Gusle

Veština izrade gusala
Veština izrade gusala
	Gusle u Etnografskom muzeju Crne Gore na Cetinju
Nematerijalno kulturno nasleđe
Region	Crna Gora

Pevanje uz gusle
Pevanje uz gusle
	Gusle Vuka Karadžića (Muzej Vuka i Dositeja)
Nematerijalno kulturno nasleđe
Region	Srbija
Zajednica	Srpski narod
Predlagač	Opština Vrbas
Datum upisa	18. jun 2012.
Svetska baština Uneska
Lista upisa	Unesko
Unesko oznaka	1377
Datum upisa	2. decembar 2018.
Lokacija upisa	Singing to the accompaniment of the Gusle
Veb sajt	http://nkns.rs/cyr

Gusle
	Srpske gusle
Klasifikacija	gudački instrumenti

Gusle ( Gusle — primer) narodni su srpski gudački instrument. Ovaj instrument ima jednu, ili eventualno dve žice. Najčešće su napravljene od javorovog drveta. Kao jednožičani instrument, gusle se sreću u Crnoj Gori, Bosni, Hercegovini, Dalmaciji i Srbiji. Gusle iz Like i Bosanske Krajine uglavnom imaju dve žice.

Žice su napravljene od trideset upredenih konjskih dlaka, kao što je slučaj i sa strunom gudala. Gudalo se koristi tako što se povlači po zategnutim žicama, proizvodeći oštar i dramatičan zvuk, koji je izuzetno ekspresivan. Gusle spadaju u instrumente za koje je potrebno veliko umeće sviranja. Same gusle sastoje se od muzičke kutije koja je presvučena životinjskom kožom na koju se nadovezuje dugačak vrat na čijem završetku je izrezbarena životinjska (najčešće konjska) ili ptičija (najčešće orao ili soko) glava.

Pri sviranju, telo gusala se polaže na kolena (u krilo), dok dugačak vrat pridržava dlan jedne ruke.

Gusle su igrale važnu ulogu u istoriji srpske epske poezije budući da su guslari — narodni pevači, opevali događaje iz nacionalne istorije vekovima, sve dok ti tekstovi nisu konačno zapisani. Većina pesama govori o vremenima otomanske vladavine i nacionalne borbe za nezavisnost. Naporima Vuka Karadžića mnoge srpske epske pesme zapisane su i sačuvane već u ranom 19. veku. U nekim knjigama i publikacijama se spominje podatak da su srpske gusle dočekale Fridriha Prvog Barbarosu kada se u 12. veku sastao u Nišu sa srpskim vladarom Stefanom Nemanjom, gde mu je Nemanja ponudio pomoć srpske države u krstaškom ratu. Kažu da je Barbarosa bio zadivljen zvukom gusala i pjevanjem uz njih, pa se mnogo interesovao oko pojedinosti vezanih za gusle.

Gusle, kao stepski instrument, daljim poreklom potiču iz srednje Azije. Srbi, kao jedno od slovenskih plemena stepskog porekla, doveli su ovaj instrument na prostor jugoistočne Evrope. Njeni najsrodniji instrumenti su morinhur i igil. Na vrhu gusala je često konjska ili jarčeva glava kao simbol stočarstva i nomadskih naroda, dok je gudalo najčešće izrađeno u obliku zmije, kao simbol gorštačke ljutine. Kasnije se na guslama sreću likovi nacionalnih junaka, a nije slučajno što se prave od javora, jer javor kao drvo ima simboliku u srpskoj prethrišćanskoj religiji i označavao je kult predaka. Takođe se uz gusle slave preci.

Gusle se još sreću i u Siriji, a kod Lužičkih Srba se sreće gudački instrument sa tri žice pod nazivom husle. Takođe, Srbi koji su menjali veru i primali islam, bili su zadržali običaj opevavanja svojih muslimanskih junaka uz gusle. Danas se ovaj običaj kod njih gotovo izgubio.

Pevanje uz gusle je upisano novembra 2018. godine na Uneskovu Reprezentativnu listu nematerijalnog kulturnog nasleđa čovečanstva.^[1]^[2]^[3]

Građa instrumenta

Delovi gusala:

Varjača — zvučno telo — izdubljeno drvo preko koga je nategnuta jagnjeća, zečja ili jareća koža na kojoj je na sredini napravljena perforacija radi zvučnosti instrumenta.
Držač se sastoji od «vrata» i «glave». «Glava» je sam vrh gusala i obično je vrlo bogato ukrašena, može biti izrezbaren lik čoveka, konja, ptice itd, dok je «vrat» deo za koji guslar drži gusle, dok drugom rukom gudalom prelazi preko nategnutih struna.
Strune su napravljene od dlaka iz konjskog repa.
Oputa — deo za koji je struna pričvršćena pri dnu gusala.
Kočić ili krčalo — nalazi se između «glave» i «drška» i na njega se namotava struna.
Konj ili konjić — komadić drveta koji odvaja strunu od zvučnog dela. Nalazi se između «opute» i perforacije, a može biti do «tri prsta» visine.
Lučac — gudalo napravljeno od prirodno zakrivljene grane i strune od konjske dlake.

Tipovi gusala:

Hercegovački tip — visoko postavljene žice
Dubrovački tip — nisko postavljene i duže žice
Krajiški tip — sa dve strune

Istorija instrumenta

Naziv „gusle” dolazi od praslavenske reči „gǫdsli” što znači „žica”.

Prva beleška o guslama među Južnim Slovenima dolazi od Vizantinaca, iz prve polovine VII veka, kada su uhvaćena „dva špijuna koja kod sebe nisu imali oružje, već samo drvena instrumenta”^[4]

Znameniti guslari — pevači srpskih narodnih pesama

Tešan Podrugović iz sela Kazanci kod Gacka, Hercegovina
Filip Višnjić, rodom iz sela Gornja Trnova (Gornja), opština Ugljevik
Leka Mastilović, morački uskok rodom iz sela Izgori kod Gacka u Hercegovini
Starac Milija iz Kolašina
Starac Raško iz Kolašina
Đuro Milutinović, slepi guslar
Stojan Hajduk, Hercegovac
Jevrem Ušćumlić, iz sela Unač-Piva
Anđelko Vuković s Kosova
Borko Mijajlović, narodni guslar iz Srbije, selo Pločnik
Milovan Tomović, narodni guslar iz Lijeve Rijeke, Crna Gora
Dušan Dobričanin, narodni guslar iz Srbije, Kuršumlija
Đorđije Koprivica, narodni Guslar iz Banjana, živi u Beogradu
Milomir Miljanić, narodni guslar iz Banjana, živi u Beogradu
Dušan Doderović, narodni guslar iz Srbije iz sela Marovca, živi u Leskovcu
Petar Perunović Perun
Sava Z. Stanišić, srpski guslar rodom sa Metohije
Budimir Čavić, srpski guslar rodom iz sela Kakmuža kod Pljevalja
Zoran Plemić, narodni guslar sa Romanije
Branko Perović, narodni guslar iz Nikšića
Ljubomir Ljubo Pavlović, guslar iz Kule, rodom sa Kupresa
Stojan Šipčić, narodni guslar iz Male Crne Gore živi u Nikšiću
Đuro Krsmanović, narodni guslar sa Slatine živi u Nikšiću
Neđeljko Crnjak, narodni guslar iz Sarajeva
Stevan Mišo Popović, narodni guslar iz Cuca živi u Nikšiću
Kostadin Kosta Plakalović, narodni guslar sa Romanije
Janko Ćusić, guslar iz Livanjskog polja
Zoran Samardžić, guslar iz Vrbasa
Draško Malidžan, narodni guslar rodom iz Pljevalja, živi u Beogradu
Milorad Mišo Vujović
Boško Vujačić
Milivoje Mujo Nikčević
Vojo Radusinović, narodni guslar iz Crne Gore
Savo Kontić, narodni guslar
Vojislav Bajo Stanišić, narodni guslar iz Dobrilovine, živi u Beogradu
Dragan Malidžan, narodni guslar iz Pljevalja, živi u Beogradu
Nikola Mojsilović, narodni guslar iz Srbije iz Kuršumlije, živi u Beogradu
Draško Magdelinić, narodni guslar rodom iz Bogaja, živi u Beogradu
Ismet Kukuljac, narodni guslar rodom iz Komarana, živi u Prijepolju
Vukojica Sandić, predsednik društva guslara
Vukota Govedarica, narodni guslar rodom iz Gacka, predsednik Guslarskog društva „Tešan Podrugović” Gacko
Miloš Lovćenski, jedini u Rusiji guslar i zvanični izvođač autentičnog folklora Južnih Slovena,poreklom iz Crne Gore, živi u Rusiji ^[5]^[6]^[7]^[8]

Galerija

Gusle sa gudalom napravljene od javorovog drveta. Deo su zbirke muzičkih instrumenata Narodnog muzeja u Leskovcu.
Gusle iz zbirke Etnološkog odeljenja Muzeja Vojvodine u Novom Sadu
Kamene gusle u Muzeju Jugoslavije
Detalj kamenih gusala u Muzeju Jugoslavije
Detalj kamenih gusala u Muzeju Jugoslavije
Gusle iz kolekcija legata Radoslava Bratića, Adligat
Mihajlo Tomić: Slepi guslar (Muzej Vuka i Dositeja)
Nemanja - ilustrovan list za pouku i zabavu (1887) sa guslarom na naslovnici
Gusle porodice Obrenović, javorovo drvo, životinjska koža, dlaka konjskog repa, drvorezba, dužina 70 cm, otvor 17×26 cm, dužina gudala 60 cm, ne pre 1882. (zbog kraljevskog grba Obrenovića). Ovaj instrument se nalazi u zbirci manastira Vraćevšnica
Srpski guslar sa Pešteri