Manastir Koporin

Manastir Koporin
Manastir Koporin
	Crkva Svetog Stefana
Opšte informacije
Opština	Velika Plana
Država	Srbija
Vreme nastanka	1389–1427.
Tip kulturnog dobra	spomenik kulture od velikog značaja
Vlasnik	manastir
Nadležna ustanova za zaštitu	Regionalni zavod za zaštitu spomenika kulture Smederevo
	spomenicikulture.org.rs/sr/kulturna-dobra/manastir-koporin-crkva-svetog-stefana

Manastir Koporin sa Crkvom Svetog Stefana je pravoslavni manastir koji pripada Eparhiji braničevskoj Srpske pravoslavne crkve. Nalazi se na obodu razuđenog gradskog naselja Velike Plane pri graničnom pojasu sa Smederevskom Palankom. Predstavlja nepokretno kulturno dobro kao spomenik kulture od velikog značaja.^[1]

Istorija

Manastirska crkva podignuta je za vreme vladavine despota Stefana (1389–1427) uz čiji portret je sačuvan natpis sa titulom despota koju je Stefan Lazarević stekao posle bitke kod Angore 1402. godine, na osnovu čega se datuje slikarstvo. O ktitoru kao i o vremenu podizanja hrama nema podataka. Bila je u ruševnom stanju do 1880. godine kada je počela prva obnova i dozidana joj je priprata. Kasnih pedesetih i tokom šezdesetih godina 20. veka rađena je konzervacija arhitekture i živopisa.

Kivot sa moštima despota Stefana

Velika obnova Braničevske eparhije u drugoj polovini 20. veka počinje sa episkopom Hrizostomom, koji je na tron episkopa braničevskih ustoličen 1952. godine. Velikim požrtvovanjem i misionarskom delatnošću (između ostalog, bio je dugogodišnji urednik svojevremeno mnogočitanog Pravoslavnog misionara), vladika Hrizostom uvećava monaštvo i obnavlja manastire. Već 1953. godine celo koporinsko bratstvo vladika Hrizostom premešta u manastir Tumane, a u koporinski manastir dovodi mlade i obrazovane monahe. Jedan od najbitnijih događaja za noviju sudbinu manastira bila je vladikina odluka o pretvaranju Koporina u ženski manastir. Godine 1958. u Koporin dolaze devet monahinja iz manastira Ćelije kod Valjeva. Za nastojateljicu je postavljena Sara Đuketić. Pod njenom upravom, a kasnije i mati Serafime Mihailović, druge igumanije, i današnje mati Agnije Marić, manastir Koporin doživljava svoju renesansu: nov konak je napravljen 1962, trpezarija 1966, zgrada adaptirana u konačište za narod 1969, glavni konak 1977, dozidan aneks trpezariji 1988, „Prokin konak“ 1997...

Sava Milosavljević je bio duhovnik manastira.

Prilikom zamene podnih ploča u hramu u toku 1977. godine, u severozapadnom uglu broda crkve, ispod freske na kojoj je prikazan Despot Stefan, pronađene su mošti koje su bile na dnu grobnice. Nakon detaljnog antropološkog i paleopatološkog pregleda, koji je izvršio poznati antropolog iz Londona Srboljub Živanović, zaključeno je da se radi o moštima Svetog despota Stefana. Kasnije je, detaljnim DNK analizama moštiju pronađenih u manastiru Manasija, utvrđeno da u Koporinu ipak nije bio sahranjen Sveti despot Stefan. Svečani prenos moštiju obavljen je oktobra 1989. godine.

Arhitektura crkve

Crkva po tipu pripada jednobrodnim, jednokupolnim građevinama, osnove sažetog upisanog krsta. Kube počiva na vitkom, osmostranom tamburu sa kockastim postoljem. U prostornom smislu podeljena je na oltarski prostor sa niskom polukružnom apsidom, naos i pripratu. Crkva je gotovo u celosti ozidana kamenom peščarom, dok je opeka korišćena veoma oskudno za izvođenje malobrojnih detalja. Ovakvo rešenje u vremenu kada dominira moravski trikonhos, ukazuje na uticaje raške arhitekture. Karakteristično za fasade ove crkve je da su veliki prozori na južnoj i severnoj fasadi zazidani, a da je umesto njih izveden samo po jedan uzan, a dugačak otvor. Najviše osvetljenja obezbeđuje se preko uzanih otvora na tamburu kupole koji se završavaju potkovičastim proširenjem u vrhu. Zapadna fasada oživljena je naglašenim podeonim vencem zabatno rešenim nad ulazom u hram iznad koga je okulus, a sa obe strane su niše sa prikazom Sv. Stefana i Sv. Jovana.

Živopis je samo delimično sačuvano i ne prati savremene tokove moravskog slikarstva, već je pomalo arhaično i nalik živopisu druge polovine 14. veka. Međutim, ovde ipak nalazimo zonu stojećih figura svetih ratnika, karakterističnu za monumentalno moravsko slikarstvo.