Eskimi
Eskimi (Inuiti i Jupici) su narod mongolske rase nastanjen na samom severu, najviše na arktičkim obalama Severne Amerike i Grenlandu. Ime Eskimi potiče od indijanske reči esquimantjik što prema jednoj od teorija znači „oni koji jedu sirovo meso“. Po spoljašnjem izgledu oni su narod manjeg rasta, žutosmeđe boje kože, crne kose i širokog lica. Žive u manjim društvenim skupinama patrijarhalnog karaktera. Leti stanuju u šatorima od krzna, a zimi u iglou, zimskoj kući, načinjenoj od ledenih i snežnih ploča, u obliku dve ili više kupola spojenih tunelom. Bave se lovom i ribolovom. Eskimski jezici su vrlo slični i po strukturi bliski jezicima američkih Indijanaca.
.jpg) Porodica Eskima | |
| Ukupna populacija | |
|---|---|
| oko 170.000 | |
| Regioni sa značajnom populacijom | |
 SAD | 54.761 (2000) |
 Kanada | 50.480 (2006) |
 Grenland | oko 50.000 |
 Danska | 18.563 (2007) |
 Rusija | 1.750 (2002) |
| Jezici | |
| eskimski jezici (ili jupičko-inuitski jezici) | |
| Religija | |
| šamanizam, animizam i hrišćanstvo | |
| Srodne etničke grupe | |
| Aleuti kulturno srodni: Čukči | |
Njihova književnost je ispunjena mitovima i narodnim pripovetkama. Pripovetke se dele na dve vrste: jedne pričaju o odnosima među ljudima, a druge o odnosima ljudi sa natprirodnim silama. Od eskimskih pisaca sa Grenlanda prvi roman napisao je Matijas Stork.
Podgrupe
uredi
Eskimi se dele na dve glavne grupe Inuite i Jupike, koje se dalje dele na veći broj manjih grupa:
- Inuiti
- Inupijati
- Zapadnokanadski Inuiti (Inuvijaluiti)
- Istočnokanadski Inuiti (Inuiti)
- Grenlandski Inuiti (Kalaliti)
- Jupici
- Juiti
- Centralnoaljaski Jupici
- Jugtuni (Jupici)
- Čevački Čupici (Čugtuni)
- Nunivački Čupici (Čugtuni)
- Sugpijati
Rana istorija
uredi
Inuiti su potomci takozvane tulske kulture, koja je emigrirala iz zapadne Aljaske oko 1000-te godine, i proširila se preko Arktika. Inuitska legenda govori o Tuniitima kao o džinovima, ljudima koji su bili viši i snažniji od Inuita. Istraživači veruju da su okolne kulture predale svoje običaje, alat, pse Inuitima, da bi im pomogli da se razviju. Do 1300. godine Inuiti su naselili zapad Grenlanda, da bi tokom istog došli do istoka.
Narod Tuniit je živeo u priobalju Ajvilika Sautemptona i okolnih priobalnih ostrva, sve do početka 20. veka. Bili su poznati kao Saldermuit. Njihova populacija je, bukvalno, bila rastrgnuta bolestima koje su dobili u kontaktu sa Evropljanima. Poslednji od njih su umrli u epidemiji gripa koju je doneo prolazeći kitolovački brod 1902. godine. Preživela je samo jedna žena i četvoro dece.[1][2] Ovu oblast od tada naseljavaju Inuiti. U Kanadi i Grenlandu Inuiti su se raširili skoro do samog severa, do granice živog rastinja i drveća. Na jugu su osnovane kulture američkih Indijanaca, tako da kultura i alat Inuita, koji ih je služio veoma dobro na severu, nije služio Indijancima na jugu. Inuiti su imali dobre trgovinske odnose sa jugom, ali kao i u svakom slučaju gde granica postoji, bilo je i uobičajenih agresivnih akcija.
Prvo kontakt sa pridošlicama iz Evrope je bio sa Vikinzima, koji su naselili Grenland i istražili istočnu obalu. Posle surove 1350. godine temperatura je počela naglo da opada tokom tog tzv. „malog ledenog doba“, i Inuiti su bili primorani da napuste njihova lovišta na Arktiku. Tako da je kitolov nestao na Kanadi i Arktiku, ali se održao na Aljasci. U bukvalnom smislu reči, gladovali su. Bez kitova izgubili su i ono najosnovnije, nisu mogli da prave alat i da grade kuće na isti način kao ranije.
Promena klime je naterala Inuite da se pomeraju ka jugu, tj. ka granici sa američkim Indijancima, koju oni nisu okupirali. Teško je reći da su Inuiti prestali da šire teritoriju. Postoje dokazi da su se i dalje pomerali na nove teritorije južnog Labradora u 17. veku, gde su počeli da stupaju u kontakte sa prvim američkim kolonijama.
Ime
urediIme Eskimi poreklom je iz indijanske reči esquimantjik, što znači „oni koji jedu živo meso“. Eskimi u lokalnim dijalektima sami sebe nazivaju Inuit, Innuit, Innuin, što jednostavno znači „ljudi“. Kod drugih susednih indijanskih plemena koja prema njima nisu gajili simpatije, nazivali su ih: En-na k'ié, što jednostavno znači neprijatelj.
Neka susedna plemena nazivala su ih Nottaway („zmije“), ili „Ultsehaga“ („robovi“).
Jezik
urediJezik Eskima pripada porodici eskimsko-aluetskih jezika, kojoj pripada zajedno sa jezikom naroda Aleuta. Eskimsko-aluetski jezici su grupa jezika kojom se na Grenlandu, Kanadi, Aljasci, u SAD i istočnom Sibiru služe Eskimi i Alueti. Aluetski jezik je slabo povezan sa eskimskim jezicima. Sastoji se od istočnih i zapadnih dijalekata, a danas tim dijalektima govori manje od 400 ljudi. Eskimski jezici imaju dve podgrupe: jupičku (pet jezika) - kojima se govori na poluostrvu Čukotka, u Sibiru, i severozapadnoj Aljasci, i inuitsku (inupijak-inuktitut-skup dijalekata) kojima se govori u arktičkoj Aljasci i Kanadi sve do obala Labradora i Grenlanda. Jupičkim jezicima danas govori oko 13.000 ljudi, dok inuitskim (inupijak-inuktitutskim) govori više od 10.000 ljudi, od kojih, skoro, polovina govori grenlandskim inuitskim jezikom.
Religija
urediHrišćanstvo
urediSibirski trgovci prvi su doneli pravoslavlje na Aljasku krajem 18. veka, krstili svoje žene i decu, i podizali prve crkve. Prvi pravoslavni monasi stigli su zajedno sa trgovcima iz Finske. Naročito je postao poznat starac German, koji je imao čudesan dar proricanja i isceljivanja, i bio je poznat kao zastupnik domorodaca, i kao iscelitelj. Pravoslavna misija najverovatnije bi potpuno nestala da se početkom 19. veka nije pojavio još jedan od čudesnih misionara koji su dolazili na Aljasku, otac Jovan Venijaminov.
Pravoslavna vera nastaje da živi na čelu sa Nikolajem, episkopom srpskog porekla, koji predvodi više od 25.000 vernika, četrdeset sveštenika, Seminarijum Svetog Germana Aljaskog u Kodijaku, tri katedrale i blizu sto crkava i kapela.
Šamanizam
urediSve grupe Inuita očuvale su svoja verovanja koja potiču od drevnih šamanskih kultova. Oni veruju u „ Majku more“ i“ Čoveka Meseca“, tako da svako živo biće ima dušu. Imaju mnogo verskih tabua, koji se odnose na lov i koji, ako se prekrše, mogu prouzrokovati štetu, doneti bolest i nesreću celoj zajednici. Obredi umirivanja duhova pre lova praktikuju se i danas, i uključuju plesove uz bubnjeve, pesme, i veruje se da sadrže čarobne obrede. Amajlije i talismani štite od duhova, a u zamenu se moraju poštovati određeni tabui, npr. neke životinje se ne smeju loviti i jesti. Izraz koji se obično koristi da bi se označile neke ideje, običaji i verovanja povezani su sa pojedincima-Šamanima, koji pokazuju magijske, ili duhovne moći.
Kultura
urediDruštvo
uredi
Eskimi žive u ekstremno teškim uslovima u kojima se može opstati jedino u složenoj zajednici, u kojoj se članovi mogu osloniti jedni na druge. Zbog ovoga, kod njih kao i kod Abenaka, postojalo je specijalno partnerstvo između dva muškarca. Njihov glavni zadatak je bio da međusobno štite jedan drugog, recimo na putu, i mogli su međusobno da dele žene. Ovde je sigurno i razlog zašto su samo najintimnije stvari privatno vlasništvo.
Eskimi su organizovani u malim bandama, a muški i ženski poslovi su strogo podeljeni. Posao muškarca je da izgradi dom i da ide u lov, a na ženi je da vodi domaćinstvo. Vođa ovakve grupe mora biti sposobna osoba i odgovoran da podrži svoju grupu, ali u svakom trenutku mora biti sposoban da obezbedi hranu.
Eskimi poznaju i organizaciju plemena, ali u većini slučajeva to pleme nije sasvim izgrađeno. Nazivi ovih zajednica se završavaju na -miut (izg. mjut) u značenju „ ljudi odavde“, ili „ ljudi odande“. ovakve grupe kao „ ljudi odavde“ često se pojavljuju na sasvim drugim mestima i lokacijama od onih na kojima su viđeni prvi put.
Podela Eskima, stoga je, kaže Marsel Maus, najpravilnija po staništima. On u svojoj „ Sociologiji i Antropologiji II"nabraja 80 naselja samo u distriktu Koskovim na Aljasci. Od ovih 80, samo 2 ne pripadaju Eskimima, a to su misija Bethel i Vinihsejl, sela Ignalik indijanaca.
Lov i ribolov
urediDomovina Eskima je Tundra, niska, ravna, bezdrvna, permanentno smrznuta trava, osim par inči površine tokom letnje sezone. Oni su lovci Karibua i morskih sisara(tuljana, morževa i kitova)i ribari na rekama i obalama mora. Zavisno od sezone, Eskimske grupe tumaraju u potrazi za određenom vrstom hrane. Tokom kasnog proleća i leta oni su u lovu na krda Karibua, ubijajući ih prilikom prelazaka preko reka. Značajan je podatak da jedina hrana koja je biljnog porekla, potiče iz želuca ovih životinja. Riba se lovi na razne načine, osobito dok ide uzvodno zbog mrešćenja. Lovi se mrežama ili vršama. Zimi Eskimi love Tuljane na zamrznutom okeanu, što je tipično za grupe na središnjem delu severne Kanade. U ledu se buše rupe na koje tuljani dolaze zbog vazduha. Prilikom ovakvog lova se koriste i psi, da bi ih nanjušili. Lovac čeka sa harpunom s otrovnom vrškom, često i nekoliko sati na ciči zimi. Na Grenlandu i zapadnoj Aljasci, gde led nije potpuno okovao more, tuljani i moržovi proviruju, zbog vazduha između plovećih santi. Eskimski lovac stajao bi na ledenoj santi, ili kajaku, i čekao priliku da pošalje svoj harpun prema jadnoj životinji. U skorije vreme Eskimi umesto harpuna koriste moderno oružje, puške i pištolje.
Eskimski pas
urediVrsta lovačkih zaprežnih pasa koja živi u blizini arktičkog kruga. Neki veruju da je on predstavnik čiste rase stare 25000-50000 godina, a drugi da je potomak vuka. Snažne je građe i krupnih kostiju. Visok je oko 51-64 cm, i težak od 30-39 kg. Njegova dugačka nepromočiva dlaka pokriva gusto vunasto donje krzno.
Reference
uredi- ^ „Aboriginal 7 - Life in Canada”. Library and Archives Canada. Arhivirano iz originala 04. 08. 2012. g. Pristupljeno 21. 3. 2008.
- ^ Briggs, Jean L.; J. Garth Taylor. „The Canadian Encyclopedia: Sadlermiut Inuit”. Historica Foundation of Canada. Arhivirano iz originala 01. 10. 2011. g. Pristupljeno 2008-03-21.
