Vodopadi Stare planine

Stara planina, ili Balkan planina ili Balkan, pripada sistemu Balkanskih planina koje se pružaju od Crnog mora na istoku, pa sve do Vrške čuke na zapadu. Dužina ovog planinskog sistema iznosi 530 km. Najviša tačka Stare planine je vrh Botev (2.376 m n.v). U potrazi za skrivenim draguljima prirode, na brzim, ali kratkim planinskim rekama, turisti se upuštaju u avanturu od koje zastaje dah. Od bezbednih i pristupačnih, do potpuno izolovanih vodopada.

Postoji podatak da se na Staroj planini nalazi najveća serija vodopada u Srbiji. Od celokupnog spiska vodopada u Srbiji gotovo svaki treći je na ovoj planini. Godinama su ovi istinski biseri Srbije bili sakriveni od javnosti. Razloga je više. Neki od njih su i ti što je samo područje Stare planine slabo naseljeno i krajnje zabačeni kutak zemlje, koji je današnja civilizacija, izgleda, zaboravila. Gotovo svi tereni na kojima se nalaze vodopadi su izuzetno nepristupačni i do njih uglavnom mogu doći samo iskusni planinari i avanturisti.

Prve pionirske pokušaje istraživanja i snimanja vodopada Stare planine pokrenuo je Vladimir Manić, učitelj iz Niša i poznati autor dokumentarnih filmova o Staroj planini. Devedesetih godina 20. veka snimajući materijale za svoj dokumentarni film "Visok" on obilazi celokupno područje Stare planine u Srbiji i nailazi na neverovatna otkrića koja su ubrzo postala dostupna javnosti čim su objavljeni ti video materijali.Pešice sa svojim saradnicima, krstareći po divljim prostorima planine u slivu Toplodolske reke on nailazi na seriju velikih vodopada. Tako 1995. godine otkriva i prvi put u javnosti predstavlja "Kurtulski vodopad" (27 m) a godinu dana kasnije i "Čunguljski vodopad" (42 m). U maju 2002. godine Manić kruniše svoj uspeh pronašavši "Piljski vodopad" (65 m)za koji mnogi smatraju da je jedan od najvećih u Srbiji. Svoje avanture i priču o tim vremenima i otkrivanju vodopada Stare planine on obrađuje u svom najnovijem dokumentarnom filmu "Biseri Stare planine" koji bi trebalo da bude objavljen 2017. godine.^[1] Kad je reč o štampanim izdanjima, najviše informacija o vodopadima Stare planine možete videti u knjizi "Vodopadi Srbije" Dragovana Stojadinovića koji je obišao skoro sve poznate vodopade Stare planine, organizovao merenja (Koprenski 103m i Kaluđerski 232m) i na izuzetno atraktivan i profesionalan način opisao ove istinske bisere.^[2]

Sledi spisak vodopada Stare Planine.^[2]

Vodopad Tupavica

U blizini sela Dojkinci, na Dojkinačkoj reci je vodopad Tupavica. Na nadmorskoj visini od 1050 metara, izuzetne lepote i visine do 25 metara spada u najlepše vodopade Srbije. Tokom zime ima izgled zavese od ledenica, a tokom proleća i leta se slapovi vode stropoštavaju niz liticu od peščara. Najprisupačniji je od svih vodopada na Staroj planini, a od Dojkinaca je udaljen sat i po vremena lagane šetnje.

Vodopad Tupavica

Vodopad Bigar

Na putu ka Pirotu, u blizini mesta Kalna protiče potok Bigar. Na mestu gde se uliva u Stanjinsku reku formira se vodopad Bigar. Ime je dobio po šupljikavoj steni preko koje se sliva, a visine je 35 metara. U prošlosti je predstavljao omiljeno izletište meštana okolnih sela, a danas ga rado obilaze ljubitelji prirode i van turizma. U blizini je manastir Svetog Onurfija iz 18. veka, ali i tri jezera sa niskim kaskadama.

Bigarski vodopad

Vodopad Čunguljski skok

Na devet kilometara od sela Topli Do, na Toplodolskoj reci je Čunguljski vodopad na oko 1.180 metara nadmorske visine. Nazvan po planinskom vrhu Čungulj, visine 1.692 mnv, u čijem se podnožju nalazi. Otkrio ga je 1996. godine Vladimir Manić, učitelj iz Niša sa svojom ekipom saradnika snimajući materijale za svoj dokumentarni film "Visok". Godine 2002. Manić je poveo svog prijatelja, alpinistu iz Niša Branislava Anđelkovića, da izmeri vodopad. Po Anđelkoviću visina vodopad je 42 metara. Ovaj istinski biser planine mnogi smatraju jednim od najlepših na Staroj planini.^[1].

Čunguljski vodopad je karakterističan po godišnjem usecanju u stene za centimetar, na šta utiču jake i brze bujice koje nastaju prilikom otapanja snega. Danas njegova visina iznosi 42 metara.

Čanguljanski skok

Piljski vodopad

U okolini sela Topli Do smešten je i Piljski vodopad, koga čine donji i gornji. Gornji Pilj je manje istražen zbog nepristupačnog terena i nadmorske visine od 1.370 metara. Donji Pilj je smešten na 1.170 metara nadmorske visine, ispod istoimenog vrha i sastoji se od dve kaskade. Zauzima treće mesto po visini vodopada Srbije, sa svojih 65 metara. Otkrio ga je Vladimir Manić 2002. godine, poznati autor dokumentarnih filmova sa grupom planinara iz Niša snimajući materijale za svoj dokumentarni film "Visok" i od tada je usputna stanica za sve ljubitelje prirode koji dođu u ove krajeve.

Vodopad Kaluđerski skok

U blizini sela Topli Do, ispod najvišeg vrha Stare planine – Midžor (2.169 m nmv) je vodopad Kaluđerski skok. Krasi Kaluđersku, koja je pritoka Rakitske od koje dalje sa Javorskom nastaje Toplodolska reka. Visok je impozantnih 232 metara, što ga čini najvišim u zemlji, na 1.600 metara nadmorske visine. Zbog nepristupačnosti terena, moguće ga je posetiti samo sa punom planinarskom opremom u rano proleće, kada su pojedini predeli još uvek prekriveni snegom. U toku leta, okruženje vodopada zarasta u gustu vegetaciju, što uz strme strane predstavlja prepreku čak i iskusnim planinarima.

Kaluđerski skok1

Koprenski vodopad

Na Jelovičkoj reci ispod vrha Kopren (1.963 m nmv) je Koprenski vodopad. Skriven na neprohodnom terenu, tokom leta obrastao bujnom vegetacijom a tokom zime pokriven snežnim smetovima. Visok 103 metara, sa prosečnim padom od 56 stepeni na kaskadama, smešten na 1.820 metara nadmorske visine. Spada među najviše u Srbiji.

Postoje tačno ucrtane koordinate svakog od navedenih vodpada]] ali se ne preporučuje indiviualno obilaženje. Planinarsko društvo i Turistička Organizacija Pirota nude posetu vodopadima Stare planine u pratnji iskusnih planinara.