Bobovac

Bobovac je jedna od najznačajnijih tvrđava srpske srednjovekovne države u Bosni, koja je sa Kraljevom Sutjeskom činila prestonicu još od doba Stefana II Kotromanića. Početkom XV veka gradska crkva je prerađena kao kraljevska grobnica i u njoj su sahranjeni poslednji vladari iz dinastije Kotromanića, izuzev Stefana Tomaševića. Danas ima vrlo malo nadzemnih ostataka, nekada moćne utvrde koja se nalazila nedaleko od današnjeg Vareša. Nekadašnja kraljevska grobnica je obnovljena, ali postoje velike sumnje u autentičnost obnovljenog objekta.

Položaj Bobovca

Bobovac je podignut na strmoj i stepenastoj padini većeg planinskog masiva, a podnožje kose na kojoj se nalazi je sa tri strane opkoljeno Mijakovskom rekom i Bukovicom koje se pod njim spajaju. Iako su i Mijakovska reka i Bukovica samo rečice, one nikada ne presušuju što je dodatno otežavalo mogućnost duže opsade grada.

Tvrđavi je moguće prići iz dva pravca:

od Kraljeve Sutjeske strmim i neravnim putem (5 km)
Od Vareša makadamskim putem do sela Dragovića i odatle uskom stazom do tvrđave (1 km)

Prošlost Bobovca

Tvrđavu je podigao ban Stefan II Kotromanić u prvoj polovini XIV veka, a prvi sačuvani pomen Bobovca je datiran u 1349. godinu. Od svog nastanka, pa skoro do samog kraja srednjovekovne države u Bosni Bobovac je činio utvrđeni deo prestonice. Drugi deo prestonice činio je dvorac u Kraljevoj Sutjesci (udaljenoj 5km) koji nije bio utvrđen. Od nastanka kraljevine u njemu su se čuvale krunske dragocenosti odnosno kraljevski venac. Značaj Bobovca je dodatno pojačan početkom XV veka, kada je stara crkva u tvrđavi prerađena u kraljevsku grobnicu dinastije Kotromanića, najverovatnije po nalogu kralja Stefana Ostoje. Poslednji despot Srbije i kralj Bosne Stefan Tomašević (1459, 1461-1463) je zbog opasnosti od Turaka premestio prestonicu na zapad u Jajce. Turci su nakon osvajanja Bobovca razrušili veći deo grada, ali su ga obnovili kada su se učvrstili u ovim krajevima. Stalna vojna postava postojala je u njemu sve do 1626. godine kada je tvrđava izgubila svoj strateški značaj, pošto se našla duboko u unutrašnjosti Otomanske imperije i od tada je prepuštena zubu vremena.

U svojoj istoriji Bobovac je doživeo tri opsade:

1350. - Tokom sukoba sa Stefanom II grad je neuspešno opseo car Stefan Dušan.
1407. - Mađari osvajaju u septembru grad u pokušaju da na presto vrate svog kandidata Stefana Ostoju.
1463. - Turci opsedaju i osvajaju tvrđavu čime je srednjovekovna država u Bosni prestala da postoji.

Pad Bobovca (19. maj - 21. maj)

Turci su svoju opsadu otpočeli 19. maja 1463. godine, a već tri dana kasnije zauzeli su grad. Brzo tursko osvajanje Bobovca iznenadio je i demoralisao celokupnu tadašnju Bosnu. Najtvrđi grad tadašnje Bosne, za koji se smatralo da je praktično neosvojiv i da može izdržati i dvogodišnju opsadu ako zatreba, grad koji nije uspeo da osvoji ni car Dušan Silni pred kojim je i Ser poklekao, pao je pred Turcima nakon samo tri dana borbe.

Nakon što se vest o padu Bobovca pročula, veći deo gradova (Visoko,...) je bez borbe otvorio kapije i predao se Turcima. Vest je iznenadila i kralja Stefana Tomaševića koji se nadao da će Bobovac zadržati Turke dovoljno dugo da on uspe da sakupi vojsku i dobije pomoć sa Zapada za odbranu Bosne. Tomašević je zbog toga bio primoran da se sa malobrojnom posadom Ključa suprotstavi Turcima, kojima je nakon obećanja da će on i posada biti pošteđeni predao grad (kao što je učinio sa Smederevom 1459. godine). Međutim, čim su Turci ušli u grad poslednjem kralju Bosne je na licu mesta odrubljena glava.

Danas nije poznato šta je bio uzrok brzog pada Bobovca i o tome postoje dve verzije. Prema prvoj, Turci su uz pomoć topova koje im je napravio Nemac Jerg (nem. Jörg) iz Nirnberga razrušili gradske bedeme i uspele da zauzmu grad i pored lavovskog otpora branilaca. Prema drugoj, Turcima je grad predao knez Radak koji je bio zapovednik grada, pošto mu je obećana velika nagrada, ali je i on, poput Stefana Tomaševića, odmah po predaji grada pogubljen.

Izgled Bobovca

Bobovac se sastoji od Gornjeg grada i Donjeg grada sa velikom Donžon kulom na najvišoj tački tvrđave. Donji grad je poligonalnog oblika i prostire se na terasici koja je nekih 20 m niža od Gornjeg grada sa oko 40 m u dužinu i 25 m u širinu.

Kraljevska grobnica

Kraljevska grobnica odnosno grobna crkva je jednobrodna sa apsidom, rađena najverovatnije u gotskom stilu. Dužina narteksa je 8 m i u njoj su prema apsidi smeštene pregrade za kraljevske grobnice, dok je apsida dugačka 5 m. Nadgrobne ploče su rađene od crvenog mermera i ispod njih su sahranjeni:

Cela crkva je živopisana i poseduje tri zvona.

Tokom vekova je Bobovac, kao mesto na kome su se čuvale krunske dragocenosti, bio meta lovaca na blago. Tokom vremena su nadgrobne ploče polupane i mogle su se naći širom Bobovca, a kosti nekadašnjih vladara ovih krajeva su ispreturane u potrazi za dragocenostima. Zub vremena je skoro u potpunosti uništio kraljevsku grobnicu, ali veliki broj nađenih komada maltera sa delovima fresaka, kao i ostaci fresaka pri dnu zidova jasno svedoče o bogatom živopisu koji je crkva imala. Neposredno pored crkve pronađena su tri zvona koja su pred najezdom Turaka skinuta sa crkve i zakopana. Crkva je danas rekonstruisana i predstavlja mauzolej Kotromanića, ali u naučnoj javnosti ima onih koji osporavaju njenu autentičnost.

Kraljevski dvorac

U gradu se nalazi dvorac banova i kraljeva iz dinastije Kotromanića. Proteže se na tri terase:

Na donjoj se nalazi prostrano dvorište sa nekoliko manjih zgrada
Na srednjoj se nalazi donja ili velika dvorska palata sa predvorjem
Na gornjoj se nalazi Donžon kula sa dve palate i manjim dvorištem.

Literatura

Ćirković, Sima (1964). Istorija srednjovekovne bosanske države. Beograd: Srpska književna zadruga.
Šabanović, Hazim (1959). Bosanski pašaluk: Postanak i upravna podjela. Sarajevo: Naučno društvo Bosne i Hercegovine.

Spoljašnje veze

Mediji vezani za članak Bobovac na Vikimedijinoj ostavi