Bali Kombetar

Ne poistovećivati sa Partijom albanskog narodnog fronta.

Bali Kombetar (alb. Balli Kombëtar — Narodni front) bila je albanska nacionalistička, fašistička i antikomunistička paravojna i politička organizacija osnovana 1942. godine. Ova organizacija mobilisala je svoje članove na teritoriji Albanije, Crne Gore, Srbije, Severne Makedonije i Grčke. Njeni članovi su se nazivali balisti.

Bali Kombetar Balli Kombëtar
Osnivač	Midhat Frašeri
Osnovana	1945. (1945)
Naslednik	Nacionalni komitet Slobodna Albanija
Ideologija	albanski nacionalizam fašizam antikomunizam republikanizam konzervativizam
Politička pozicija	krajnja desnica
Slogan	novembar 1942. (1942-11)

Politički program ove organizacije sastojao se u zauzimanju teritorija na Balkanskom poluostrvu i stvaranje Velike Albanije od teritorija Srbije, Crne Gore, Makedonije i Grčke. Iako su deklarativno ove snage bile antifašističke tesno su sarađivale sa Silama Osovine u toku okupacije Jugoslavije i to posebno u akcijama na Kosovu i Metohiji, Makedoniji i Grčkoj.

Kada je objavljena kapitulacija Italije 8. septembra 1943. godine, Bali Kombetar je napravio sporazum sa Nemcima i objavio da je Albanija objedinjena i nezavisna, opravdavajući da je nemačko privremeno prisustvo potrebno zbog borbe protiv angloameričko-sovjetske koalicije. Ovim sporazumom balisti su se stavili u službu nemačkih okupacionih snaga i prihvatili njihove oficire kao nadređene ili kao instruktore. U ovom smislu, pojedini albanski istoričari, baliste posmatraju kao kvislinšku nacionalističku vlast koja je ostvarila kontrolu nad etničkim albanskim prostorima.

Godine 1943. Komunistička partija Albanije objavila je rat balistima što je dovelo do građanskog rata u Albaniji. Krajem Drugog svetskog rata, nakon pobede komunista u Albaniji i Jugoslaviji, balisti su bili hapšeni, zatvarani i ubijani.

Organizacija

Bali Kombetar je definitivno ustrojio svoju organizaciju aprila 1943. godine. U Tirani je bilo sedište Centralnog komiteta, u svim okružnim sedištima postojali su okružni komiteti, a u selima seoski odbori. Okružni komiteti u velikim gradovima bili su podeljeni na rejonske komitete (potkomiteti) koji su imali svoje grupe 10-15 ljudi koji su se bavili mobilizacijom ljudstva. Pri rejonskim komitetima organizovane su omladinske grupe, naoružavane i obučavane za dejstva u ratnim uslovima.

Kosovska pobuna

Glavni članak: Pobuna balista

Na Kosovu i Metohiji, krajem 1944. i početkom 1945. godine, izbila je pobuna balista širih razmera. Tom prilikom odmetnici su pokušali da zauzmu tek oslobođene gradove. Kosmet je, kako je rekao Blagoje Nešković, 8. maja 1945. godine, u svom referatu na osnivačkom kongresu Komunističke partije Srbije, imao još 1.200 odmetnika, i četnika i balista, i oko hiljadu dezertera. Kako su se oni kretali u većim grupama, u obračunu sa njima korišćene su, uglavnom, vojne jedinice.

Juna meseca, 42. makedonska divizija Jugoslovenske armije preduzela je na planini Žegovac široku akciju čišćenja terena od pripadnika grupa Ćazima Lugadzije i Isena Trpeze. Svaka od tih grupa imala je po pedesetak odmetnika. Kako je na Kosovu i Metohiji tokom 1946. godine bilo još 55 balističkih grupa, različite jačine, UDBA je otpočela pripreme i za definitivan obračun sa njima.

U tom trenutku na pobunu se diglo 20.000 balista i protiv njih je bilo angažovano više od 40.000 partizana, odnosno skoro pet divizija. U žestokim vatrenim okršajima do 21. februara likvidirano je jezgro pobune, odnosno vođe balista Šaban Poluža i Mehmed Gradica. Centar pobune bio je u dreničkom kraju.

Partizanske jedinice su imale 700 poginulih i više od 1.300 ranjenih. Gubici balista koji su bili neuporedivo veći, nisu zabeleženi. Krajem juna 1946. vojna uprava je prestala da postoji.

U drugoj fazi ove operacije određivane su operativne grupe koje su formirane od boraca 3. brigade 6. divizije KNOJ-a, pripadnika Narodne milicije i dva operativna radnika UDBE. Oni su imali zadatak da gone baliste do njihove likvidacije. Te godine ubijeno je na Kosmetu sedam odmetnika, a 25 uhvaćeno i osuđeno na kazne zatvora. Na terenu je razvijana vrlo živa propaganda protiv balista, što je stvorilo povoljnu klimu za učešće i albanskog stanovništva u progonu odmetnika na Kosovu i Metohiji. Građani su čak sami išli po nekoliko dana u poteru za balistima. To je dalo dobre rezultate, jer je broj balista prepolovljen, pa ih je početkom 1947. godine bilo svega 395. Tokom 1946. godine na teritoriji Srbije, po zvaničnim podacima UDBE za Srbiju, ubijeno je 355, uhvaćeno 138, a predao se 41 odmetnik. Za razliku od 1945. godine, kada su odmetnici stradali u direktnoj i surovoj oružanoj borbi, po oceni UDBE, te 1946. mnogi četnici i balisti likvidirani su dobro osmišljenom i izvedenom operativnom kombinacijom. Balisti su postali sinonim za zločine koje su izvršile razne vojne i paravojne albanske formacije nad srpskim stanovništvom tokom Drugog svetskog rata na Kosovu i Metohiji.

Balisti u Makedoniji

Stanovnici Debra bježe pred balistima, 1942

Najistaknutiji politički lider Makedonske balističke organizacije bio je Kadri Sali, predsednik organizacije u Gostivaru, član komiteta u Tirani i Okružnog komiteta organizacije na Kosovu i Metohiji.

Godine 1942. Džemail Hasani Džemo (1908—1945) se odmetnuo u šume sa sa oko 40 Albanaca, navodno radi borbe protiv Italijana, a zapravo zbog vršenja terora nad stanovništvom Makedonije. Italijani su ovu grupu iskoristili za borbu protiv partizanskih jedinica u Makedoniji, potkupivši ga novcem i činom majora.

Uz podršku italijanskih snaga, a kasnije i nemačkih, balsiti su vršili zločine, nasilje, pljačku i drugo, što je izazvalo nezadovoljstvo naroda Makedonije

U kičevskoj oblasti, baliste je predvodio Mefail Eipov Mefo koga su Italijani unapredili u čin kapetana, a potom je služio Nemcima. Džemo Hasani je predvodio mobilizaciju Albanaca u nemačke vojne jedinice za istočni front.

Balistička organizacija u zapadnoj Makedoniji je tokom 1944. godine narasla na oko 9-10.000 članova. Naoružani od strane Nemaca vodili su teške borbe sa makedonskom vojskom.

Dejstvom balista na teritoriji zapadne Makedonije značajno je promenjena demografska struktura stanovništva u korist albanskog u odnosu na nealbansko stanovništvo koje se masovno bežalo sa ovih prostora u želji da sačuva život.

OZNA (kasnije UDBA i KOS) poveli su opsežnu borbu protiv balista tek 1945. godine kada je ova organizacija brojala oko 8.000 vojnika. Njihove grupe razbijane su sve do 1948. godine. Najveći deo njih izbegao je na teritoriju Kosova i Metohije i u inostranstvo.

Literatura

• Antonijević, Nenad (2004). Albanski zločini nad Srbima na Kosovu i Metohiji za vreme Drugog svetskog rata: Dokumenta Državne komisije za utvrđivanje zločina okupatora i njihovih pomagača (1. izd.). Kragujevac-Beograd: Muzej žrtava genocida. 
• Antonijević, Nenad (2009). Albanski zločini nad Srbima na Kosovu i Metohiji u Drugom svetskom ratu: Dokumenta (2. izm. i dop. izd.). Kragujevac-Beograd: Muzej žrtava genocida. 
• Antonijević, Nenad (2005). „Albanski zločini nad Srbima u italijanskoj zoni na Kosovu i Metohiji u Drugom svetskom ratu”. Genocid u 20. veku na prostorima jugoslovenskih zemalja. Kragujevac-Beograd: Muzej žrtava genocida, Institut za noviju istoriju Srbije. str. 157—166. 
• Antonijević, Nenad (2014). „Srpsko-albanski odnosi u Kosovskom okrugu 1941. godine u kontekstu nemačko-italijanskih interesa”. Srbi i rat u Jugoslaviji 1941. godine: Tematski zbornik radova. Beograd: Institut za noviju istoriju Srbije. str. 355—373. 
• Antonijević, Nenad (2014). „Stradanje Srba i Srpske pravoslavne crkve na Kosovu i Metohiji u Drugom svetskom ratu”. Srpski narod od Sarajevskog atentata do Haškog tribunala. Beograd: Udruženje Srba iz Hrvatske. str. 138—144. 
• Antonijević, Nenad (2016). „Ratni zločini na Kosovu i Metohiji 1943. i 1944. godine”. Kosovo i Metohija u Drugom svetskom ratu: Sedam decenija kasnije. Kosovska Mitrovica: Filozofski fakultet Univerziteta u Prištini. str. 135—154. 
• Božović, Branislav; Vavić, Milorad (1991). Surova vremena na Kosovu i Metohiji: Kvislinzi i kolaboracija u Drugom svetskom ratu. Beograd: Institut za savremenu istoriju. 
• Dimić, Ljubodrag (2001). Istorija srpske državnosti. 3. Novi Sad: Ogranak SANU. 
• Jevtić, Atanasije (1990). Stradanja Srba na Kosovu i Metohiji od 1941. do 1990. Priština: Jedinstvo. 
• Isakovic, Zlatko (2019). Identity and Security in Former Yugoslavia (na jeziku: engleski). Routledge. str. 114. ISBN 978-1-351-73349-6. 
• Jelavich, Barbara (1983). History of the Balkans:. Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-27459-3. 
• Petranović, Branko (1992). Srbija u Drugom svetskom ratu 1939—1945. Beograd: Vojnoizdavački i novinski centar. 
• Rashke, Richard (2013). Useful Enemies: America's Open-Door Policy for Nazi War Criminals (na jeziku: engleski). Open Road Media. str. 214. ISBN 978-1-4804-0159-4. 
• Simpson, Christopher (2014). Blowback: America's Recruitment of Nazis and Its Destructive Impact on Our Domestic and Foreign Policy (na jeziku: engleski). Open Road Media. str. 83. ISBN 978-1-4976-2306-4. 
• Tomasevich, Jozo (2002). War and Revolution in Yugoslavia, 1941-1945: Occupation and Collaboration. Stanford: Stanford University Press. ISBN 978-0-8047-3615-2.