Википедија

Petar Ivanišević

Petar Ivanišević (1878–1961) bio je profesor, narodni poslanik i ban Zetske banovine u periodu 1936–1939.

Perat Ivanišević
Datum rođenja1878.
Mesto rođenjaPoljice
Datum smrti1961.
Mesto smrtiBeograd

Školovanje

uredi

Petar Ivanišević rođen je u siromašnoj seljačkoj porodici u selu Poljice u Popovom polju 29. marta 1878, od oca Damjana i majke Cvijete. Imao je dva brata Jova i Laza i dvije sestre Maru i Jovanu, U osnovnu školu krenuo je 1886. i pohađao je u Mostaru. Škola se nalazila „pod Košćelama“ u blizini zgrade Mitropolije. To je bila zgrada na sprat sa četiri učionice. U prva četiri razreda Petru su predavali Meštrović, Šikoparije, Gvozdenović i Jovo Kovačević. Živio je kod stričeva Ivaniševića, čuvene trgovačke porodice. Njihovo bogatstvo se mjerilo sa Šantićima, Jelačićima, Bilićima i drugim uglednim mostarskim porodicama. Završivši osnovnu školu u Mostaru, Ivanišević se 1890. upisao u prvi razred sarajevske gimnazije. Upravo te godine otvorena je nova zgrada u koju je po dolasku krenuo. Jedno vrijeme stanovao je na Baščaršiji kod Ristana Obradovića zajedno sa Šćepanom i njegovim bratom Vasiljem Grđićem. Zbog netrpeljivosti prema austrougarskom režimu, Ivanišević se odlučio da početkom 1893. sa svojim školskim drugom Obrenom Đurićem Kozićem pobjegne za Srbiju.[1] U šesti razred gimnazije išao je samo tri mjeseca jer je došlo naređenje da svi pitomci moraju napustiti gimnaziju i stupiti u Učiteljsku školu ili Bogosloviju, inače gube „blagodejanje.“ Ivanišević se opredijelio za Učiteljsku školu. Na jesen 1896. Učiteljska škola je premještena u Aleksinac, a tri godine kasnije, tačnije 1899. Ivanišević je položio maturu, nakon čega se odlučio da se vrati kući. [2] Čim je došao u Trebinje, počeo je da traži posao. Tih dana, preko ljetnjegg raspusta, u novinama je izašao „natječaj“ za učitelja u Donjotuzlanskoj opštini. Ivanišević je odmah konkurisao za to radno mjesto, a ubrzo mu je došlo pismo i da je primljen. Kada je trebalo da krene za Tuzlu, stiglo mu je drugo pismo sa kratkom sadržinom: „Ne dolazite, vlada nije potvrdila.“ Nakon neuspjeha sa zaposlenjem Ivanišević se odlučio da se upiše na fakultet. Prvo se upisao na pedagogiju u Beču, a nakon godinu dana prešao je u Jenu, gdje je studirao na Filozofskom fakultetu. Dok je bio student, Petar Ivanišević se pojavljuje kao saradnik Prosvetnog glasnika iz 1903.[3] U narednom broju pomenutog časopisa iz iste godine vidimo da je Ivanišević objavio prevod rada Ljubomira Nedića pod nazivom: Učenje o kvantifikaciji predikata u novijoj engleskoj logici.[4] Zbog nedostatka finansijskih sredstava nije uspio da završi studije u Jeni, te se morao vratiti u Beograd, gdje se upisao na Filozofski fakultet. Da bi imao od čega da živi, još kao nesvršeni student, predavao je njemački jezik u gimnaziji u Leskovcu (24. oktobar 1904 – 30. mart 1905).[5]Pošto je stekao diplomu, radio je kao suplent u gimnaziji u Skoplju (1. april 1905 – 1. oktobar 1908) . [6]Nakon što je položio profesorski ispit 1908. , postao je nastavnik – vaspitač pedagoške grupe predmeta u Bogosloviji u Prizrenu, gdje je radio u periodu 1. novembra 1908 – 31. avgusta 1912. Prizren je napustio neposredno prije oslobođenja i stupio u državnu službu Kraljevine Srbije.[7]

Služba

uredi

Službovao je u Ministarstvu prosvjete i tokom Balkanskih ratova radio kao vojni cenzor. Po završetku Balkanskih ratova, odnosno po oslobođenju Skoplja, Petar je opet postavljen za profesora Učiteljske škole, gdje je radio sve do oktobra 1915. U zimu iste godine zajedno sa vojskom i izbjeglicama povlačio se preko Crne Gore i Albanije. Poslije kraćeg boravka u Italiji, otišao je u Francusku, gdje je proveo ostatak rata, nepune tri godine. U početku je boravio u Parizu, a kada je osnovano Srpsko prosvjetno odjeljenje, upućen je za nastavnika u višoj osnovnoj školi u Bomun de Lomanju, u blizini španske granice. Druge godine prelazi u Nicu, gdje je otvorena gimnazija, a potom je predavao pedagošku grupu predmeta u Srpskom đačkom bataljonu u Žozjeu, u kojem su se školovali učenici stariji od osamnaest godina i sposobni za vojsku. Nakon toga, bio je šef grupe srpskih đaka na liceju u Eks an Provansu. [8]Na dan proglašenja Kraljevstva Srba, Hrvata i Slovenaca, 1. decembra 1918. stigao je u Beograd, a početkom marta naredne godine vraćen je na svoje predratno radno mjesto, u Učiteljsku školu u Skoplju. Naredne godine premješten je za profesora u Trećoj beogradskoj gimnaziji,[9] a odatle za Sombor. [10]

Politička karijera

uredi

Petar Ivanišević ima zasluge za otvaranje škola u selima: Đedići, Zaplanik i svom rodnom selu – Poljicu.[11] Kao već ugledni prosvjetni radnik dao je doprinos osnivanju trebinjske Gimnazije 1921. [12] Zajedno sa proslavljenim pjesnikom Jovanom Dučićem podržao je rad đačke družine „Jovan Dučić“, koju su osnovali trebinjski đaci i profesori, a sve sa ciljem da raspravlja o književnosti. Bogat poklon u knjigama poslali su narodni poslanik Petar Ivanišević i Jovan Dučić 1926. godine ovome udruženju. [13] Političko djelovanje Petra Ivaniševića nije se ogledalo samo u podsticanju prosvjetnih i kulturnih djelatnosti, već i drugih stvari. Prvi most na rijeci Trebišnjici nizvodno od Trebinja sagrađen JE zaslugama Petra Ivaniševića. U narodu poznatiji kao Poljička ćuprija, ovaj most je prvi put u istoriji spojio dvije strane Popovog polja. Sagrađen je između Ivaniševićevog rodnog sela Poljica i susjednih Sedlara.[14] Za narodnog poslanika prvi put se kandidovao na izborima održanim 18. marta 1923. Nezadovoljan odlukom vrha Narodne radikalne stranke da nosilac liste u Hercegovini bude Lazar Marković, odlučio je da samostalno izađe na izbore. Njegova lista proglašena je za disidentsku, a on je isključen iz stranke. Iako je njegova lista postigla solidan izborni rezultat i dobila 4479 glasova, nije uspio da osvoji poslanički mandat.[15] Na izborima održanim 8. februara 1925. prvi put je izabran za narodnog poslanika kao kandidat Narodne radikalne stranke u Trebinjskom i Bilećkom srezu.[16] U sukobima unutar stranke nakon smrti Nikole Pašića, stao je uz Glavni odbor predvođen Aleksom Acom Stanojevićem. Iako je imao podršku vrha NRS da za sljedeće parlamentarne izbore bude predvodnik radikalske liste u Hercegovini, na insistiranje kralja Aleksandra I, za nosioca liste iznova je izabran Lazar Marković. Zbog toga je Ivanišević ponovo istakao svoju listu i u svim hercegovačkim mjestima u kojima su stranački odbori podržali Markovića osnivao nove odbore, čime je prouzrokovao cijepanje NRS u Hercegovini. U sklopu kampanje za parlamentarne izbore, tokom 1927. bio je vlasnik, izdavač i urednik radikalskog lista „Hercegovina“, koji je izlazio u Mostaru.[17] Na izborima održanim 11. septembra 1927. istakao je listu Velike narodne radikalne stranke u Mostarskom okrugu. Iako je dobio značajan broj glasova (5885) i pokazao da uživa veliku popularnost među Srbima u Hercegovini, nije uspio da osvoji poslanički mandat. Kako nije prošao na izborima 1927, Ivaniševiću se „smučila“ politika i sve što je stajalo sa njom. Došao je, kako sam navodi: „do uverenja da politika nije za poštene ljude i da je sva politika stvorena na laži i prevari.“ [18] Ipak, bio je ponosan na sebe jer je zadobio veliko povjerenje glasača. Nakon ovih izbora i ulaska demokrata u vladu, ukazom kralja Aleksandra, Ivaniševića su premjestili za direktora Učiteljske škole u Negotinu.[19]

Tridesete godine HH vijeka bile su mnogo uspješnije po Petra Ivaniševića od dvadesetih. One, možemo slobodno reći, predstavljaju vrhunac u njegovoj političkoj karijeri. Iako je „digao ruke“ od politike još 1927, Petra Ivaniševića su njegovi Hercegovci željeli u politici. Na prvim parlamentarnim izborima u Kraljevini Jugoslaviji, koji su održani 8. novembra 1931, izabran je za poslanika u Ljubinjskom i Trebinjskom srezu kao kandidat Zemaljske liste generala Petra Živkovića. [20] Po treći put u svojoj političkoj karijeri za narodnog poslanika izabran je na izborima održanim 5. maja 1935. kao kandidat Jugoslovenske nacionalne stranke (JNS) u Trebinjskom srezu[21]U vrijeme stvaranja Jugoslovenske radikalne zajednice podržao je Milana Stojadinovića i njegov politički program, što mu je pomoglo u daljoj političkoj karijeri. To je dovelo do njegovog postavljanja za bana Zetske banovine 3. avgusta 1936. ukazom koji su u ime maloljetnog kralja Petra II potpisali namjesnici, knez Pavle, Radenko Stanković, Ivo Perović i predsjednik ministarskog savjeta i ministar unutrašnjih poslova Milan Stojadinović.[22]Petar Ivanišević najduže je bio ban od svih ličnosti koje su stolovale na Cetinju, sjedištu Zetske banovine. U vrijeme kada je rukovodio Zetskom banovinom pokrenuti su značajni projekti u pogledu melioracije, proširenja putne mreže i izgradnje vodovoda. Melioracioni radovi izvođeni su u okolini Budve, u Konavlima, oko Fatnice, Gacka, Nikšića, Plava, Buljarice, Bara i Stona. Među značajnijim ulaganjima u infrastrukturne objekte ističe se izgradnja puteva kojima je trebalo povezati Trebinje i Cetinje, odnosno Hercegovinu i Crnu Goru. Izgradnja novih saobraćajnica bila je od posebnog značaja za Banovinu koja gotovo da nije imala željezničku infrastrukturu. Izgrađen je put Šavnik–Pljevlja, a počela je i izgradnja puteva Prijepolje – Bijelo Polje, Novi Pazar – Berane, Bioče–Kolašin, Cetinje–Virpazar, Ivanova Korita – Lovćen i drugi. Osim toga, izgrađeno je više desetina kilometara vodovoda, pošto je snabdijevanje pitkom vodom bilo jedan od najvećih problema Zetske banovine. Veliki broj čatrnja (cisterni) za vodu izgrađenih za vrijeme banovanja Petra Ivaniševića i danas se u narodu sreće pod nazivom „Perovače“. [23] Izgradnjom hotela i privlačenjem novih turista iz zemlje i inostranstva, kao i širenjem turističke ponude na unutrašnjost Banovine napravljeni su značajni koraci u pogledu razvoja turizma. Uzgojem novih kultura, kao što su limun i narandža, podizanjem novih i velikih zasada, naročito u okolini Bara, urađeno je mnogo i na razvoju voćarstva.[24] Neposredno nakon prijema kod kneza Pavla Karađorđevića 19. aprila 1939. izašao je ukaz o penzionisanju bana Petra Ivaniševića.[25]Na banskom mjestu naslijedio ga je Božidar Krstić. Po odlasku u penziju nastanio se u Beogradu, gdje je živio sa suprugom Vukosavom.[26]Tu je proveo period okupacije i živio do kraja života. Poslije Drugog svjetskog rata često je dolazio u svoje rodno selo Poljice.[27]Preminuo je 2. aprila 1961. i sahranjen je na Novom groblju u Beogradu.[28]

Bibliografija

uredi

Pred kraj života Petar Ivanišević napisao je memoare i predao ih na čuvanje u Srpsku akademiju nauka. Godine 2001. objavljeni su pod nazivom „Doživljaji i uspomene”. Ti memoari predstavljaju vrlo značajan i dragocjen izvor za istraživanje njegovog života. Svjedočanstvo su o jednoj generaciji koja je izgarala od napora da stvori državu na što širem srpskom etničkom prostoru, da oslobodi i ujedini srpski narod. Ta generacija je uspjela da ostvari svoje ideale, međutim, nakon nešto više od dvije decenije ona je doživjela ogromno razočaranje. Sve što je svojom rukom gradila, srušeno je pred njenim očima 1941.[29]Istoričari će u ovim memoarima nesumnjivo pronaći dragocjenu građu za kritičko osmatranje i ocjenjivanje pomenutog perioda, a ovaj rad im donekle može olakšati posao i poslužiti kao dobra smjernica za buduća istraživa.

Odlikovanja

uredi
  • Ukazom kralja Aleksandra I Karađorđevića od 27. januara 1922. odlikovan je ordenom Svetog Save IV reda za dotadašnji rad u prosvjeti.[30]
  • Šestog septembra 1937. povodom rođendana Petra II Karađorđevića, ukazom kraljevskog Namjesništva, Petar Ivanišević odlikovan je ordenom Svetog Save I reda. [31]

Vidi još

uredi

Reference

uredi
  1. ^ Risto Grđić, Uspomene, (Beograd: Filip Višnjić, 2012), str. 67.
  2. ^ P. Ivanišević, Doživljaji i uspomene...
  3. ^ Prosvetni glasnik, 1. januar 1903. Na prvoj stranici poslije korica nalazi se spisak saradnika lista, gdje se pominje i ime Petra Ivaniševića, đaka Filozofskog fakulteta Velike škole.
  4. ^ Prosvetni glasnik, 1. maj 1903, str. 602–610.
  5. ^ Radoš Trebješanin, „Nastavnici gimanzije u Leskovcu od 1879. do 1979. godine“, u: Leskovački zbornik, XXIV/1984, (Leskovac: Narodni muzej Leskovac, 1984), str. 477.
  6. ^ Banovi Kraljevine Jugoslavije: biografski leksikon, urednici: Momčilo Pavlović, Predrag Vajagić, Nebojša Stambolija, (Beograd: Institut za savremenu istoriju, Društvo istoričara Srbije „Stojan Novaković“, Društvo nastavnika istorije Bačke Palanke, 2019), str. 54.
  7. ^ Trećeg aprila 1908. Ivanišević je položio profesorski ispit za koji mu je prihvaćena tema Teorije o psihološkom supstratumu mišljenja. Prosvetni glasnik, 9. januar 1910, str. 865–867
  8. ^ Učitelj, br. 5, mart 1918.
  9. ^ Prosvetni glasnik, 1. jul 1920, str. 5.
  10. ^ Prosvetni glasnik, 1. oktobar 1923, str. 4.
  11. ^ Mile Ratković, Pisma mojim učenicima knj. 1, (Mostar: Klub pisaca „Abraševića”, 1967), str. 7.
  12. ^ Dragoslav Banjak i dr., Vijek gimnazije u Trebinju, (katalog), (Trebinje: Gimnazija Jovan Dučić, 2021), str. 5–7; Božo Madžar, „Osnivanje Gimnazije u Trebinju 1921. godine“, u: Trebinjska Gimnazija 1921–1971, (Trebinje: Odbor za proslavu 50-godišnjice Gimnazije 1971), str. 29–36; Zoran Mijanović, Hercegovina u prvoj Jugoslaviji 1918–1941, (katalog), (Trebinje: Muzej Hercegovine u Trebinju, 2018), str. 49–62.
  13. ^ Nedjeljko Kontić, „Iz istorije škole – akcije za proširenje Niže gimnazije u Veliku gimnaziju“, u: Trebinjska Gimnazija 1921–1971, (Trebinje: Odbor za proslavu 50-godišnjice Gimnazije 1971), str. 60–66; Dragoslav Banjak i dr., Vijek gimnazije u Trebinju..., str. 13.
  14. ^ Glas Trebinja, br. 1135, decembar 2021, str. 18–19.
  15. ^ Statistika izbora narodnih poslanika Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca održanih 18. marta 1923. godine, (Beograd: 1924); Banovi Kraljevine Jugoslavije..., str. 54; Draga Mastilović, Srpska elita iz Bosne i Hercegovine u političkom životu Kraljevine SHS/Jugoslavije (1918–1941), (doktorska disertacija, Univerzitet u Beogradu, Filozofski fakultet, 2014), 451–454; Todor Dutina, Draga Mastilović, Hercegovina kroz vijekove (prilozi za istoriju Hercegovine), (Bileća: SPKD Prosvjeta, 2012), str. 476.
  16. ^ Statistika izbora narodnih poslanika Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca održanih 8. februara 1925. godine, (Beograd: 1926), str. 67–69, 140–147, 152–157; Draga Mastilović, Srpska elita iz BiH..., str. 500.
  17. ^ Draga Mastilović, Hercegovina u Kraljevini Srba, Hrvata i Slovenaca (1918–1929), (Beograd: Filip Višnjić, 2009), str. 352; Banovi Kraljevine Jugoslavije..., str. 54.
  18. ^ P. Ivanišević, Doživljaji i uspomene..., str. 166.
  19. ^ Prosvetni glasnik, br. 10, oktobar 1928, god. XLIV, str. 933.
  20. ^ Statistika izbora narodnih poslanika za Prvu Jugoslovensku Narodnu Skupštinu održanih 8. novembra 1931. god., (Beograd: 1935), str. 7.
  21. ^ Statistika izbora narodnih poslanika za narodnu skupštinu Kraljevine Jugoslavije izvršenih 5 maja 1935. godine, (Beograd: 1938), str. passim.
  22. ^ Kopija ovog dokumenta iz Arhiva Jugoslavije čuva se u Muzeju Hercegovine u Trebinju.
  23. ^ Glas Trebinja, br. 1034., jul 2013, str. 30–31.
  24. ^ Banovi Kraljevine Jugoslavije..., str. 55
  25. ^ Kopija ovog dokumenta iz Arhiva Jugoslavije čuva se u Muzeju Hercegovine u Trebinju.
  26. ^ Vukosava Ivanišević (1887–1972), rođena Milosavljević, udala se za bana Petra Ivaniševića 25. februara 1937. Politika, 28. februar 1937
  27. ^ Po kazivanju Marka Ivaniševića, istoričara iz Ljubinja.
  28. ^ Vladimir Ivanišević, „Ivanišević, Petar“, u: Srpski biografski rečnik, tom 4, (Novi Sad: Matica srpska, 2009), str. 46.
  29. ^ P. Ivanišević, Doživljaji i uspomene..., str. 8.
  30. ^ Prosvetni glasnik, 10. januar 1922, god. 40, str. 15.
  31. ^ Vreme, 7. septembar 1937, str. 1.
Preuzeto iz „https://sr.wiki.x.io/w/index.php?title=Петар_Иванишевић&oldid=28502852”