Bosančica

Bosančica je jedan od novijih naziva za srednjovekovnu ćirilicu na prostoru Bosne. Naziv pisma potiče iz vremena uprave Benjamina Kalaja Bosnom i Hercegovinom.

Bosančica.

Ono što se naziva bosančicom jeste varijanta brzopisa ćirilice koja je prenete iz Srbije u Bosnu u vreme vladavine Tvrtka I Kotromanića.

U bugarskim zemljama bosančica je ušla u 17–18. veku kao rezultat takozvane katoličke propagande u bugarskim zemljama. U to vreme ova abeceda je poznata kao srpsko pismo. Ovo je abeceda ilirskog jezika.

U srednjem veku, na prostoru Bosne i Hercegovine korišćena je isključivo ćirilica kao oruđe pismenosti (sve povelje i pisma bosanskih srednjovekovnih vladara i velikaša su na ćiriličnom pismu). Ovakva situacija se nastavila i nakon osmanskog osvajanja bosansko-hercegovačkih oblasti: i pravoslavci i katolici i muslimani pisali su u čitavoj Bosni i Hercegovini samo ćirilicom, koja je dobila izvesne lokalne osobine (bosanska ćirilica) mada te osobine nisu dovoljne da bi se lokalna ćirilica smatrala posebnom redakcijom ćiriličnog pisma. Fra Luka Karagić je 1737. jednim raspisom čak izrično zabranjivao franjevcima upotrebu latinice.

Bunjevački biskup kaločki, Ivan Antunović, u knjizi "Razprava podunavskih i potisanskih Bunjevcih i Šokcih...", Beč 1882, na str.162. u fusnoti donosi taj podatak: "... Gdikoji naših starih cirkulara i sada se još nalaze ćirilicom pisani. Ja sam u Erdelju u Alvinskom arkivu samostanskom čitao kontrakte medju redovnici i gradjani (bugari) ćirilicom (tako zvanom bosanskom) pisane. Jedna okružnica provincijala o. Luke Karagića dd.1736 I. Julii puncto 6. ovako naređuje: (sljedi tekst na latinskom, a potom prevod): Nalaže se... svim pojedinim Otcem da ma koji god pisao bude komu mu drago pismo na ilirskom jeziku, neka to piše jedino ilirskim ćirilskim pismenom i neusuđuje se itko ilirske riči latinicom izraziti. Te ako bi tko inače činio, takav čim se pronađe, nek se podvrgne okaranju i postu..." Potrebno je naglasiti da u originalu nema hrvatskog naziva za ilirski jezik, i da je to prevod, stavljen u zagradu od strane biskupa Antunovića, jer je to period kada se već polako dešava etnogeneza Bunjevaca u Hrvate. Tek pred kraj XVIII veka, u tešnjim vezama sa Dalmacijom i Hrvatskom, franjevci sve više usvajaju latinicu, da bi je od 19. veka potpuno primili. U 19. veku Hrvati u Bosni i Hercegovini počinju da koriste isključivo latinicu, dok ćirilica ostaje u upotrebi kod pravoslavnih Srba i dobrim delom kod lokalnih muslimana (mada se tokom ovog stoleća upotreba ćirilice sve više poistovećuje sa srpskom nacionalnom pripadnošću, zbog čega mnogi muslimani vremenom napuštaju njenu upotrebu i poput Hrvata prelaze na latinicu). Bosanski franjevci su zadržali ćirilicu, ali da se njihove knjige razlikuju od kaluđerskih (pravoslavnih) uveli su 5-6 slova latinice.

Bosančica u 19. veku i dalje

Ćiro Truhelka, kroatizirani Čeh, hrvatski arheolog i istoričar umjetnosti (1865—1942) prvi daje naziv ovoj ćirilici, bosančica, da bi lakše lansirao falsifikat da je natpis povelje kulina Bana na hrvatskom jeziku, iako je veliki hrvatski naučnik Vatroslav Jagić priznao da je čuvena povelja bana Kulina u ćirilićnom pismu i na srpskom jeziku. Vatroslav Jagić u knjizi "Historija književnosti naroda hrvatskoga i srbskoga", 1867. Zagreb, na 142. str. piše: "...da nije moguće vjerovati da nebi bili u Bosni, Zahumlju, Diokleciji itd. već davna prije Kulina bana počeli pisati ćirilicom, a narodniem jezikom srbskim."

Bosančica je u austrougarsko vreme smišljen naziv za ćirilicu kojom se u srednjem veku i u turskom periodu pisalo u Bosni, Hercegovini i, delom, u susednoj Dalmaciji. Naziv je smišljen u vreme uprave Benjamina Kalaja u Bosni i Hercegovini (Kalaj je bio predsednik Zemaljske vlade Bosne i Hercegovine od 1883. do 1903. godine, u svojstvu zajedničkog austrougarskog ministra finansija). Da bi stao na put srpskom nacionalizmu u Bosni i Hercegovini, Kalaj je lansirao projekat "bosanske" narodnosti, koji je predstavljao istoriju i kulturu podneblja (kroz školski sistem i druge metode) kao potpuno odvojene razvoje od istorije i kulture Srba. Ovaj pristup desrbizacije samo je dodatno razdražio srpski i hrvatski nacionalizam (jer je osim srpstva ujedno negirao i hrvatstvo Bosne, propagirajući umesto njih posebnost), a pustio je korene jedino među lokalnim muslimanima. U okviru Kalajevog srbofobnog projekta „bosanske“ narodnosti, naziv "bosančica" je upotrebljen s namerom da bi se potisnuo termin „srpsko pismo“ koji se za ćirilicu najčešće koristio u lokalnim istorijskim dokumentima. Opravdanje je nađeno za izvesne osobenosti ćiriličnog pisma u Bosni, mada tih osobenosti ima i u drugim zemljama gde se pisalo ćirilicom. Bez obzira na karakter njegovog porekla (politički i propagandni), naziv „bosančica“ je nastavio da se koristi u nekim nezvaničnim publikacijama na prostoru bivše Jugoslavije sve do raspada SFRJ. Od 1918. godine na dalje, „bosančica“ je nastavila da se koristi od strane hrvatskih nacionalista kao svojevrstan dokaz da Bosna nije bila naseljena Srbima niti kulturno vezana za Srbe ("Bosančica“ je takođe proglašena u istim krugovima za "hrvatsko pismo" i "hrvatsku ćirilicu", u cilju dokazivanja hrvatstva Bosne), a nakon raspada SFRJ „bosančica“ je dobila novi život među Bošnjacima kao jedan od dokaza duboke istorijske posebnosti bošnjačkog jezika.

Vidi još

• Srpska ćirilica
• Ćirilica

Literatura

• Antunović, Ivan (1882). Razprava podunavskih i potisanskih Bunjevcih i Šokcih (PDF). Beč. str. 162. Arhivirano iz originala (PDF) 4. 3. 2016. g. Pristupljeno 21. 5. 2015. 
• Tomanović, Lazar (2018). Memoari. CID, Podgorica. 

Spoljašnje veze

• Vladimir Ćorović: Književnost u Bosni i Hercegovini