V-VI.

Ova perunika je endem centralnih i jugoistočnih Dinarida: ima je samo u BiH, Srbiji i Crnoj Gori. Ime je dobila po mestu prvog opisa: locus classicus forme žutog cveta (var. bosniaca) bio je 1887. godine na vrhu Trebevića u Bosni (opisivač je češki botaničar nemačkog porekla Günther Beck). Tipsku podvrstu (var. reichenbachii) opisuje i Josif Pančić 1874. godine u svojoj Flori Kneževine Srbije, a dosta ranije od tih datuma – čak i pre zvaničnog opisivača J. Heiffela – 1856. godine daje joj ime Iris serbica ili srpska perunika, nalazeći je u okolini Beograda. Podvrstu plavog cveta (var. balkana) koju je 1876. u okolini Pirota otkrio mađarski botaničar Janka, imenuje u Iris balkana t.j. balkanska perunika. Tipska podvrsta – žutog, plavog ili šarenog cveta – osim Dinarida nastanjuje i Bugarsku (Pirin), Makedoniju (kanjon Vardara), severoistočnu Grčku (Rodopi) i delom potkarpatsku Rumuniju (Đerdap). Tipična planinska vrsta: u svim svojim formama unutar areala nalazimo je na višim položajima, najčešće pojedinačno ili u malom broju jedinki na istom mestu. Nastanjuje livade i pašnjake na kamenitim rudinama i obroncima (karbonat, krečnjak i dolomit) sa suvim i plitkim, često serpentinskim podlogama. Može se naći povremeno i u šibljaku jorgovana, proređenoj šumi bukve i mečje leske. Javlja se sve do subalpskog pojasa, na teritoriji Srbije u sve tri glavne podvrste, iako retko.