Википедија

Uida (brod)

Galija Uida (engl. Whydah Gally) je bila engleski trgovački brod, a kasnije je postala glavni brod gusara Semjuela Belamija, zvanog Crni Sem. Pre nego što je pala u gusarske ruke, prevozila je robu i robove između Engleske, zapadne Afrike i Karipskih ostrva. Gusari su je kasnije oteli i njome su opljačkali mnoge brodove. Potonula je u oluji kod Kejp Koda, nadomak Masačusetsa u današnjim Sjedinjenim Američkim Državama, 26. aprila 1717. godine. U brodolomu je stradala skoro celokupna posada, uključujući i Belamija.

Galija Uida
Maketa galije Uide
Opšti podaci
Glavne karakteristike
Dužina31 m
Pogonjedra (tri jarbola)
Posada50 do 180; na dan brodoloma: 146
Naoružanjekao trgovački brod: 18 topova
kao gusarski brod: 28 topova

Uida je danas jedina otkrivena olupina gusarskog broda iz Zlatnog doba gusarstva, a njeno blago se procenjuje na više stotina miliona dolara.

Uida kao trgovački brod

uredi

Uida je porinuta 1715. godine u Londonu. Građena je u obliku galije i imala je tri jarbola, 31 metar dužine i nosivost od 272 tone. Ime je dobila po beninskoj luci Uidi (fr. Ouidah). Bila je dobro naoružani i brzi brod. Imala je plitak gaz, 18 topova i postizala je brzinu od 13 čvorova.

 
Trgovačka ruta Uide

Uida je sagrađena za potrebe trgovine i transporta afričkih robova; trgovačka dobra bi bila prevožena od Engleske do zapadne Afrike, gde bi bila menjana za robove koji bi bili odvoženi na Karibe i prodavani za dragocene metale, indigo i šećer. Ta roba bi, onda, bila otpremljena nazad u Englesku. U potpalublje broda moglo je biti smešteno 500 robova, a njihovo putovanje do Srednje Amerike je moglo trajati i po tri meseca.

Pad u gusarske ruke i gusarenje

uredi

Februara 1717, Uida je plovila od Jamajke ka Londonu, a prevozila je slonovaču, zlato, šećer, indigo i kininovo drvo koji su bili kupljeni prodajom afričkih robova. Bila je prošla kroz moreuz Vindvord[1] kada su je, na njenom tek drugom putovanju, presreli gusari predvođeni Crnim Semom Belamijem. Uprkos svojoj brzini, Uida nije uspela da im pobegne zbog toga što su gusarski brodovi bili okretniji. Nakon tri dana kretanja iza nje i odmeravanja brojnosti i naoružanosti posade, ali i mogućnosti da je Uida zapravo brod ratne mornarice, gusari su je zauzeli i zaplenili njen tovar i to – bez otpora jer je njen kapetan procenio da su gusari suviše nadmoćni. U to vreme, Belami je komandovao jednim manjim brodom – Sultanom, pa je odlučio da uzme Uidu za svoj glavni brod, a njen dotadašnji kapetan, Lorens Prins, ostavljen je sa svojom posadom na Sultanu. Uida i Sultana su tada otplovile do ostrva Long na Bahamima, gde je Belami opremio Uidu sa još deset topova, dok je Prinsu, u znak zahvalnosti što se ovaj predao bez otpora, poklonio 20 funti.

Na Uidi je tada bilo blaga u vrednosti od oko 20.000 funti. Plen je izbrojan i ravnomerno podeljen na svih 180 tadašnjih članova posade tako što je svaki, nakon što se zakleo da neće krasti tuđi deo, dobio po 50 funti. Vreće s plenom su potom odložene u sanduke u potpalublju i tamo su stajale bez ičijeg nadzora.[1] Uprkos ovakvoj pravičnoj raspodeli, kapetan Belami je za sebe zadržao dvostruko više plena.

 
Kretanje Uide – gusarskog broda

Sutradan, Belami je zaplovio ka zalivu Česapik. Usput, presreo je jedan engleski brod natovaren šećerom i indigom, ali ga nije opljačkao. Kod obala Virdžinije, Uida je naišla na tri veća broda od kojih su dva bila na putu iz Škotske, a jedan iz Bristola. Sva tri su poharana, a jedan manji škotski brod sa Barbadosa, sa nešto ruma i šećera, bio je u tako lošem stanju da ga je posada potopila, a njegovu posadu, uz deo Uidine posade, prebacila na jedan od većih brodova kojem je kapetan bio izvesni Montgomeri.[1]

Potom, u jednoj snažnoj oluji koja je trajala više dana, glavni jarbol je bio veoma oštećen – toliko da je posada bila prinuđena da ga odseče i da se nadalje koristi pomoćnim jarbolima. Uida je tada imala sreće utoliko što je olujni vetar duvao sa severozapada, pa ju je nosio dalje od obale.

Ploveći u visini Južne Karoline, na oko 220 kilometara od obale, Belami je zauzeo brod izvesnog kapetana Bira, opljačkao ga i potopio. U raspravi s pomenutim kapetanom, nakon što mu je ponudio da im se pridruži (što je Bir odbio, odgovorivši da mu savest ne bi dozvolila da krši zakon), Belami je, navodno, rekao:

Uprkos ovakvim rečima, nije zabeleženo da je Belami, nakon što bi osvojio neki brod, ikada ubio ijednog zarobljenika.[3]

Kapetan Bir je iskrcan na ostrvo Blok 12. aprila, pa je Uida, nakon četvorodnevne pauze provedene na obali reke Mešis[4], radi pranja brodskog trupa, krenula ka zalivu Forčun na Njufaundlendu, usput opljačkavši i potopivši nekoliko brodova. Kod ostrva Sent Pol, Belami je naišao na brod koji je prevozio francuske vojnike za Kvebek i koji je imao 36 topova. Usledio je okršaj tokom kojeg su se Francuzi dvaput ukrcali na Uidu, ali su oba puta odbijeni. Nakon dvosatne bitke, Belami je, izgubivši 36 članova posade, odustao od borbe i uspeo da umakne francuskom brodu, najviše zahvaljujući tome što je bila pala noć.[5]

Brodolom

uredi

Zbog velikih oštećenja, Uida je zaplovila duž obale, na jug i, 26. aprila, kod ostrva Nantaket, presrela brod Meri En koji je prevozio tovar vina. Kako je kapetan tog broda dobro poznavao obalu, gusari su ga uzeli da ih svojim brodom predvodi, te su ponovo krenuli ka severu. Njihovo odredište bilo je ostrvo Ričmond, ali su promenili kurs prema Kejp Kodu gde je, prema legendi, živela Belamijeva devojka Marija Helet. Prema drugom, verovatno tačnijem zapisu, Belami je hteo da opere brod na ostrvu Grin kod Njufaundlenda.[1] Popodne istog dana, digao se vetar koji je do večeri prerastao u oluju. Tada je kapetan Meri En doplovio svojim brodom do obale kod Isthema i uspeo da pobegne na obalu. Kako je Uida plovila za njim, a oluja sve više jačala, gusari su (delimično zahvaljujući i vinu s Meri En) prekasno shvatili da je brod preblizu obale.

Prema kasnijim svedočenjima, tu oluju je nosio severoistočni vetar brzine 110 km/h, a talasi su bili visoki i po devet metara. Posada je bacila sidro, ali to nije pomoglo jer je konopac ubrzo pukao. Uida se, nešto pre ponoći, nasukala krmom na peščani sprud podalje od obale, nakon čega joj je trup pukao na dva dela, prevrnuo se, te potonuo.

U trenutku brodoloma, posadu Uide činilo je 146 ljudi, a kako u to vreme mnogi mornari nisu umeli da plivaju, kao i zbog siline oluje, većina izvora navodi da su nesreću preživela samo dvojica: Džon Džulijan, poluindijanac, koji je kasnije prodat u roblje i Tomas Dejvis, Velšanin, koji je uhapšen i koji je govorio da je na brodu bilo ukupno oko četiri tone zlata. Sa Meri En, koja je bila manja i koja se bila nasukala na samu obalu, preživela su još sedmorica, od kojih su šestorica osuđena za gusarstvo i obešena u Bostonu[3].

Engleske vlasti su, ubrzo po brodolomu, poslale Siprijana Sauteka – kapetana i kartografa – da pokuša da spasi dragocenosti sa Uide koje su se rasule po obali. Sautek je stigao na Kejp Kod tek popodne 2. maja i izvestio da je blago s broda (uglavnom već sakupljeno od strane lokalnog stanovništva) bilo rasuto duž više od 30 kilometara obale. Tokom nekoliko dana, koliko je Sautek bio na Kejp Kodu, olupina je, u vreme oseke, štrčala van mora, ali je vreme uglavnom bilo loše i talasi preveliki da bi se njoj moglo prići. Sautek je zapisao da je najveći deo blaga verovatno još pod morem, s obzirom na to da se brod sasvim prevrnuo te da je blago ostalo unutar njegovog trupa.

Moguće je, ipak, da je, osim Dejvisa i Džulijana, brodolom preživelo još gusara. Izvesni Danijel Kolins, kapetan ribarske korvete sa Kejp Ena, ostavio je zapis o tome kako ga je 10. maja 1717, na oko 220 kilometara od obale, presrela mala gusarska korveta. Navodno, na njoj je bilo 19 gusara koji su mu rekli da su „oni jedini koji su se izbavili sa broda nasukanog kod Kejp Koda i da su se spasili pomoćnim čamcem“. Rekli su mu i da su, za tih 14 dana od brodoloma, bili opljačkali šest manjih brodova.[1]

Posada

uredi

Poznati članovi posade, koji su bili na brodu u trenutku brodoloma, bili su[6]:

  • Semjuel Belami – Crni Sem — kapetan broda. Belami je bio Englez iz Devona na jugozapadu Engleske. Rođen 1689, postao je gusar u svojim dvadesetim, a izabran je za gusarskog kapetana 1716. godine i postao je jedan od najznačajnijih i najpoznatijih gusara.
  • Tomas Dejvis — brodski drvodelja i jedan od dvojice preživelih. Rođen 1695. u Velsu, Dejvis je bio drvodelja na brodu Sent Majkl, a kako su drvodelje bile cenjene u doba drvenih brodova, Belami ga je (uz neveliku radost samog Dejvisa) postavio za drvodelju i na svom brodu. Nakon brodoloma, Dejvis je uhapšen i u Bostonu mu je suđeno za gusarstvo, ali je oslobođen.
  • Džejms Ferguson — brodski hirurg. Ferguson je bio Škot i moguće je da je prišao gusarima bežeći od posledica neuspešne pobune protiv kralja Džordža Prvog u kojoj je verovatno učestvovao. Nije preživeo brodolom Uide.
  • Džon Džulijan — brodski pilot. On je bio poluindijanac plemena Miskito i verovatno se među prvima pridružio Belamijevoj posadi. Džulijan je preživeo brodolom, ali je kasnije prodat u roblje. Pretpostavlja se da je iz ropstva pobegao i da je pogubljen 1733, zbog ubistva lovca na glave koji ga je našao.
  • Džon King — najmlađi gusar za kojeg se zna. King je putovao sa svojom majkom na brodu Boneta kada ga je Belami opljačkao, novembra 1716. godine. Insistirao je da se pridruži gusarima do te mere da je majci zapretio ubistvom i samoubistvom. Kada je stradao u brodolomu, imao je oko 11 godina.
  • Ričard Noland — Irac, brodski navigator. Noland je 26. aprila bio prebačen na Meri En, drugi brod Belamijeve flote. On je bio jedan od najvažnijih i najuglednijih članova posade jer je bio izabran da brine o blagu i da se stara da svaki gusar dobije svoj deo. Takođe je bio zadužen za nadgledanje izborâ, raspodelu hrane i pregledanje oružja. Nakon Belamijeve smrti, Noland je gusario sa Crnobradim, a povukao se iz gusarstva 1718. i bio je svedok na suđenjima nekim gusarima.
  • Džozef Rivers — Britanac i iskusni gusar. Riversa je, zbog gusarenja, uhapsila britanska ratna mornarica 1701. godine. Ipak, nije pogubljen. Vratio se gusarenju i pridružio se Belamiju verovatno 1715. Nije preživeo brodolom Uide.

Uz njih, pretpostavlja se da je u posadi bilo 30 do 50 crnaca, uglavnom bivših robova.

Nalazak olupine

uredi
 
Detalj mape američke istočne obale Siprijana Sauteka; crveno H označava položaj olupine

Kada je potonula, Uida je nosila plen sa najmanje 54 broda. Znajući za ogromnu količinu blaga koja je potonula sa njom, mnogi su tragali za olupinom Uide, ali uglavnom bezuspešno. Iako je ona bila na dubini od svega desetak metara, morsko dno kod Kejp Koda je peščano i sloj peska ju je vremenom prekrio.

Tomas Dejvis – jedan od preživelih – je sutradan po brodolomu došao do, oko tri kilometra udaljene, kuće izvesnog Semjuela Hardinga. Njih dvojica su dojahali do obale i počeli da skupljaju zlatnike s plaže. Napravili su nekoliko tura od plaže do kuće, a do 10 časova ujutru, još desetak ljudi se okupilo na plaži s istom namerom. Dejvis je sutradan uhapšen, a sve blago s plaže je već tada bilo odneto.[1] Ipak, sve to je moglo biti samo delić ukupnog plena sa Uide.

Neki veruju da je veći deo blaga već bio otkrio i odneo sa sobom sâm Siprijan Sautek, ne rekavši nikome za to. S druge strane, jedan zapis iz 1855. godine govori o izvesnom „usamljeniku zastrašujućeg izgleda“ koji bi dolazio svakog proleća i jeseni na Kejp Kod i „moguće, tražio mesto gde su gusari sakrili blago“. Kada je taj čovek umro, kod njega je navodno nađeno mnoštvo zlatnika. Prema trećoj teoriji, sve blago je vremenom izašlo na obalu odakle je vremenom pokupljeno.[7]

Priča o Uidi i njenom blagu se generacijama prenosila na Kejp Kodu. Za nju je, od svog ujaka, saznao i Beri Kliford, podvodni arheolog koji je rođen u blizini mesta brodoloma. Godine 1979, on je krenuo u potragu za olupinom koja u početku nije imala previše uspeha. Tokom sledećih godina, iz mora su izvađeni neki sitni predmeti koji su mogli pripadati Uidi, a 1984. nađena su i tri topa. Ipak, još uvek ništa nije dokazivalo da je sve to pripadalo Belamijevom brodu. Konačni dokaz izronjen je oktobra 1985; to je bilo zvono teško oko 100 kilograma na kojem je, ispod sloja patine, bilo ispisano: THE WHYDAH GALLY 1716 — Galija[8] Uida 1716. Taj natpis je otkrio i pravo ime broda, za koje se mislilo da se piše Whidah, Whidaw[9], Whida[10] ili Whidow[11]. Beri Kliford i danas sprovodi istraživanje olupine i vađenje blaga koje sada čini muzejsku građu i nije na prodaju.

Olupina Uide leži kod gradića Velflita, ispred plaže Markoni na poluostrvu Kejp Kod u američkoj državi Masačusets, na oko 500 metara istočno od obale i na dubini između 10 i 15 metara, a njeni ostaci su rasuti po dnu na površini od oko 12.000 m². Olupinu danas pokriva debeli sloj peska što otežava istraživanja, ali i sprečava pljačkanje.[12]

Među predmetima sa broda koji su izronjeni nalaze se, osim zlatnika, i pištolji, tanjiri, topovi, drške mačeva i predmeti za svakodnevnu upotrebu. Utvrđeno je da je Uida u potpalublju nosila još tridesetak topova, uglavnom engleske izrade. Nađena je i jedna mala potkolenična kost, zajedno sa jednom cipelom i čarapom. U početku se mislilo da su to ostaci nekog omalenog odraslog gusara, ali kasnije je otkriveno da su oni pripadali Džonu Kingu koji je tada bio star oko 11 godina.

Procenjeno je da je vrednost blaga koja je još pod morem oko 400 miliona dolara,[13] dok bi vrednost same zlatne mase mogla biti oko 120 miliona $[14].

Vidi još

uredi

Reference

uredi
  1. ^ a b v g d đ Dow, George Francis; Edmonds, John Henry (1996). The Pirates of the New England Coast, 1630-1730. Courier Corporation. str. 118—130. ISBN 978-0-486-29064-5. 
  2. ^ Na engleskom, reč princ (prince) znači i velikan. Ipak, ova izjava, kao i njegovo ponašanje prema zarobljenicima, dala je Belamiju i drugi nadimak, sa poznatijim značenjem te reči: Gusarski Princ.
  3. ^ a b Vol strit džornal - „Ko, šta, gde o Uidi: od robovskog do gusarskog broda“ (jezik: engleski)
  4. ^ Danas, reka Mešis (Mechisses) nosi ime Mačajas (Machias).
  5. ^ The Lives and Bloody Exploits of the Most Noted Pirates, Their Trials and Executions, Including Correct Accounts of the Late Piracies, Committed in the West Indias, and the Expedition of Commodore Porter; Also Those Committed on the Brig Mexican, who Were Executed at Boston, in 1835. Embellished with Numerous Plates from Original Designs. E. Strong. 1836. str. 127—132. 
  6. ^ Nešenel džiogrefik - Biografije članova posade Uide Arhivirano na sajtu Wayback Machine (19. jun 2015) (jezik: engleski)
  7. ^ Šeron A. Alfonso - „Uida nađena...“ (jezik: engleski)
  8. ^ Na današnjem engleskom, reč galija se piše: galley.
  9. ^ Ezra Strong. pp. 127: „Belamija proglasiše kapetanom, a brod zadrža svoje staro ime koje beše Uido (Whidaw)...“ (jezik: engleski)
  10. ^ Džordž Frensis Dau, Džon Henri Edmonds, slika između pp. 130 i pp. 131: „... gusara koji nisu preživeli brodolom broda Uida (Whida)...“ (jezik: engleski)
  11. ^ United States Criminal History: Being a True Account of the Most Horrid Murders, Piracies, High-way Robberies, &c.,/ Together with the Lives, Trials, Confessions and Executions of the Criminals. Comp. from the Criminal Records of the Countries by P. R. Hamblin. Mason & De Puy, Printers. 1836. str. 540. 
  12. ^ Projekat Uida - Često postavljana pitanja Arhivirano na sajtu Wayback Machine (17. maj 2008) (jezik: engleski)
  13. ^ Vilijem P. Kvin - „Zlatna groznica kod Kejp Koda; Prikaz gusarske olupine iz 1717. kod obale Kejp Koda“ Arhivirano na sajtu Wayback Machine (13. mart 2008) (jezik: engleski)
  14. ^ Prema ceni zlata od oko 915 $ za finu uncu, iz marta 2008. [1], Pristupljeno 27. 4. 2013.

Literatura

uredi

Spoljašnje veze

uredi

Preuzeto iz „https://sr.wiki.x.io/w/index.php?title=Уида_(брод)&oldid=27772700”